Bo‘kadagi klaster faoliyatining tugatilishiga viloyat hokimining qanday aloqasi bor?

2 mart kuni Kun.uz tahririyatiga Bo‘ka tumanidan murojaat kelib tushdi. «MAXIM GOLD TEX» MChJning 100 foiz ta'sischiligida tashkil etilgan «Bo‘ka agro klaster» tashkilotining ishchi-xizmatchilari Bo‘ka tuman hokimligi hovlisida to‘planishgani, ular klasterning yopilayotganiga noroziliklarini izhor qilishib, tuman va viloyat mutasaddi rahbarlari bilan mazkur masalani muhokama qilish niyatida ekanliklarini bildirishdi.

Kun.uz xodimlari vaziyatni o‘rganish maqsadida Bo‘ka tumaniga bordi va dastavval klaster xodimlarining fikrini eshitdi.

Ushbu video 2020 yil 2 mart kuni tasvirga olingan.

«Men brigadirman. Bo‘ka hududidanman. Klasterda ishlayman. Bizning klasterni ish faoliyati to‘xtatilmoqda. Mehnat qilib qo‘ydik. Sababini bilish uchun bu yerga yig‘ilib turibmiz. Shu masala bo‘yicha viloyat hokimi (Rustam Xolmatov) fikrini bilmoqchimiz. Chunki ishlarimiz yaxshi ketayotgan edi», – deydi «MAXIM GOLD TEX» xizmatchisi.

«Mana shu yerda odamlar turibdi. Qishda bizda sho‘r yuvish bo‘ladi. Ishchilar shu ishlarni bajargan. G‘allani ishi deyarli tugagan. Bitta suspenziya qilsak, yetkazib olamiz. G‘alla rivoji zo‘r. Ish yaxshi ketayotganda taqa-taq to‘xtayapti. G‘allaga dori sepishimiz kerak edi...», – deydi klasterning boshqa bir xodimi.

«Meni o‘ylantirayotgan narsa boshqa bir klaster kelsa, qo‘limdagi bolalar ishlarni bajarib bo‘lgan, ularga oylikni qayoqdan topib beraman. Ular mening uyimni buzib yuboradi. 5-6 nafar suvchim bor, yangi odam kelib, maoshingni avvalgi odamdan ol, desa, men qayoqdan topaman. Mana qishi bilan, hali tuman, hali qor, yuribmiz-da dalaning ichida», – deydi klasterning yana bir brigadiri.

Klaster mas'ullaridan yana birining so‘ziga ko‘ra, «MAXIM GOLD TEX»ning klasterlik faoliyati tugatilsa 590 kishi ishsiz qoladi. Yangi klaster necha kishini ish bilan ta'minlay olishi esa hozircha noma'lum.

«O‘tgan yil bahoridan buyon – klaster ish boshlaganidan beri ishlab kelayotgan ishchilar bor. Ularga oyliklar tarqatildi. Shartnomalar tuzildi. Ishimiz endi yurishayotganda, klaster yopilyapti. Nega qiynalayotgan vaqtda faoliyati to‘xtatilmayapti-da, ishlarni yo‘lga qo‘yib olganda to‘xtatilmoqda? Hosilga ozgina qoldi, ikki oydan so‘ng bug‘doy o‘riladi», – deydi hokimlikka kelgan ishchi.

Tuman rahbari ishchilar ishsiz qolmasligini ta'kidlamoqda

Shundan so‘ng, tuman hokimi v.b. Nizomiddin Abbosov bevosita klaster ishchilari bilan muloqot qildi.

Abbosov klaster ishchilari bilan muloqoti chog‘ida ularning tashvishlanishida asos yo‘qligini bildirar ekan, «MAXIM GOLD TEX» o‘rniga keladigan yangi klasterda o‘z ish o‘rinlarini saqlab qolishlarini ta'kidladi.

«Mana, mahalla raislari bilan biz kelishib olganmiz. Bo‘ka tumanida ishsizlik darajasi shundoq ham yuqori darajada. Shuning uchun xavotirlanishga asos yo‘q. Yangi klaster kelganda ham, kim qaysi ishni bajargan bo‘lsa, eski klasterda xuddi shu vazifaga olinishi ta'minlanadi.

