Qoʻshimcha funksionallar
-
Tungi ko‘rinish
Saylovlar, urushlar, suiqasdlar - jahonda 2024 yilning asosiy 10 voqeasi
2024 yil yakunlanmoqda. Ortda qolayotgan yil dunyo siyosatida voqealarga boy bo‘ldi. Videoda yil davomida dunyoda sodir bo‘lgan ba’zi muhim voqealarni yodga olamiz.
Ikki urush ham tugagani yo‘q
Video avvalida eslatib o‘tishimiz kerak. Insoniyat sillasini quritgan, faqat mening aytganim bo‘ladi deydigan ikki zo‘ravon davlat qo‘shnisiga qarshi urushlarni davom ettirmoqda.
Amerikaga orqa qiladigan Isroil o‘ziga qarshi urush ochganlar bilan urishish o‘rniga Falastinda tinch aholi vakillarini o‘ldirishda davom etmoqda. 2023 yil 7 oktyabrda boshlangan urush butun mintaqaga yoyildi va yer yuzidagi odamlar eng zich yashaydigan G‘azo bo‘lgasida norasida bolalar, himoyasiz ayollar va nochor qariyalar o‘lishda davom etmoqda. Vaholanki, ularning Isroilga qilingan hujumga hech qanday aloqasi yo‘q. Isroil HAMASning barcha liderlarini o‘ldirdi, hozirgi rahbariyat esa katta ehtimol Qatardagi lyuks mehmonxonalarda diplomatlik bilan shug‘ullanmoqda. Qizig‘i, Isroil shuncha hujumlariga qaramay, HAMASning tarmoqdagi kanallari videolar e’lon qilishda, G‘azoda Isroilga qarshi diversion hujumlar uyushtirishda davom etmoqda.
Oxirgi bir necha oyda Oreshnik degan ovunchoq topib olgan Putin esa eng yaqin qo‘shnisi, o‘zi bir necha marta ruslardan hech qanday farq qilmasligini aytgan ukrainlarga bosqinni davom ettirmoqda. Rossiya Ukraina shaharlari, qishloqlarini yer bilan bitta qilishda davom etib, buni Donbassni ozod qilish operatsiyasi deb atashda davom etmoqda. «Ozod qilingan» vayronalarda hech kim «russkiy mir» kelganini bayram qilmayotgani, ukrainlar o‘z vatanini tish-tirnog‘i bilan himoya qilayotgani ham Putinni «ukrainlarni ozod qilish» fikridan qaytara olmayapti.
Navalniy o‘ldi
16 fevral kuni dunyodagi diktatorlardan xoli, sog‘lom jamiyat tarafdorlari uchun mash’um xabar tarqaldi. Rossiya muxolifati yetakchisi Aleksey Navalniy halok bo‘ldi. Uch yildan buyon Sibirdagi qamoqxonada saqlanayotgan Vladimir Putinning eng asosiy tanqidchisining o‘limi Rossiyadagi amaldagi hukumatga muxolif kayfiyatdagi insonlarni shok holatiga tushirdi. Chunki Navalniy ularga qamoqxonada turib, tashqi dunyodan uzilgan nochor holatida ham umid berayotgandi.
Keyinchalik ma’lum bo‘ldiki, Aleksey Navalniy jamoasi uni asirlar almashinuvi doirasida ozod qilish bo‘yicha Yevropa davlatlari vositachiligida kelishuvga erishgan ekan. Putin Taker Karlson bilan intervyuda Germaniyadagi qamoqxonada saqlanayotgan FSB killeri Vadim Krasikovni asirlar almashinuviga jalb qilinsa, kelishuvga rozi ekanini ochiq aytgandi. Keyinchalik ma’lum bo‘ldiki, o‘sha kelishuvdagi asosiy odam Aleksey Navalniy bo‘lgan. Ammo bu kunlarga yetib borolmagan Aleksey sovuq Sibirda halok bo‘ldi. Uning jasadini uzoq vaqt onasiga berishni istashmadi. Lekin Sibirdagi qamoqxona va morgdan uzoqqa ketmagan Lyudmila Navalnaya bahorning ilk kunida o‘g‘lini ona shahri Moskvaga dafn etishga muvaffaq bo‘ldi.
