Deputatlarga OAV to‘g‘risidagi kodeks ishlab chiqish taklif etildi

Hurmatli, Qonunchilik palatasi deputatlari​!

Ushbu ochiq xatda bir nechta OAV faoliyatiga oid, ya'ni muxbirni qiynab kelgan masalalar haqida so‘z yuritiladi. Shuningdek, uning yechimi huquqiy jihatdan asoslantirishi uchun sizdan ko‘mak so‘raymiz.

Mamlakatimiz rivojlanishning yangi bosqichiga qadam qo‘yar ekan, o‘zgarish va islohotlarni kuzatib borishning o‘zi kishini shoshirib qo‘ymoqda. O‘zbekiston va jahonda yuz bergan voqealarni xolis, tezkor va sifatli yoritib berish mas'uliyati OAV vakillari oldiga katta vazifalarni qo‘ygan bo‘lsa, boshqa tarafdan jamoatchilik nazorati hamda ustuvor manfaatlarni targ‘ib etish kabi masalalar jurnalistlar nazaridan chetda qolmayapti. Shunga qaramay, axborot makonida yuz berayotgan jarayonlarni yoritishda bir qancha qonuniy qiyinchiliklarga duch kelish holatlari paydo bo‘lgan.

Xususan, sud majlislarini yoritish, aholining sud hokimiyatiga bo‘lgan ishonchini oshirish borasida qilinayotgan sa'y-harakatlar ayrim hollarda samarasiz yakunlanmoqda. Bunga OAV muxbirining sudda audio va video texnikadan foydalanishi, ochiq sud majlisini o‘zining majburiyatini anglagan holda keng jamoatchilikka yoritishda duch kelayotgan taqiqlarini eslashning o‘zi kifoya. Misol uchun, Kun.uz muxbiriga Fuqarolik ishlari bo‘yicha Mirobod tumanlararo sudining ochiq sud majlisini yoritishda sudya D.Zokirova tomonidan taqiq qo‘yilgani hamda texnika vositalaridan foydalanishga ruxsat berilmaganini keltirish mumkin.

«Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida»gi qonunning 6-moddasida shunday deyilgan:

«Prokuror, tergovchi yoki surishtiruvchining yozma ruxsatisiz surishtiruv yoki dastlabki tergov materiallarini e'lon qilish, muayyan ish bo‘yicha sud qarori chiqmasdan turib yoki sudning qarori qonuniy kuchga kirmay turib, uning natijalarini taxmin qilish yoxud sudga boshqacha yo‘l bilan ta'sir ko‘rsatish taqiqlanadi».

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksida esa OAV muxbirining audio, video yoxud foto-texnikadan foydalanishiga oid hech qanday modda kiritilmagan. Bunday qoida Jinoyat va Xo‘jalik protsessual kodekslarida uchraydi. Ya'ni sudyaning roziligi bilan ochiq sud majlisida muxbir zarur texnikadan foydalanishi mumkinligi haqida ushbu kodekslarda maxsus norma belgilab qo‘yilgan.

Tahlil qilinsa, sudyaning qay uslub bilan taqiqni joriy etganini huquqiy jihatdan oqlash qiyin kechadi, ammo jurnalistning maqsadi sud faoliyatini tanqid qilish emas, balki OAV muxbirlari faoliyatini erkinlashtirish yo‘lida qadam tashlashdir.

Shu vaziyatga monand, «Toshbozorsavdo» uyushmasi binosiga kirishda (e'tibor qiling, yuqori davlat organi yoki valokatli idora haqida gap ketmayapti) audio, video va foto-texnikadan foydalanish, ularni bino ichiga olib kirish taqiqlanishi ko‘rsatilgan belgi devorda osig‘lik turadi. Bunda binoning qo‘riqlash xizmati muxbirdan (hujjatlarini taqdim etishiga qaramay) zarur texnik vositalarini saqlash xonasida qoldirishini so‘raydi, albatta.

OAV faoliyatining boshqa tomoniga e'tibor qilinsa muxbirlarni akkreditatsiyadan o‘tkazish masalasi biryoqlamaligini ko‘rish mumkin.

OAV vakili o‘rnatilgan tartibda akkreditatsiyadan o‘tishi va undan so‘ng o‘z faoliyatini yuritishi mumkin. Ayrim hollarda ana shu akkreditatsiya tashkilot binosiga kirishga ruxsat beruvchi yo‘llanmadan boshqa narsa emasdek. Negaki, muxbir binoga kirar ekan, o‘zi bilan texnik vositalarini olib yurishga, majburiyatlarini anglagan holda kerakli hujjatlar bilan tanishishga, ulardan nusxa olishga, vakolatli xodim bilan suhbatlashib, uning fikrini o‘rganishga haqli. Asliyatda esa akkreditatsiya (aslida u mavjud bo‘lsa, binoga kirishingiz bilan kuchini yo‘qotadi) unday imkoniyatlarni taqdim etmayapti.

Oldimizda turgan ulkan vazifalarni bajarish uchun katta kuch-g‘ayrat talab etilmoqda. Sababi, xalq har bir islohot va o‘zgarishlarni kuzatib borishni xohlaydi, OAV orqali o‘z pozitsiyasini ifodalashni hamda ijtimoiy kayfiyatni bildirishni istaydi. Qolaversa, so‘ngi paytda aholining mahalliy OAV vakillariga ishonchi ortib bormoqda.

Shunga qaramay, muxbirning oldida oshib, o‘tib bo‘lmas to‘siq turibdi. Bu ham bo‘lsa, tashkilot, idora va davlat organlaridan faoliyatiga oid xabar yuzasidan izoh olish yoki rasmiy ochiq ma'lumotni taqdim etishni paysalga solishga bog‘liq.

«Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida»gi qonunning 7-moddasida shunday deyilgan:

«Davlat organlariga ommaviy axborot vositalari tahririyatlaridan kelib tushgan murojaatlar ushbu Qonunda nazarda tutilgan tartibda va muddatlarda ko‘rib chiqiladi».

Bu bilan tegishli tashkilotdan axborot olish muddati o‘n besh kun, qo‘shimcha o‘rganish va (yoki) tekshirish, qo‘shimcha hujjatlarni so‘rab olish talab etilganda esa, bir oygacha bo‘lgan muddatni tashkil etishi bildirilmoqda.

«Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida»gi qonunning 19-moddasida boshqacha aytilgan:

«Ommaviy axborot vositasining davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to‘g‘risida axborot olishga doir, shuningdek mansabdor shaxslarning intervyusini tashkil etish to‘g‘risidagi so‘rovi ko‘pi bilan yetti kunlik muddatda ko‘rib chiqiladi».

Bunday tushunarsiz yondashuv muxbirning zarur ma'lumotni olishda sarson bo‘lib qolishiga sabab bo‘ladi. Qolaversa, axborot asrida bitta ma'lumotni yetti kun (ayrim manbalarga ko‘ra, 15 kun) kutish, ishni ortga suraveradi.

Yuqorida keltirilgan OAV faoliyatidaga qiyinchiliklar dengizdan tomchi, xolos. Ayni paytda ularning barchasini sanab chiqish shart emas, deb hisoblab, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlaridan yana bir bor qonun ijodkorligida mana shu masalalarni qayta ko‘rib chiqishini so‘rayman. Balki O‘zbekiston Respublikasida Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risidagi kodeksni ishlab chiqish payti keldimikan?!

Kun.uz muxbiri Alisher Ro‘zioxunov