«Улар ўзларини ким деб ўйлашяпти? Бизни бир уюм ахлат деб ўйлашяпти шекилли», – аччиқланди Уругвай терма жамоаси сардори ва етакчиси Варела. Рио кўчаларини айланган футболчи бир неча газета сотиб олган ва уларнинг ҳар бирининг муқовасида Бразилияни чемпионлик билан табриклаш бошлаб юборилганди.
Бразилиянинг кутилаётган ғалабаси ҳақида шаҳарнинг ҳар бир девори бақираётгандек эди гўё – Бразилия ўзининг тарихдаги илк чемпионлигига шу даражада қаттиқ ишонаётганди. Айнан ЖЧ-1950 учун махсус «Маракана» стадионини қуришган, ўйингоҳда бир вақтда 195 мингдан зиёд мухлис ташриф буюриши мумкин эди. «Бразилия терма жамоаси фан, санъат, балет ва циркни уйғунлаштирган фантастик футбол намойиш этганди ва унинг ўз майдонида чемпионликни бой беришига ҳеч ким ишонмаганди», – деб ёзади кейинроқ La Gazzetta dello Sport.
Урушдан кейинги илк мундиалда 29 жамоа қатнашиш истагини билдирди, аммо мусобақага яқин жамоалар сони 13та қолди. Аргентина ашаддий рақиби майдонида ўйнашдан бош тортди, Германияни агрессор сифатида турнирга қўйишмади, Собиқ Иттифоқ, Чехославакия ва бошқа Европа мамлакатлари энди урушдан чиққан, футбол ҳақида ўйлашга вақтлари йўқ эди. ФИФА турнирга Хиндистонни ҳам қўшди, аммо улар оёқяланг ўйнашга рухсат йўқлиги учун қатнашишдан бош тортишди. Икки карра жаҳон чемпиони Италия «Торино»нинг авиаҳалокатидан кейин у қадар кучли эмасди, шунингдек океан бўйлаб йўл азоби уларни чарчатиб қўйганди.
Турнир ноодатий форматда ташкил қилинди. Биринчи ва охирги марта жаҳон чемпионатлари тарихида финал учрашуви ўтказилмади. Бунинг ўрнига тўрт жамоа финал гуруҳига чиқишган ва ўзаро ўйинлар натижасида энг кўп очко тўплаган жамоа чемпион деб эълон қилиниши керак эди. Бразилия Швецияни 7:1, Испанияни 6:1 ҳисобида ер тишлатди. Бу ўйинлардан кейин Уругвайга қарши сўнгги тур шунчаки расмиятчиликдек туюлиб қолган, Бразилияни чемпионликдан шунчаки, вақт ажратиб турарди. Уругвай ўз ўйинларини анча камтарона ўтказган – Испания билан зўрға дурангга эришиб, Швецияни 3:2 ҳисобида енгганди. Уругвай ва Бразилия ўртасидаги сўнгги ўйин финал мақомини олди, фақат Бразилияни чемпион бўлиш учун дуранг ҳам қаноатлантирарди. Кўпчиликни фақат бу ўйинда «бечора уругвайликлар» ўз дарвозаларидан нечта тўп олиб чиқиши қизиқтирарди, холос.
«Йигитлар, юқорида 200 минг мағрур бразилияликлар ўтиришибди, аммо майдонга улар 11 киши холос. Ҳеч қайси ўйин ўйналмасдан туриб ютқазилмайди. Олға, Уругвай» – деб қисқа, аммо мазмунли нутқини якунлади Уругвай сардори Варела. Бутун биринчи бўлимни унинг жамоаси ҳимояда ўтказди, минг ўлиб минг тирилди, аммо гол ўтказмади. Бразилиянинг дарвозага берган 17 зарбаси бесамар кетди.
«Худдики дўзахдамиз-у, бизни катта товада қовуришаётгандек туюлганди» – деб эслаганди Уругвай ярим ҳимоячиси Хуан Алберто Скьяффино автобиографик китобида.