Aleksey Navalniyning o‘limi insoniyat uchun katta yo‘qotish bo‘ldi. Ishoning, zulmga qarshi kurashda bunchalik mard obrazni eng zo‘r rejissyor o‘z kinosida ham yarata olmaydi. Axir o‘ziga hukm o‘laroq xizmat qilgan Putinning saroyi haqida surishtiruvni Germaniyadan Rossiyaga kelganidan keyin e’lon qilish uchun faqat Aleksey Navalniy bo‘lish kerak.
Krokus terakti
2024 yilning mart oyi Moskva oblastidagi dahshatli terakt bilan yodda qoldi. Inson deyishga til bormaydigan bir guruh vahshiylar avtomat bilan Moskvadagi Crocus City Hall konsert zaliga bostirib kirib, «Piknik» guruhi konsertini tomosha qilishga borgan 6 mingga yaqin rossiyaliklarga qarata o‘q uzadi. Oqibatda 145 kishi halok bo‘ladi. 500 dan ortiq odam yaralanadi. Bu oxirgi 20 yillikda Rossiyada sodir bo‘lgan eng dahshatli terakt edi.
Teraktda gumondor deb 4 nafar Tojikiston fuqarosi qo‘lga olindi. Hozirgacha ularga hukm o‘qilgani yo‘q. Rossiya hukumati teraktni Ukraina gardaniga yuklamoqchi bo‘ldi.
Gumonlanuvchilar teraktni qilib bo‘lgach, Kiyevga qochishi kerak bo‘lgani, u yerda 1 million rubldan pul va’da qilinganini aytib chiqdi. Lekin bu versiya unchalik ishonarli chiqmadi, 1 million rubl uchun Moskvada 145 kishini o‘ldirib, keyin dunyodagi eng qattiq qo‘riqlanadigan sarhadlardan bo‘lmish Rossiya Ukraina chegarasi orqali Kiyevga qochish versiyasiga ishonish chindan qiyin. Bundan tashqari, IShIDning viloyat Xuroson terrorchilik tashkiloti qotillar odamlarni otib tashlayotgani aks etgan bodi kamerada olingan kadrlarni e’lon qilib, Krokus terakti uchun javobgarlikni o‘z gardaniga olib bo‘lgandi.
Bu teraktdan keyin Rossiyada migrantlarga, ayniqsa tojikistonliklarga bosim kuchaydi. Vaziyat shunchalikka bordiki, Tojikiston prezidenti Imomali Rahmon Putinga bu borada e’tiroz bildirdi.
Eron va Isroil urushi
Eron 1979 yildagi islom inqilobidan keyin Isroilni rasman dushman davlat deb e’lon qiladi. Eron islom respublikasi o‘z mavjudligining sabablaridan biri Isroil davlatini yo‘q qilish ekanini doktrinasida qayd etgan. Lekin 45 yillik dushmanlik tarixida ilk marta Eron 2024 yil 13 aprel kuni Isroilga to‘g‘ridan to‘g‘ri hujum qildi. Isroil tomonga 170 ta dron, 30 ta qanotli raketa va 120 ta ballistik raketa uchirildi. Ammo ularning 99 foizi AQSh, Isroil, Britaniya va Iordaniya harbiylari tomonidan urib tushirildi.
Shunday bo‘lsa-da, bu Eronning Isroilga o‘z tarixida ilk marta hujum qilishi bo‘lib tarixga kirdi. Bungacha Eron Isroilga qarshi faqat Falastin, Suriya, Livan, Yamandagi proksi kuchlari yordamida kurashardi.
Ibrohim Raisiy o‘ldi
Tehronning Isroilga hujumidan bir oy o‘tib Eron prezidenti Ibrohim Raisiy aviahalokatga uchrab vafot etdi. Uning vertolyoti Ozarboyjondan qaytayotganda tog‘likda qulab tushdi. Voqea joyi o‘rganilganda Ibrohim Raisiydan tashqari Eron tashqi ishlar vaziri Amir Abdullohiyon, shuningdek, vertolyotda bo‘lgan yana 6 kishi halok bo‘lgani aniqlanadi.
Isroil va Eron o‘rtasidagi munosabatlar maksimal keskinlashgan davrda sodir bo‘lgani uchun ko‘pchilik vertolyot halokatini Isroil maxsus kuchlari operatsiyasi deb hisobladi, lekin Eron tomoni e’lon qilgan rasmiy xabarda halokat texnik nosozlik sabab sodir bo‘lgani aytildi.
