«Oq uyda katta kun» – Trampning yevropaliklar bilan uchrashuvidan reportaj

18 avgust kuni (Toshkent vaqti bilan 19 avgustga o‘tar kechasi) AQSh poytaxti Vashingtonda prezident Donald Tramp Yevropa va Ukraina yetakchilarini qabul qildi. Yevropaning eng yirik davlatlari Ukraina prezidentiga hamrohlik qilgani bejiz emas. Ushbu muzokaralar – 15 avgust kuni bo‘lib o‘tgan Tramp va Putin uchrashuvidan so‘ng, Ukrainadagi urushni tugatish yo‘lidagi muhim bosqich o‘laroq ko‘rilmoqda. New York Times nashri Oq uydan turib, deyarli kun bo‘yi davom etgan ushbu uchrashuv tafsilotlarini ma’lum qilib bordi.

Tramp uchrashuvlar oldidan Truth Social'da post qoldirib, «Oq uydagi katta kun» haqida yozdi. «Bizda hech qachon bir paytda bunchalik ko‘p yevropalik yetakchilar bo‘lmagan. Amerika uchun ulkan sharaf!!!» – dedi u.

Tramp bilan asosiy uchrashuvdan oldin Yevropa rahbarlari va Zelenskiy Vashingtondagi Ukraina elchixonasida o‘zaro yig‘ilib maslahatlashuv o‘tkazdi.

Zelenskiy o‘z jamoasining asosiy maqsadi – Ukraina va butun Yevropa uchun barqaror tinchlik ekanini aytdi. «Biz tushunamizki, Putinning o‘z ixtiyori bilan tajovuzdan yoki yangi bosqinlardan voz kechishini kutish kerak emas. Shu sababli bosim ishlashi kerak va u AQSh va Yevropadan qo‘shma bosim bo‘lishi shart», – deb yozdi Zelenskiy.

NYT nashri yozishicha, yevropalik rahbarlarning hamma ishini yig‘ishtirib, Zelenskiyga Tramp bilan uchrashuvda dalda berish uchun AQShga kelishi – kamdan kam uchraydigan geosiyosiy manzara. «Bu AQSh prezidentining ta’sir kuchi, Yevropaning Ukrainani qo‘llab-quvvatlashi va oddiy insoniy „chetda qolmaslik“ instinkti. Buni diplomatik FOMO (qo‘ldan boy berish qo‘rquvi) deb atash mumkin», –deb yozgan nashr.

Oq uydagi uchrashuvga NATO bosh kotibi Mark Ryutte, Buyuk Britaniya bosh vaziri Kir Starmer, Yevropa komissiyasi raisi Ursula fon der Lyayyen, Fransiya prezidenti Emmanuel Makron, Germaniya kansleri Fridrix Mers hamda Italiya bosh vaziri Jorja Meloni ham keldi. Ularni Oq uyning protokol bo‘yicha bosh mas’uli Monika Krouli kutib oldi.

BMT bosh kotibi Antoniu Guterrish ham Vashingtondagi voqealarni diqqat bilan kuzatayotgani, «Ukraina uchun adolatli, har tomonlama va barqaror tinchlik»ka chaqirayotganini yana bir bor takrorladi.

Zelenskiy bilan uchrashuv

Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy bu safar AQShdagi uchrashuvlarida odatdagi harbiy kiyimini qora kostyum, qora yoqali ko‘ylak va qora shimga almashtirgan. NYT’​​ning yozishicha, joriy yil fevralda Oq uyda Tramp bilan bo‘lgan keskin uchrashuvda u yetarlicha minnatdorchilik bildirmaslikda va kostyum kiymasdan hurmatsizlik ko‘rsatishda ayblangandi. Zelenskiy bu safar «saboq olgani» ko‘rinib turardi.

Zelenskiy Oq uyga yetib kelganida Tramp uni qarshi oldi. Ular qo‘l siqib salomlashdi. Ukraina xalqi uchun xabaringiz nima, degan savolga Tramp: «Biz ularni sevamiz,» deb javob berdi.

