O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisi o‘rinbosari Nodir Jonuzoq bema'ni tashabbus bilan chiqqan ayrim ziyolilar xalqimizning qitiq patiga tegib, mamlakatimizdagi do‘stona muhitga raxna solishayotgani haqida mulohaza yuritdi.
«Bir guruh o‘zbek ziyolilarining rus tiliga rasmiy maqom berish haqidagi kutilmagan taklifi chinakam ziyolilarimizning g‘ururiga tegdi, jahlini chiqardi, dovdiratdi. Men esa, avvalo, chuqur qayg‘uga cho‘mdim. Dardim ming chandon bo‘ldi. Sababi, shu paytgacha bu mantiqsiz va noo‘rin taklif ostiga imzo chekkan ziyolilar yozgan, chizgan, kuylagan asarlarda o‘zbekning ko‘ngli, ruhiyati aks etgan, degan xayolda yurardim. Daf'atan ana shu toza ishonchim darz ketdi. Ko‘nglim og‘ridi.
Prezidentimiz 2017 yil 23 dekabr kuni O‘zbek tili va adabiyoti universitetiga tashrif buyurgan chog‘ida biz, ziyolilarga qarata: «Ona tilimizning boyligini, unga hurmatingiz va muhabbatingizni tilimizni dunyoga tarannum etish bilan ko‘rsatishingiz kerak», degan edi. Nazarimda, bu – barchamizga, jumladan, g‘ayritabiiy taklifni ilgari surgan ziyolilarga ham tegishli so‘zlar edi. Xo‘sh, ona tilimizni qachon dunyoga tarannum eta olamiz? Qachonki, ziyolilarimizning o‘zida ona tilimizdan faxrlanish, rasmiy va norasmiy doiralarda boshiga ko‘tarish tuyg‘usi shakllansagina bunga erishish mumkin.
Davlatimiz rahbari yana muhtaram elchilarimiz ishtirokidagi yig‘ilishda ham «O‘zbekistonning chet eldagi elchisi bo‘lsa-yu, o‘zbek tilini bilmasa, bu xalqimizga xiyonat emasmi?!» degan haqli mulohazani o‘rtaga tashlagan edi. Bu faqat rasmiy elchilarimizga emas, hammamizga, shu yurtda yashayotgan har bir fuqaroga daxldor talabdir. Boisi, har birimiz Vatan ostonasini hatlab tashqariga chiqarkanmiz, beixtiyor elimizning ko‘ngilli elchisiga aylanamiz: bizning so‘zimizga qarab o‘zimizga baho berishadi.
Bugun so‘z erkinligi ta'minlangan, xalq fikriga quloq tutilayotgan jamiyatda yashayapmiz. Ammo, bu – har qanday tuturiqsiz taklifni ilgari surib jamiyatimizni larzaga keltirish, sarosimaga solish mumkin, degani emas. Ayniqsa, e'tiqod, til kabi nozik, hassos mavzularda yetmish marta o‘ylab so‘ng gapirgan, ko‘p hollarda esa umuman so‘z aytmagan, tilni tiygan ma'qul. Xalqimizning donishmandlarga xos tabiati, sog‘lom mantiq shuni talab qiladi.
Shu o‘rinda dunyoga dong‘i ketgan dog‘istonlik adib Rasul Hamzatovning ushbu bitiklarini keltirish o‘rinli deb o‘ylayman: «Shaharda yashayotgan ayrim o‘rtoqlarim boshqa tilda gaplashayotganiga, yozayotganiga nima deysiz? Albatta, bu ularning o‘z ishi, lekin men ularga tushuntirgim keladi. Nazarimda, ular bitta qo‘ltig‘ida ikkita tarvuzni ushlamoqchi bo‘lgan odamlarga o‘xshaydi. Men bu bechoralar holiga qarab sezdimki, ular avar tilida ham yozishmaydi, lekin bu rus tili ham emas... Ha, ular o‘z ona tilining qashshoq va qamrovi torligidan nolib, o‘zlariga boy va qamrovi keng til izlab yo‘lga chiqishgan. Xuddi avar ertagidagi echkiga o‘xshaydi. Ertakda echki bo‘riga o‘xshab dum o‘stirish uchun o‘rmonga ketadi va o‘rmonda ikkala shoxi sinib, to‘qol bo‘lib qaytadi...»