HAMAS va «Hizbulloh» liderlari o‘ldirildi
Yozda Isroil HAMAS va «Hizbulloh» liderlariga qarshi seriyali suiqasdlar uyushtirdi. 13 iyul kuni TSAHAL G‘azodagi daraxtzor ichidagi uylardan biriga raketa zarbasi uyushtirib, uning nishoni G‘azo tunnellari asoschisi, HAMASning jangovar qanoti Al Qassam brigadasi yetakchisi Muhammad Deyf bo‘lganini xabar qildi. Deyf HAMASning miyasi deb atalar va Qassam raketasi yaratuvchilaridan ekani aytiladi. Isroil unga qarshi o‘nlab suiqasdlar uyushtirgan va mehmon laqabli Deyf doim tirik qolgan. Ammo noyabr oyiga borib HAMAS Deyf 13 iyuldagi zarbalar vaqtida halok bo‘lganini tasdiqladi.
31 iyul kuni esa HAMASning siyosiy qanoti lideri Ismoil Haniya Tehronda o‘ldirildi. Xaniya shu kuni Eron poytaxtiga mamlakat yangi prezidenti Mas’ud Pizishkiyonning inauguratsiya marosimiga borgandi. Turli nashrlar Haniya Isroil maxsus xizmati Mossad tomonidan o‘ldirilgani haqida xabarlar tarqatdi. Isroil dekabr oyiga kelib Haniyani o‘ldirganini tan oldi. Haqiqatga yaqin versiyaga ko‘ra, Mossad agentlari Haniya bo‘lgan xonaga Eron maxsus xizmati zobitlarini yollash orqali portlovchi modda joylashtirgan.
Sentyabr oyida Mossad va TSAHAL yana ikkita operatsiya o‘tkazdi. Avvaliga Mossad Livandagi shialar harakati «Hizbulloh» harbiylari qo‘lida bo‘lgan peyjyerlarni masofadan turib portlatib yubordi. Oqibatda kamida 41 kishi halok bo‘ldi va ularning aksari «Hizbulloh» jangchilari bo‘lgan. Operatsiya doirasida 5 mingga yaqin peyjyer portlatilgan. 500 kishi jiddiy jarohat olgan. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, Mossad «Hizbulloh» liderlari jangchilarga telefondan voz kechib peyjyerga o‘tishga buyruq berganidan xabar topgan. Soxta kompaniya ochib «Hizbulloh»ning tenderini yutib oladi va ularga masofadan boshqariladigan bombalar joylar Livanga yetkazib beradi. Keyin barcha qurilmalarga kodlangan SMS yuborib, portlatadi.
Sentyabr oxiriga borib Isroil «Hizbulloh»ning 1992 yildan buyon lideri bo‘lib kelayotgan Hasan Nasrullohni ham o‘ldiradi. Nasrulloh bilan birga «Hizbulloh»ning eng yuqori martabali qo‘mondonlari va eronlik general Abbos Nilfurushon ham o‘ldiriladi. Eron Islom inqilobi muhofizlari korpusi qo‘mondonining o‘rinbosari bo‘lgan Nilfurushon Tehronning «Hizbulloh» bo‘yicha mas’ul mulozimi bo‘lgani aytiladi. Ba’zi xabarlarga ko‘ra, Eron oliy rahnamosi Ali Xominaiy general Nilfurushon orqali Hasan Nasrullohga unga suiqasd tayyorlanayotgani haqida xabar yuborgan va katta ehtimol general Nasrullohni Tehronga olib ketishi kerak bo‘lgan.
Oktyabr oyida esa Isroil HAMAS lideri, 7oktyabrdagi operatsiya tashkilotchisi va ilhomlantiruvchisi Yahyo Sinvarni o‘ldiradi. Sinvar G‘azodagi uylardan birida bo‘lganida dron uning joyini aniqlaydi va tank o‘qqa tutishi oqibatida vafot etadi. Isroil keyinchalik Sinvarning oxirgi daqiqalari aks etgan videolarni e’lon qilgandi.