Zelenskiy uchrashuv boshida Trampning urushni to‘xtatish yo‘lidagi shaxsiy sa’y-harakatlari uchun minnatdorchilik bildirdi. Shuningdek, Zelenskiy o‘z rafiqasi tomonidan Melaniya Trampga atalgan maktubni topshirdi. Unda Ukraina birinchi xonimi Vladimir Putinga murojaat qilib, qotilliklarni to‘xtatishni so‘ragan.

«Ukrain prezidentining biz bilan bo‘lishi sharaf. Biz yaqinda Rossiya prezidenti bilan yaxshi uchrashuv o‘tkazdik. Bugungi uchrashuv juda muhim», – dedi Tramp so‘z avvalida.

Tramp agar bugungi uchrashuv yaxshi o‘tsa, u Putin va Zelenskiyni uchrashtirishini aytgan. U «urushni tugatish uchun oqilona imkoniyat» borligiga ishonishini bildirdi. Holbuki uchrashuvdan oldin Tramp urushni tugatish mas’uliyatini Zelenskiy zimmasiga yuklayotgandi.

Zelenskiy shu kuni Xarkivda Rossiya hujumi oqibatida 18 oylik chaqaloq halok bo‘lganini eslatib, urushni tugatish uchun AQSh va Rossiya bilan uch tomonlama uchrashuvga tayyorligini aytdi.

Fox News muxbiri undan «yana odamlarni o‘limga jo‘natishga tayyormisiz» yoki «xaritalarni qayta chizishga rozi bo‘lasizmi?» deb so‘radi. Zelenskiy esa diplomatik yo‘l topish kerakligi va uch tomonlama uchrashuvga tayyor ekanini takrorladi.

Jurnalistlar Trampdan AQSh tinchlikparvar kuchlarini Ukrainaga yuborishga tayyormi, deb so‘rashdi. U aniq javob bermadi, biroq vaqtinchalik emas, balki doimiy yechim izlayotganini aytdi.

«Ular katta yordam oladi», – dedi Tramp Ukrainaga xavfsizlik kafolatlari haqida gapirarkan. Tafsilotlarni esa keyinroq Zelenskiy bilan Vashingtonga kelgan yevropalik rahbarlar bilan muhokama qilishini aytdi. Tramp shuningdek, AQSh Ukrainaga xavfsizlik yordamini – bitimning bir qismi sifatida taqdim etishini aytdi, ammo bu yordam qanday bo‘lishini ochiqlamadi.

NYT nashri yozishicha, Tramp berilgan barcha savollarga noaniq javob qaytardi. Shuningdek, Ukraina hududlarini topshirish masalasi haqida savolga javob berishdan qochdi. Bundan tashqari, muzokaralar xonasida keskin savol berayotgan jurnalistlar ham kam edi.

Tramp Alyaskada Putin bilan uchrashganidan keyin qabul qilingan pozitsiyasiga ko‘ra, darhol otashkesim e’lon qilish shart emasligini aytdi. Ukraina esa doimiy tinchlik muzokaralari boshlanishidan oldin o‘t ochishni to‘xtatishni talab qilib kelmoqda. Zelenskiy buni vaqtinchalik sulh tuziladigan bo‘lsa, saylov o‘tkazishini, harbiy harakatlar paytida esa ovoz berish qiyinligini bilan tushuntiradi.

Shuningdek, Zelenskiy AQShga qurol sotib olish imkoniyati uchun minnatdorchilik bildirdi. «Bu imkoniyat va dastur uchun minnatdormiz», – dedi u.

Zelenskiy xavfsizlik kafolatlari haqida bir necha bor gapirdi. Rossiya bitimga imzo qo‘yib, keyin yana qayta hujum qilmasligi uchun bunday kafolatlar zarurligini ta’kidladi.