Atoqli adibning mulohazalari mag‘zini chaqarkanmiz, ko‘ngilimizda boshqa o‘xshatish yuz ochadi: ziyofat chog‘i mezbon mehmonlarni yoshi, obro‘si, nufuzidan kelib chiqqan holda joylashtirishi mumkin, lekin to‘rni egallagan mehmon, u har qancha mavqeyi baland bo‘lmasin, uyga egalik huquqini da'vo qilolmaydi.
Mamlakatimizda bugun rus tiliga, rus adabiyotiga ko‘rsatilayotgan yuksak e'tiborni hamma ko‘rib-bilib turibdi. Sobiq SSSRdan chiqqan mamlakatlar ichida bu tilga eng ko‘p ehtirom ko‘rsatilayotgan yurt, ehtimol, O‘zbekiston bo‘lsa ajab emas. Barcha millat vakillari kabi rusiyzabon xalq vakillari bilan ham ahil-inoq yashab kelyapmiz. Eng yomoni, bema'ni tashabbus bilan chiqqan ziyolilar xalqimizning qitiq patiga tegib, mamlakatimizdagi ana shu do‘stona muhitga raxna solyaptilar, hamyurtlarimizni katta-kichik qutblarga bo‘linishga sabab bo‘lyaptilar. Chunki, mo‘'min, vazmin xalq ko‘p narsaga bag‘rikenglik qilishi mumkindir, ammo or-nomusi timsoli bo‘lgan ona tilini xo‘rlatib qo‘ymaydi. Bu holat, ta'bir joiz bo‘lsa, onasi ustiga ikkinchi ona kelishini istamagan farzandlarning iztirobli isyoniga o‘xshaydi.
O‘z tuqqan onasini qo‘yib, boshqa martabaliroq onaga talpingan farzandni kim deb atash mumkin?! Bunday farzand harqancha bilimdon, iste'dodli bo‘lmasin, o‘z onasidan yuz o‘girgan kimsa sifatida malomat girdobida qoladi. Xudo har bir bandani shunday ko‘rgulikdan, isnoddan asrasin!
Xulosaga qo‘shimcha sifatida, o‘tgan yili «Yoshlik» jurnalining 10-sonida e'lon qilingan «So‘z» nomli dostonimdan bir parchani e'tiboringizga qayta havola qilishni joiz topdim...
JINOYaT
U qishloqda yurgan So‘z edi,
Yashar edi elning og‘zida.
Baxshi bilan yaqin do‘st edi,
Yashnar edi uning sozida.
Bir kun qo‘qqis yuragi siqdi,
Go‘yo unga yetmasdi nafas:
«Bu yerlarda juda zerikdim,
Shahar sari yo‘l olaman, bas!»
Xeshlar bilan xayr-xo‘sh qilib,
Yo‘lga chiqdi erta saharda.
Mardikorlar bilan qo‘shilib,
Yetib keldi azim shaharga.
O, ochildi sodda og‘zi lang,
(Unga hayron tikildi ko‘zlar)
Gangib qoldi – qildi hangu mang
Poson so‘zlar, olifta so‘zlar.
Va nihoyat, yig‘ib es-hushin,
Izlab ketdi biror qo‘nim joy.
Mashhur hofiz esiga tushdi:
«U bag‘riga olgay, hoynahoy».
Katta kentda tentirab, ayni
Shom mahali manzilin topdi.
«Tanimayman seni, og‘ayni» —
Hofiz shartta eshigin yopdi.
Ranjimadi, qilmadi ta'na,
Taqillatdi olim eshigin:
«Bizga kerak ilmiy atama –
Sen-chi, fanga yotsan, kechirgin».
So‘nggi ilinj — shoir…
Tanti fe'l,
Hotam deya qozongan u nom:
«Mayli, faqat, erta-indin kel,
Hozir esa yo‘q sira ilhom…»
So‘z izg‘idi, hasratda to‘zdi,
Taskini yo‘q — ovozsiz bo‘zlar...
...Bexos uning yo‘lini to‘sdi
Jin ko‘chada ajnabiy so‘zlar.
Biri keskin sermadi pichoq,
Biqiniga biri musht soldi.
Cho‘ntaklarin qilishdi-ku qoq,
So‘z yiqildi — cho‘zilib qoldi.
Nobud bo‘ldi.
Odamlar loqayd,
Yotar biror daydi mast, deya.
Qishloqda-chi, kuylaydi shu payt
Baxshi juda g‘amgin marsiya...»
