АҚШнинг демократлар қўлидаги федерал ҳукумати ва мудом республикачилар бошқарадиган Техас штати раҳбарияти ўртасида ноқонуний муҳожирлар масаласидаги зиддият чуқурлашиб бормоқда. Kun.uz мухбири бу ҳақдаги саволларга жавоб олиш учун “Америка овози” муҳаррири Навбаҳор Имомова билан суҳбатлашди.
— Техас ва АҚШ ҳукумати ўртасидаги келишмовчилик асоси нимада?
— Бу мавзуларнинг бирортаси янги эмас аслида. Биз инқироз деб қараётган вазият етилиб келаётган эди анчадан бери. Охирги 2-3 йилда Мексика чегарасидан АҚШга кириб келаётганлар, бошпана сўраётганлар мисли кўрилмаган даражада ошган. Обама даврида ҳам бу ҳолат кучайган эди ва ваҳима даражаси юқори эди, чегарадаги штатларда федерал ҳукуматга норозилик бўлган. Трамп ҳокимиятга келгач, кескин сиёсат олиб борди, чегарада девор қуришни айтди, камроқ одамга бошпана берилиши керак, деган талаб қўйди ва вазият оғирлашди. Байден президентликка келгач, вазият юмшади, аммо у ердаги аҳвол яхшиланмади. Техас, Аризона, Ню-Мексика, Калифорния штатлари доимий равишда мигрантлар муаммоси билан юзлашади. Лекин Техас мигрантлар билан курашишни ҳам истаяпти, мигрантларни назорат қилувчи федерал тизим бор, шу билан бирга штатда ҳам ваколатлар бор, ўзига яраша кучга эга.
Калифорния либерал штат бўлгани учун федерал ҳукумат билан ҳамоҳанглик бор. Калифорния штати ва Байден маъмуриятига кўра, АҚШ мигрантлар масаласида инсонпарварлик билан ёндашиши керак. Лекин Техас ва Аризонада норозилик ҳисси юқори, у ердаги консерваторлар, айниқса, Техас губернатори Грег Абботт бу масалани ўзимиз ҳал қиламиз, федерал тизимга қараб ўтирмаймиз, эплай олишмаяпти, деяпти.
Техас штатида ҳатто кўчада ҳужжатсиз юрган ҳар қандай одамни ҳибсга олиш мумкин, деган қонун чиқарилган. Федерал тизим, адлия тизими айтишича, бу қонун АҚШ тизимига қарши бўлган қонун. Федерал ҳукумат ва Техас штатининг мигрантлар масаласидаги чоралари бир-бирига тўғри келмаяпти. Конституцияга кўра, бундай ҳолатда федерал ҳукумат устун бўлади, Олий суд ҳам шуни таъкидлаяпти. Техас штати маъмурияти ҳам буни инкор этмаяпти, фақат сиз буни эплай олмаяпсиз, деган иддао қиляпти федерал ҳукуматга. Грег Абботт мен губернатор сифатида аҳоли хавфсизлигини таъминлашим керак, аммо федерал ҳукумат мигрантлар муаммосини ҳал этолмаяпти, жиноятлар бўляпти, шунинг учун бу масалани ўзимизга қўйиб беринг, деяпти. Энди ўзимиз ҳал этамиз, Техаснинг ери бу ерлар, деган даъво билан федерал чегарачилар штат чегара ҳудудларига яқинлаштирилмаяпти. Оқ уйнинг кучсизлиги эса Техас маъмуриятини ишонтириб, муросага кела олмаяпти. Федерал тизим штатларга кириб борганда унинг вазифалари аниқ бўлиши, штат маъмурияти нималар қилиши аниқ бўлиши керак, аммо ҳозир шу нарса мавҳумлашиб қоляпти.
Ҳозирги масала фақат чегара ҳудудлари ҳақида кетяпти. Чегарадан ўтиш билан Техаснинг гавжум шаҳарларига тўғри келинади, бу эса бирдан аҳолига аралашиб кетиш имконини беради мигрантларга. Техас маъмурияти шундай ҳудудларда ўзимиз назорат олиб борамиз, деяпти. Ўша ҳудудларда жиноятлар бўлган, аммо федерал тизим ва Техас штати икки хил талқин беряпти бу воқеалар бўйича. Федерал ҳукумат сифатида ечимни Оқ уй таклиф этиши керак.
— Ҳозирги вазиятда Техаснинг мустақиллик учун интилиш элементлари борми?
— Бу масала ҳам бор аввалдан. Вақти-вақти билан баъзи техасликлар томонидан биз ажралиб чиқишимиз керак, мустақил бўлоламиз, деган аризалар бериб келинади. Аммо бу ҳали реал ҳаракатларга айлангани йўқ. Бундай вазиятни бўрттириб кўрсатадиган рус пропагандаси бор. Айни пайтда умуман мустақиллик талаби билан муаммо бўлаётгани йўқ, фақат мигрантлар масаласи бор. Техас маъмурияти чегаралар мустаҳкам эмас, федерал ҳукумат назорат қилолмаяпти, энди буни ўзимизга қўйиб беринг, чоралар кўрамиз, деяпти.