Tramp esa bugungi uchrashuvlardan keyin Putin bilan gaplashishini aytdi. «U mening qo‘ng‘irog‘imni kutyapti», – dedi u.

«Bugun ko‘rilgan muhim jihatlardan biri shuki: Tramp tez orada Zelenskiy va Putin bilan uch tomonlama uchrashuv bo‘lishini va’da qilmoqda. Ammo Putin bunga rozi bo‘lmagan va yevropalik rasmiylar ham bunga ishonmayapti. Kunning qolgan qismida bu masala ko‘p bor tilga olinishi kutilmoqda», – deb yozadi nashr.

Shuningdek, Tramp va Zelenskiy Oq uydagi uchrashuvda Ukraina xaritasi tepasida turgan fotolar ham tarqaldi.

Unda Rossiya egallab olgan yerlar alohida ajratib ko‘rsatilgandi. OAVga ko‘ra, bu yer almashish masalalari batafsil muhokama qilinayotganidan dalolat edi. «Xaritangiz uchun rahmat», – degan Zelenskiy.

«Prezident Tramp bilan juda yaxshi suhbat qildik. Urushni tugatish uchun xavfsizlik kafolatlari va asirlarning barchasi almashishi zarur», – degan Zelenskiy uchrashuvdan keyingi matbuot anjumanida.

Muhim jihati shundaki, Zelenskiy hududiy yon berish masalasi, hali belgilanmagan yuzma-yuz uchrashuvda – Putinning o‘zi bilan hal qilinishini aytdi.

Yevropa yetakchilari bilan uchrashuv

Zelenskiy bilan yuzma-yuz muloqotdan so‘ng Tramp Oq uy Sharqiy zalida Yevropa rahbarlarini qabul qildi. Ular Oq uyning markaziy yo‘lakchasida guruh bo‘lib suratga tushdi.

Yevropa va ukrainaliklarning uchrashuvga qadar ta’kidlab kelgan urush bo‘yicha «qizil chiziqlari» bo‘lgan. Ular:

• hududiy masalalar muhokamasidan oldin sulh tuzish;
• Rossiyaga hali bosib olinmagan hududlarni topshirmaslik;
• hech qanday hududiy anneksiya huquqiy jihatdan doimiy tan olinmasligi – xalqaro huquqda kuch ishlatib chegaralarni o‘zgartirish mumkin emas;
• Rossiya yana hujum qilishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun Ukrainaga ishonchli xavfsizlik kafolatlari.

Hozircha bularning qaysi biri amalga oshishi noma’lum.

Tramp ikki davlat yetakchilari «Ukrainaga qarshi kelajakdagi har qanday tajovuzni to‘xtatadigan» kelishuvga erisha olishidan «umidvor» ekanini aytdi. Shuningdek, u «hududlar almashinuvi imkoniyatlari»ni muhokama qilishi va «urush chiziqlari» inobatga olinishi kerakligini aytdi.

«Barchamiz darhol sulh xohlaymiz, biroq bunga Zelenskiy va Putin o‘zaro kelishishi kerak. Hozircha bu amalga oshmayapti», – dedi Tramp. Shuningdek, Tramp «dunyoda qolgan yagona katta urush shu» ekanini aytdi. Lekin, u G‘azodagi Isroil-Hamas mojarosini esdan chiqarganga o‘xshadi.

Donald Tramp uchrashuvda yevropalik rahbarlardan ketma-ket izohlar so‘radi. Ular Trampning Rossiyani muzokara stoliga olib kelish qobiliyatini maqtashdi, lekin tinchlik uchun Ukrainaga xavfsizlik kafolatlari va sulh kerakligiga urg‘u berishdi.

Xususan, Yevropa komissiyasi raisi Ursula fon der Lyayyen «5-moddagacha bo‘lgan xavfsizlik kafolatlari» haqida gapirdi – ya’ni Ukraina NATO a’zosi bo‘lmasa-da, unga a’zo sifatida munosabatda bo‘lish kerakligini nazarda tutdi.