Sizlarni ishsiz qoldirib, boshqa hududdan yoki boshqa ishchilarni yollashga yo‘l qo‘yilmaydi, xavotir olmanglar», – dedi tuman hokimi v.b. Nizomiddin Abbosov.

Viloyat hokimi Rustam Xolmatovning mantiqsiz pozitsiyasi: tumanga qo‘shimcha pul bermagan klasterdan – u kim bo‘lishidan qat'iy nazar yerni qaytarib olib qo‘yamiz!»

Shu kuni tuman hokimligida Toshkent viloyati hokimi Rustam Xolmatov va sobiq fermerlar o‘rtasida ham uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Bir yil muqaddam yerlari olinib, klasterga berib yuborilgan sobiq fermerlar ushbu yerlar yana zaxiraga olinganidan xabar topib, hokimlikka to‘planishgandi.

Viloyat hokimi ular bilan uchrashuvda «MAXIM GOLD TEX» MChJning klaster faoliyati tugatilishi masalasiga to‘xtaldi.

«Mana Quyi Chirchiqdagi klasterni bilasizlar-a? 30 mlrd [so‘m] tumanning ijtimoiy muammolariga [hal qilish uchun] bog‘chalarga, maktablarga, yo‘lga, suvga pul berdi. Bo‘kaga kelayotgan klaster ham Xudodan qo‘rqadigan, prezidentimiz siyosatini to‘g‘ri tushunadigan, sizlar bilan birgalikda ishlaydigan, qo‘shimcha pul sarflaydigan odam (tadbirkor) kelyapti.

Pul sarflamasa, prezidentimizning topshiriqlari bor, kim bo‘lishidan qat'i nazar, yerni qaytarib olib qo‘yamiz. Mana, Bo‘kaning klasteri qancha texnika oldi, nimalar qildi, bilmadim, qancha xarajat qildi? Qoyil qilmadimi, endi boshqa tadbirkorligi hisobiga qoplaydi», – dedi Rustam Xolmatov.

Viloyat rahbarining bu pozitsiyasi viloyatda ish boshlamoqchi bo‘lib turgan biror tadbirkor u yoqda tursin, har qanday aqli butun fuqaroni o‘ylantirib, ta'bir joiz bo‘lsa qo‘rqitib qo‘ymaydimi? R.Xolmatovning “prezident topshirig‘i” niqobi ostida majburiy homiylikni nazarda tutuvchi talabi amaldagi qonun hujjatlariga zid emasmi?

Binobarin, “Homiylik to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga ko‘ra, homiylik yuridik va jismoniy shaxslarning homiylik maqsadlarida boshqa yuridik va jismoniy shaxslarga mol-mulkni, shu jumladan pul mablag‘larini qaytarmaslik sharti bilan yoki imtiyozli shartlarda berishda, ular uchun ishlar bajarishda, ularga xizmatlar ko‘rsatish va ularni boshqacha shaklda qo‘llab-quvvatlashda ifodalanadigan ixtiyoriy beg‘araz yordami ekanligi nazarda tutiladi.

Viloyat hokimining talabidan kelib chiqiladigan bo‘lsa, viloyatda klasterlik faoliyatini yo‘lga qo‘yish uchun tadbirkorlar muayyaan stavkadagi homiylikni amalga oshirishlari shart! Bo‘lmasa ularga yer berilmaydi!

Yuqoridagi fikrlar o‘z-o‘zidan navbatdagi xulosani keltirib chiqarmoqda. «MAXIM GOLD TEX»dan olib qo‘yilgan yerlar yangi klasterga berildi. Demak, yangisi ham ixtiyoriy-majburiy homiylik qilishi kerak, ustav maqsadlarida ko‘zda tutilmagan tuman infratuzilmasi uchun pul sarflashi kerak, aks holda, viloyat hokimi mantig‘idan kelib chiqilsa, undan ham yer olib qo‘yiladi, shundaymi?

Respublika komissiyasi bayonida nima deyilgan?

Kun.uz’ga ma'lum bo‘lishicha, 2020 yil 19 fevral kuni qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish bo‘yicha Respublika komissiyasining yig‘ilishi bo‘lib o‘tgan.