47-дақиқада «Маракана» «портлади». Фриаса меҳмонлар жарима майдонига ёриб кирди ва дарвозабонни доғда қолдирди. Бутун стадион ўзини босиб туролмас, байрамнинг давомини талаб қиларди. «Қора етакчи» лақаби билан машҳур бўлган Варела жамоадошларини хотиржам қилиши керак эди. У ҳакам билан гол офсайддан урилгани ҳақида тортиша бошлади. У аслида гол ҳаққоний бўлганини билиб турар, шунчаки вақтдан ютиб, рақибнинг эҳтиросини бироз босишни ўйларди. «Майли, қичқираверишсин» – деди у, - «аммо ярим соатдан кейин «Маракана» қабристонга айланади ва фақат менинг овозим эшитилади».
Бразилия ўйин услубини ўзгартириб, қарши ҳужумда ўйнай бошлади. Бу эса, уругвайликларга ишонч берди. Мезбонлар бир неча бор гол уриб, ўйин тақдирини ҳал қилиш имконига эга бўлдилар, аммо тескариси бўлди. Скьяффино Гижжианинг чап қанотдан оширган тўпини голга айлантирди. Ҳисоб тенглашди. Стадион ўчиб қолди. Ҳаммани тор-мор қилган Бразилия тинчиди, бомбардир Адемир майдонда кўринмай қолди, Зизиньо ва Жаир ҳам.
Коста жамоасини дуранг ҳам қониқтирарди. Ана энди улар уялмасдан мана шу ҳисобни ушлаб қолишга ҳаракат қила бошладилар. Фойдаси бўлмади: ўйин тугашига 11 дақиқа қолганди Гижжиа яна бир бор қанотдан жарима майдонига кириб борди ва ҳамма тўп оширишни кутиб турганда, яқин бурчакни нишонга олди. Дарвозабон Барбоза учун ҳам бу кутилмаган қарор эди. «Фақат уч кишига бир ҳаракат билан бутун «Маракана»нинг овозини ўчириб қўйиш насиб этган – Фрэнк Сенатра, Иоанн Павел II ва мен» – деганди ўйиндан кейин гол муаллифи Гижжиа.
Мезбонлар ҳужумга ташланишди, аммо энди жуда кеч эди. Уругвайликлар бу ўйинни қайтариб бергандан кўра, ўлиб қўя қолишарди. Англиялик ҳакам Ридер ўйин якунлангани ҳақида ҳуштак чалганида, бу товуш стадион учун атом бомбасининг портлаш товушидан ҳам даҳшатли эшитилгани шубҳасиз. Футболчилар ўзларини майдонга ташладилар, улар тургани қўрқардилар. Ҳозиргина улар бир неча минг доллар, автомашина ва ер участкасидан қуруқ қолишганди. Ундан ҳам аламлиси, энди уларни абадий омадсизлар сифатида тилга олардилар.
Чемпионларни тақдирлаш маросими ўтказилмади. Риме Вареланинг қўлини сиқиб қўйди ва кубокни унга бериб, ўзини одамлар ичига урди. Айни ўша пайтда «Маракана» оммавий тушкунлик ҳолатига тушган, ҳеч ким ўзини бошқара олмасди. Икки одам ўзини юқоридан ерга ташлаб юборди ва ерпарчин бўлди. Икки юздан ортиқ мухлис жинни бўлиб қолиб, касалхонага тушди. Бутун мамлакат бўйлаб ўз жонига қасд қилишлар тўлқини «мавжланди». 300га яқин мухлис ҳаётини давом эттиришдан маъно топмади.
Ўша мағлубият Бразилия футболи тарихига «Мараканасо» атамаси билан кирди. Португалчадан таржима қилинганда бу сўз «Мараканадаги ҳалокат» маъносини беради. Ўша ўйиндан кейин Бразилия оқ рангли либосни хосиятсиз ҳисоблаб воз кечди ва сариқ рангга ўтди. Уругвай иккинчи чемпионлигини бир ой нишонлади ва ҳозир ҳам 16 июнь миллий байрам сифатида ўтказилади.
Германиядан қабул қилинган 1:7 аслида жуда оғир бўлган тўғри, аммо анча йиллар олдин «Маракана» фожиа янада аламлироқ бўлганди. Пеле бу мағлубиятни тикланиш учун йиллар керак бўладиган урушга қиёслаганди. Ўша чемпионатдаги катта ғалаба иқтисодий инқироз гирдобида бўлган мамлакатни оёққа турғазиши керак бўлганди, аммо аксинча, ўша кун халқ бадтар тушкунликка тушди...
Eurosport материали асосида Қ.Асланов тайёрлади