«Keyingi qadamlar murakkabroq bo‘ladi. Men keyingi uchrashuv otashkesimsiz bo‘lishini tasavvur qila olmayman», – dedi Germaniya kansleri Fridrix Mers. Tramp esa oldinroq otashkesimga erishib bo‘lmasligini aytgandi. U Mersni rad etmadi, lekin boshqa mojarolarda sulh bo‘lmaganini eslatdi: «Agar otashkesimga erishsak, ajoyib bo‘ladi».

Mers va uning jamoasi doim avvalo otashkesim bo‘lishi shart deb kelgan va bu nuqtani Trampga ham, o‘z mamlakatidagi hamkorlariga ham qat’iy ta’kidlamoqda.

Italiya bosh vaziri Jorjiya Meloni ham NATOning 5-moddasini tilga oldi. Ukraina NATO a’zosi bo‘lmasa-da, yevropaliklar uni de-fakto a’zo sifatida himoya qilish kerakligini uqtirmoqda.

Fransiya prezidenti Emmanuel Makron esa Trampga qarab «bu stol atrofidagi hamma tinchlikni istashi» haqida gapirdi. Kuni kecha Tramp ijtimoiy tarmoqda Zelenskiyni ayblab, «u o‘zi xohlasa urushni tugatishi mumkinligi» haqida yozgandi.

Tramp yana Putin, Zelenskiy va o‘zi ishtirok etadigan uch tomonlama muzokaralarga umid bildirdi. Putin esa Zelenskiy bilan uchrashishni rad etmagan bo‘lsa-da, uni na teng, na legitim deb hisoblashini yashirmaydi. Putin iyun oyida xalqaro OAV rahbarlari bilan uchrashuvda shunday degandi: «Men Zelenskiy ham, boshqalar bilan ham uchrashishga tayyorman. Muammo bu emas. Muammo kim hujjatlarni imzolashida». Bu Kremlning Zelenskiy legitimligini rad etish argumentining markazida turadi.

Xulosa qilib aytganda, Tramp va Zelenskiy Oq uyda so‘nggi bayonotlarida ikki eng tortishuvli masalani vaqtincha chetga surishdi: sulh va hudud masalalari. Ular bunday muhokamalar Zelenskiy va Putin o‘rtasidagi yuzma-yuz uchrashuvda, ehtimol Tramp ishtirokida bo‘lishi kerakligini aytishdi. Zelenskiy ham bu tezroq bo‘lishini istaydi. Kreml esa hozircha sukut saqlamoqda. Shu bilan kengaytirilgan uchrashuv tugadi, rahbarlar kechki ovqat uchun qolishdi.

Putin bilan suhbat

Germaniyaning Bild nashri Tramp yevropalik rahbarlar va Zelenskiy bilan uchrashuv paytida Putinga qo‘ng‘iroq qilgani haqida xabar berdi. Tramp o‘zi ham avvalroq Oq uydagi uchrashuvdan keyin qo‘ng‘iroq qilishini aytgandi.

Rossiya prezidenti yordamchisi Yuriy Ushakovning aytishicha, Tramp 40 daqiqa davomida Putin bilan suhbatlashgan. Ular Oq uyda Zelenskiy va yevropalik rahbarlar bilan o‘tkazgan uchrashuvini muhokama qilgan. Putin Alyaskadagi uchrashuvdagi mehmondo‘stligi uchun Trampga minnatdorchilik bildirgan.

«Putin va Tramp „ochiq va juda konstruktiv“ suhbatlashdi», – degan Ushakov. Diplomatiya tilida «ochiq» degani tomonlar to‘liq kelishmaganini ham anglatadi. Uchrashuv yakunida Rossiya va AQSh yuqori martabali muzokarachilarni tayinlashga kelishgan, ammo Putinning o‘zi ishtirok etadimi, yo‘qmi, bunisi aytilmagan.