Kursk operatsiyasi
Ukraina bu yil G‘arbdagi ittifoqchilaridan avvalgi yillarda bo‘lgani kabi ko‘p qurol ololmadi. Shu bois Donbass mudofaasida muammolar yuzaga kelib, ukrainlar ko‘p yerlarni boy berishdi. Frontda ruslarga kuchi yetmayotgan ukrainlar jang holatini o‘zgartirish uchun yangi reja o‘ylashdi. 6 avgust kuni Ukraina qurolli kuchlari Rossiyaning Kursk oblastiga bostirib kirdi va qisqa vaqt ichida 1000 km kvadrat maydonni egallab oldi. Bu avvaliga diversion harakatdek tuyulgandi, lekin ukrainlar egallagan hududlarida okoplar qazib, istehkom yaratishdi.
Shu tariqa Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi urushda yangi front ochildi. Tabiiyki, Ukraina Kurskka bostirib kirish orqali ruslar Donbassdagi kuchlarini Kursk yo‘nalishiga tashlashiga umid qiladi. Lekin Zelenskiy va Sirskiy o‘ylaganidek bo‘lib chiqmaydi. Aftidan Vladimir Putinga navbatdagi ukrain qishlog‘ini egallash Rossiyaning tan olingan chegarasida joylashgan Kurskni ozod qilishdan muhimroq ko‘rinadi.
Kursk yo‘nalishiga qo‘shimcha kuchlar tashlanadi, lekin Donbassdan butun e’tibor Kurskka qaratilmaydi. Shundan Putin boshqa bir yangilik o‘ylab topadi. Kurskka Shimoliy Koreya harbiylarini tashlaydi. Ha, urushda o‘z armiyasi ishtirok etayotgan uchinchi davlat paydo bo‘ladi. Shimoliy Koreya Rossiyaga 12 ming harbiysini yuboradi va ular Kurskka joylashtiriladi. Bu urushning eng esda qolarli voqealaridan biriga aylandi.
Trampning qaytishi
Noyabrda AQShda prezidentlik saylovlari o‘tkazildi. Unda respublikachi Donald Tramp demokrat Kamala Harrisni yengib prezidentlikka qaytdi. Shu tariqa Tramp AQSh tarixida amaldagi prezidenti vaqtida saylovni yutqazib, keyinchalik yana bir saylovni yutgan ikkinchi prezidentga aylandi. Saylovgacha intriga kuchli edi, chunki Trampga qarshi ochilgan jinoiy ishlar, uning avvalgi muddati vaqtida ko‘rsatgan tomoshalari natijalarga ta’sir etishi mumkin deyilayotgandi. Biroq Tramp saylovda juda ishonchli tarzda g‘alaba qozondi.
Saylov atrofida yana ikki voqeaga to‘xtalmasak bo‘lmaydi. Birinchisi Trampga amalga oshirilgan suiqasd. 13 iyul kuni Pensilvaniyada chiqish qilayotgan Trampni Tomas Metyu Krusk ismli killer yaqin atrofidagi bino tomidan turib snayperda o‘ldirishga harakat qiladi. U Trampni aniq nishonga olib o‘q uzadi, lekin o‘sha onda Tramp boshini qimirlatgani sabab o‘q uning qulog‘iga tegib o‘tib ketadi. Snayper 8 ta o‘q uzishga ulguradi, oqibatda mitingda qatnashayotgan bir kishi halok bo‘ladi. Maxsus xizmat merganlari qotilni ham otib o‘ldirishadi.
Bu suiqasd Trampning reytingini haddan tashqari oshirib yuboradi. Respublikachilar o‘sha kuni Tramp saylovni yutib bo‘lgani haqida gapirib chiqishadi. Ko‘p o‘tmay Tramp va Bayden o‘rtasida CNN studiyasida debat o‘tkaziladi. Bu voqea esa saylov taqdiriga Trampga suiqasddan ham jiddiyroq ta’sir qiladi. Jonli efirda kechgan debatda Bayden aljirab qoladi va unda qarilik alomatlari yaqqol bilinadi. Bu debatdan keyin Bayden avvaliga saylov kampaniyasini davom ettirishini aytadi, lekin demokratlar bosimidan keyin baribir kurashdan chiqadi. Uning o‘rnini egallagan Kamala Harrisni esa Tramp saylovda osongina mag‘lub etadi.