Yig‘ilishning 2020 yil 21 fevraldagi (№01-03/1-177) bayonida ta'kidlanishicha, fermerlar tomonidan topshirilgan paxta xomashyosi uchun yakuniy hisob-kitoblar 2019 yilning 31 dekabriga qadar to‘liq amalga oshirilishi belgilangan bo‘lsa-da, ba'zi paxta-to‘qimachilik klasterlari tomonidan 2019 yil hosilidan yetkazib berilgan paxta uchun yakuniy hisob-kitoblar yakuniga yetkazilmagan.

«Bu bo‘yicha zarur topshiriqlar berilganiga qaramasdan, bugungi kunda ham 28ta paxta-to‘qimachilik klasteri tomonidan 2019 yil paxta hosili yakuniy hisob-kitobidan 181 mlrd so‘m qarzdorlik bugungacha fermer xo‘jaliklariga to‘lab berilmagan.

Bundan tashqari, Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo‘jaligini davlat

tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tomonidan 2019 yil paxta hosilini

yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirish uchun paxta-to‘qimachilik klasterlariga ajratilgan 3,8 trln so‘m imtiyozli kreditning belgilangan grafik bo‘yicha qaytarish muddatidan o‘tgan qarzdorligi 975 mlrd so‘mni tashkil etadi. Buning natijasida, 2020 yil paxta hosilini yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirish uchun mablag‘lar borasida uzilishlar yuzaga kelmoqda.

Eng achinarlisi, ayrim paxta-to‘qimachilik klasterlari tomonidan chet elda

ishlab chiqarilgan, servis xizmati va ehtiyot qismlari ta'minoti yo‘lga qo‘yilmagan texnikalar, shuningdek, yaroqsiz va samarasi past bo‘lgan kimyoviy vositalarni sotib olish uchun noo‘rin qilingan xarajatlarning barchasi oxir-oqibat paxtadan daromad olishni niyat qilgan fermer xo‘jaliklarining gardaniga tushmoqda», deyiladi Respublika komissiyasi bayonida.

Yig‘ilish qabul qilgan qarorning 2-qismiga asosan, paxta-to‘qimachilik klasterlari faoliyatini baholash va natijadorligini oshirish bo‘yicha Respublika Ishchi guruhining 2020 yil hosilidan boshlab Bo‘ka tumanidagi «MAXIM GOLD TEX» MChJning paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarishni tashkil etishning klaster shaklidagi faoliyatini tugatish to‘g‘risidagi taklif ma'qullangan.

Keling, endi “MAXIM GOLD TEX” MChJ klasteri vakillari bu borada qanday fikrda ekaniga qiziqsak?

Yig‘ilishda yangragan hamda viloyat hokimining 2020 yil 2 mart kuni klasterga nisbatan bildirgan e'tirozlari qay darajada asosli ekanini bilish maqsadida«MAXIM GOLD TEX» MChJ vakillarining izohini oldik. Jamiyat rasmiylari bunga javoban 2020 yil 6 fevral sanasi bilan davlat hokimiyati idoralariga yo‘llagan arznomalarini taqdim etdi.

Unda ta'kidlanishicha, hukumatning 2018 yil 19 noyabrdagi 744-sonli qarori 1-ilovasiga muvofiq, 2019 yildan boshlab Bo‘ka tuman «MAXIM GOLD TEX» MChJga biriktirib berilgan.

«Bo‘ka tuman hokimining 2019 yil 20 fevralda qabul qilingan 1198-sonli qaroriga binoan, 2019 yilda davlat ehtiyojlari uchun tuman bo‘yicha jami 13300 gektar yer maydoniga chigit ekish va har gektar paxta maydonidan o‘rtacha 26,8 sentnerdan jami 35600 tonna paxta xom-ashyosi yetishtirish belgilangan. 2019 yil yakunlari bo‘yicha jamiyat belgilangan rejaning 80 foizi, ya'ni 27800 tonna paxta xosilini yetishtirishga erishgan. Bu – Bo‘ka tumani bo‘yicha oxirgi 14 yil ichidagi eng yaxshi ko‘rsatkich hisoblanadi», – deya ta'kidlanadi murojaatnomada.