Uchrashuvdan keyingi bayonotlar

Uchrashuvdan so‘ng, Tramp Truth Social ijtimoiy tarmog‘ida muzokaralar samarali o‘tgani va «Ukraina uchun xavfsizlik kafolatlari» muhokama qilinganini yozdi. Unga ko‘ra, bu kafolatlarni Yevropa davlatlari AQSh bilan muvofiqlashgan holda taqdim etadi. Shuningdek, Zelenskiy va Putinning uchrashuvi rejalashtirilayotgani va undan so‘ng Trampning ishtirokidagi uch tomonlama uchrashuv bo‘lishi mumkinligini bildirdi.

NATO bosh kotibi Mark Ryutte Fox News’​​ga bergan intervyusida Tramp ma’muriyatining ukrainlarga xavfsizlik kafolatlari bo‘yicha majburiyatlari hanuz noaniq ekanini aytdi. «Buning aniq ma’nosi shuki – AQShning ishtiroki keyingi kunlarda muhokama qilinadi. Ammo AQShning xavfsizlik kafolatlariga qo‘shilishi allaqachon yirik yutuq», – dedi u.

Mark Ryutte Oq uyda Ukraina hududiga qo‘shin yuborish masalasi muhokama qilinmaganini aytdi.

Oq uydagi uchrashuv chog‘ida Tramp Ukraina front chizig‘i va jang maydonlari ko‘rsatilgan xaritani taxtaga qo‘yib namoyish qildi. Zelenskiy keyinroq jurnalistlarga Tramp bilan uzoq suhbatlashgani, ammo Rossiya nazoratidagi hududlar hajmi bo‘yicha ma’lumotga to‘liq qo‘shilmaganini aytdi.

Zelenskiy matbuot anjumanida xavfsizlik kafolatlari muhokamasiga AQSh qurollarining 90 milliard dollarlik xarid rejasini ham kirganini bildirdi. Bu Yevropa orqali amalga oshirilishi, AQSh esa Ukrainadan dronlar sotib olishini aytdi. U hali rasmiy kelishuv yo‘qligini qo‘shimcha qildi.

Zelenskiy urushni tugatish uchun Putinning o‘zi bilan yuzma-yuz uchrashishga tayyorligi, agar bu uchrashuv muvaffaqiyatli o‘tadigan bo‘lsa, Tramp muzokaralarga qo‘shilishi mumkinligini bildirdi. Putinning bunga rozi bo‘lishi noma’lum, Zelenskiy esa bu uchun AQShning bosimi zarurligini aytdi.

Oq uydagi uchrashuvdan so‘ng yevropalik rahbarlar OAVda chiqish qildi. Fransiya prezidenti Emmanuel Makron Fransiyaning Vashingtondagi elchixonasida o‘tkazgan matbuot anjumanida «mustahkam va puxta tinchlik kelishuvi» zarurligini ta’kidladi. U Rossiya Alyaskadagi uchrashuvda otashkesimni rad etganini eslatarkan, Tramp otashkesimsiz ham kelishuvga erishilishiga ishonayotganini tilga oldi. «Nimalar yuz berishini ko‘ramiz. Muhim jihat – Ukrainaga bombardimonlarni to‘xtatish», – dedi Makron.

Makron agar Putin qurol kuchi bilan xohlaganini olsa, u tinchlik muzokarasiga tayyor bo‘lmasligini ta’kidladi. «Men Putin tinchlikni istashiga ishonmayman. Uning yakuniy maqsadi imkon qadar ko‘p hududni qo‘lga kiritish va Ukrainani zaiflashtirish», – dedi Fransiya prezidenti. Shuningdek, Rossiya yana Ukrainaga bostirib kirmasligi uchun xavfsizlik kafolatlari va tinchlikparvar kuchlar zarurligi, Oq uydagi uchrashuvda hududlar almashinuvi haqida hech qanday muhokama bo‘lmaganini qo‘shimcha qildi.