Bashar Asadning ag‘darilishi
Yilning eng muhim voqealaridan biri Suriyada hukumat ag‘darilishi bo‘ldi. Uzoq yillardan buyon Eron va Rossiya qo‘llovi bilan hukumatni o‘z qo‘lida saqlab kelayotgan diktator Bashar Asad 11 kun ichida isyonchi guruhlar tomonidan ag‘dariladi. Abu Muhammad al Jo‘laniy boshchiligidagi Hay’at Tahrir ash-Shom guruhi Asadni ag‘darishda asosiy ishni qiladi. Natijada, hozir Jo‘laniy amalda Suriyaning yangi hukmroniga aylandi.
Bashar Asad isyonchilar poytaxt Damashqqa yaqinlashib kelganda oilasi bilan pushti panohi Vladimir Putindan siyosiy panoh so‘rab, Rossiyaga qochadi. Suriya armiyasi, mamlakat maxsus kuchlari Bashar Asadni himoya qilmay, to‘g‘ri kelgan tomonga qochadi.
Asad ag‘darilishiga bir nechta sabablar bor. Avvalo, Asad rejimini ushlab turgan ikki ustin Rossiya va Eron, Ukraina va Isroilga qarshi kurashlarda o‘zi bilan o‘zi bo‘lib qoladi. Suriyada Asadni himoya qilgan «Hizbulloh» esa Isroilga qarshi kurashda deyarli yo‘q bo‘ldi. Jo‘laniy boshchilik isyonchilar bu qulay vaziyatdan foydalanib, hujumga o‘tadi va Asad rejimi qulaydi.
Jo‘laniy Asad ag‘darilganidan keyin endi Suriyada barcha millat va din vakillari huquqlari ta’minlanadigan dunyoviy davlat tuzishga ishora qildi. Jo‘laniy jangovar taxallusidan voz kechib, yana Ahmad al-Shara’ bo‘ldi, dunyo siyosatchilari kabi kastyum va galstukda yurishni odat qildi. Damashqda G‘arb vakillari, xususan, AQSh delegatsiyasi Jo‘laniy bilan uchrashuvlar o‘tkazdi.
Oqtovdagi halokat
Yil yakunida esa dunyoda ketma-ket aviahalokatlar sodir bo‘ldi. Ulardan biri 25 dekabr kuni Qozog‘istonning Oqtov shahrida sodir bo‘ldi. Azerbaijan Airlines aviakompaniyasiga tegishli bo‘lgan Embraer E190 samolyoti Bokudan Grozniyga uchayotganda Qozog‘istonning Oqtov shahriga quladi. Avvaliga Bokudan Grozniyga uchayotgan samolyot Oqtovda nima qilib yuribdi deb hayron qoldi, chunki Ozarboyjon poytaxtidan Checheniston poytaxtiga uchish uchun samolyot Kaspiyga chiqishi shart emas, lekin Oqtov dengizning narigi sohilida.
Halokatga uchragan samolyot bortida 67 kishi bo‘lgan va ulardan 29 kishi omon qoladi, 38 kishi halok bo‘ladi. Samolyot yerga qulashi bilan tarmoqda uning fyuzelajida o‘q izlari borligi ko‘ringani aks etgan videolar tarqaladi. Rossiya tomoni avvaliga samolyot halokatiga qushlar galasi bilan to‘qnashganini sabab qilib keltiradi. Lekin keyinchalik samolyot Grozniy osmonidan Rossiya harbiylari tomonidan o‘qqa tutilgani ma’lum bo‘ladi. Bu haqda Ilhom Aliyev Boku Ozarboyjon telekanaliga bergan intervyusida ham aytdi. Aliyev Rossiya aybini tan olishi, aybdorlarni jazolashi va halok bo‘lgan ozarboyjonliklarga kompensatsiya to‘lashi kerakligini aytdi.
Lekin hozirgacha nimaga adashib o‘qqa tutilgan samolyotga eng yaqin Rossiya aeroportlaridan birortasiga qo‘nishga ruxsat berilmagani tushunarsiz. Ilhom Aliyev o‘q yegan samolyotni Oqtovga olib borib, bortdagi yarim yo‘lovchilar omon qolishiga sabab bo‘lgan uchuvchilarni qahramonlar deb atadi.
O‘tkir Jalolxonov tayyorladi
Tasvirchi va montaj ustasi — Faxriddin Hotamov