Грег Абботт Федерал тизим штатлар иттифоқи келишувига кўра, маълум бир хизматларни қилиши керак, лекин буни эплай олмаяпти, деган гапни айтди. Бундай фикрлар 1860 йиллар бошида ҳам штатларда янграган эди ва кейинчалик фуқаролар уруши бошланган. Шу контекстдан келиб чиқиб хавотирлар ҳам бор.
Техас 40 млнлик аҳолига эга. Иқтисодиёти жуда катта, иқтисодиёт ва бошқа тармоқлари ранг-баранг. Шунинг учун ҳам ўзига нисбатан ишончи баланд штат. Грег Абботт ҳам оддий сиёсатчи эмас, у бир пайтлар халқ томонидан сайланиб, штат бош прокурори бўлган, 2015 йилдан бери эса губернатор. Унинг бундай чақириқлари ҳукуматни сергак торттирган. Абботтнинг фикрларига ўнлаб штатлар қўшилиб, федерал ҳукумат вазифасини, ваъдаларини бажармаяпти деган иддаолар билан чиқа бошлади. Лекин фуқаролик уруши даврида ҳам Линколин Вашингтон ва штатлар ўртасида ҳеч қандай келишув йўқ, АҚШ халқ иродаси билан вужудга келган давлат деб таъкидлаган. Яъни Вашингтон ва штатлар ўртасида шартнома йўқ, фуқаролар билан бор. АҚШ ҳуқуқшунослари ҳам АҚШ халқ иродаси билан бирлашган, штатлар келишуви билан эмас, деган фикрни айтади.
Юқорида айтганимдек, Техас штати мустақиллик ҳақида гапирмаяпти, балки чегара мустаҳкамлиги масаласини кўтаряпти. Губернатор федерал тизимни чегара ҳудудларига яқинлаштирмаяпти ва қачонки эплай оладиган бўлса, шунда федерал тизимга топширишини айтяпти.
Олий суд Техас штатига федерал тизим устун эканини эслатиб ўтяпти. Губернатор эса штат аҳолиси хавф билан юзлашаётганини, чора кўриш кераклигини айтяпти. Декабр ойининг ўзида АҚШга Мексика чегараси орқали 300 минг мигрант кириб келган, уларнинг кўпчилиги ноқонуний йўл билан кирган.
— Техасдаги мигрантлар масаласи сайлов жараёнларига ҳам таъсир қиладими?
— Демократлар сайлов олди бу ишлар билан Байденни ожиз раҳбар сифатида кўрсатиш эканини айтяпти. Охирги 3 та президент даврида депортация кучайган, аммо кириб келувчилар оқими жуда ҳам кўпайган. Жорж Буш даврида ҳам чегарада инқироз деб ёритар эдик, аммо ҳозир бу инқироз юқори даражага чиққан. Президент айбланиши табиий, аммо бу бир имконият ҳам.
Демократлар таъкидлайдики, халқаро қонун ҳам, АҚШ қонунлари ҳам мигрантларни тинглашни, уларга ёрдам беришни юклайди. Мигрантлар қайси давлатлардан келаётгани, у ердаги вазиятни ҳам ўрганиш, яхшилашга ёрдам бериш керак, дейишади. Республикачилар эса биринчи навбатда АҚШ халқини ҳимоя қилиш керак, дейди. Умуман, бундай баҳслар ҳеч қачон тинмаган, ҳозир эса кескинлашган даври. Республикачиларга сайлов олди тарафдорларини кўпайтиришга имкон ҳам беряпти. Трамп чиқишларида ҳам буни таъкидлаяпти.
Умумий вазиятда рус матбуотида кўрсатилаётгандек Техас мустақиллик масаласини кўтараётгани йўқ. Мигрантларни Техасдан кетказишяпти, улар кўпроқ Ню-Йорк каби штатларга боришяпти. Аммо мигрантлар сони кўпайиб кетгани учун яқинда Ню-Йорк мэри ҳам федерал тизимни вазиятни назорат қилиши, кескин чоралар кўриши керак, деяпти. Аввал биз мигрантлар учун очиқмиз, бағрикенгмиз, деган эди мэр, аммо вазият издан чиқяпти. Бундан ташқари, Чикагода ҳам аҳвол оғир, хайрия фондлари ҳам эплай олмаяпти. Муаммога қандай чора кўриш борасида федерал ҳукумат, штатлар, демократлар ва республикачилар турли позицияда, масала ҳам шунда.
НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.