MChJ murojaatnomasida klasterga paxta topshirgan fermer xo‘jaliklariga 13,2 mlrd so‘m miqdorida yakuniy hisob-kitoblar va to‘lovlar amalga oshirilgani, joriy qarzdorlik 15 mlrd so‘mni tashkil qilishi va fevral oyi yakunlari bilan ushbu qarzdorlik to‘la to‘lab berilishi rejalashtirilayotgani aytilgan.

«2019 yilda klaster faoliyati davomida jami 1000dan ortiq yangi ish o‘rinlari yaratildi va davlat budjetiga 2 mlrd so‘mdan ziyod soliq to‘lovlari to‘lab berildi.

2019 yil paxta tadbirlari uchun 20,3 mlrd so‘mlik qishlok xo‘jalik texnikalari, jami 37,7 mlrd so‘mlik mineral o‘g‘itlar sotib olindi, shundan 22,9 mlrd so‘mi korxona tijorat kreditlari hisobidan moliyalashtirildi.

2019 yil paxta hosilini yetishtirish uchun jami xarajat summasi 101,1 mlrd so‘mni tashkil qildi va 2019 yil yakuni bo‘yicha jami 122,7 mlrd so‘mlik paxta xom-ashyosi qabul qilib olindi. Natijada 2019 yil 21,6 mlrd so‘m foyda bilan yakunlandi va 2019 yilda 1 tn paxta xom-ashyosi QQSni hisobga olmagan 3.628.202,49 so‘mni tashkil qilgan», deyilgan murojaatda.

Qo‘shimcha qilish joiz, MChJ o‘z murojaatida klaster faoliyatini tashkil qilish asnosida erishilgan quyidagi natijalarni sanab o‘tgan:

1.    2020 yil «MAXIM GOLD TEX» MChJ o‘z ish quvvatini kunlik 15 tonna ip yigirishdan 25 tonnaga oshirishga erishdi.

2.    2020 yil mart-aprel oylarida quvvati kunlik 25 tonnani tashkil etadigan «VOBKENT TOLA KLASTER» MChJ ip yigiruv fabrikasi o‘z faoliyatini boshlaydi.

3.    2019 yil Olmaliq shahrida quvvati 1,5 mln dona jinsi kiyimlari tikuvchi va 600 ish o‘rinli «VINTAJ DENIM» MChJ fabrikasi faoliyat boshladi.

Darvoqe, «MAXIM GOLD TEX» vakilining ma'lum qilishicha, yuqoridan bosimlar boshlangach ularning “tilini qisib qo‘yish” maqsadida prokuratura organlari tomonidan korxona mansabdor shaxslariga nisbatan 2019 yilning yoz oylarida jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan. Lekin tergov yakuniga yetmagan va uning natijalari ma'lum qilinmagan.

Kun.uz ga ma'lum bo‘lishicha, «MAXIM GOLD TEX» MChJ mansabdor shaxslariga nisbatan jinoyat ishi qo‘zg‘atish to‘g‘risidagi qarori Toshkent viloyat prokuraturasi tomonidan bekor qilingan ekan. 

Tabiiyki, klaster tizimi bu yangi soha. Tashkil etilganiga ham ko‘p bo‘lmagan. Prezident katta umid va ishonch bildirayotgan bu tizim hali “ko‘z ochib” ulgurmasidan mahalliy hokimliklar tomonidan tazyiq va ta'qiblarga uchramoqda.

Bu jarayonlarning yana bir muammoli jihati mavjud. Paxta xomashyosini yetishtirishdan boshlab, unga dastlabki ishlov berish, mahsulotni paxta tozalash korxonalarida keyingi qayta ishlash va yuqori qo‘shilgan qiymatli tayyor to‘qimachilik mahsuloti chiqarish bosqichigacha bo‘lgan ishlab chiqarishni integratsiya qilishni nazarda tutuvchi rivojlanishning klaster modeli joriy etilganiga ikki yildan ko‘proq vaqt o‘tgan bo‘lsa-da, paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarishi va klasterlari faoliyatini tashkil etish tartibi haligacha huquqiy jihatdan tartibga solinmagan.

Tolib Rahmatov
Dilshod Abduqodirov