2011 yil martida Yaponiyada dahshatli sunami keltirib chiqargan falokatli zilzila sodir bo‘lgan edi. Minglab insonlarning yostig‘i quridi, milliardlab dollar bilan o‘lchanadigan ziyon esa yuz bergan falokat — jahon zamonaviy tarixidagi eng dahshatlilardan biri bo‘lganini anglatadi, deb yozadi Hi-news.ru.
Bir necha hafta mobaynida jahon afkor ommasining nigohi «Fukusima Dayichi» atom elektr stansiyasiga qadaldi. Uning xavfsizlik tizimlari sunami oqibatida yetkazilgan ziyonga qarshi turib berolmadi, reaktorning halokatli tarzda erib ketishi 1986 yilda Chernobilda bo‘lganidek, bir necha davlatlarga radiatsiya tarqalishi ehtimolini keltirib chiqardi. Reaktorni qutqarib qolishga bo‘lgan qahramonona urinish, jumladan, dengiz suvini tashlab uning yadrosi sovutilishi jiddiy halokatning oldini oldi. Hanuzgacha yuzlab insonlar halokat hududidan ko‘chirilmoqda, infratuzilmani tiklash va tozalash ishlari milliardlab dollar va uzoq yillarni talab etadi.
Radiatsiya insonlar uchun juda xavfli bo‘lgani sababli, Fukusimadagi halokat chog‘ida radiatsiya darajasini nazorat qilish va tozalash jarayonlarini boshlash uchun robotlarni jo‘natish o‘z-o‘zidan eng to‘g‘ri qaror edi. Lekin reaktor yadrosi yuragida texnologik optimistlar shunday bir to‘siqqa duch kelishdiki, ularga o‘zlarining nekbinligi ham yordam bera olmay qoldi. Radiatsiya u yerga jo‘natilgan robotlarning sxemalarini ham kuydirib yuborgan, hattoki Fukusima halokatidan qattiq himoya qilinganlarini ham. Yadro stansiyasi sekin-asta robotlar qabristoniga ham aylana boshladi. Garchi ulardan ayrimlari stansiya atrofidagi radiatsiya miqdorini o‘lchashga muvaffaq bo‘lgan esa-da, ulardan stansiyani tozalashda foydalanish mumkinligi haqidagi umidlar tobora so‘nib bormoqda.
Tokioning neonli tumani Shibuyada tunlari chiroqlar quyoshdan ham yorqinroq yoritishadi. O‘n ikkinchi qavatda joylashgan karaoke xonalarida — ularning hammasi o‘n ikkinchi qavatda joylashgan — biznesmenlar mashhur ashulalarni baqirib xirgoyi qilishmoqda. Bu joy Yer kurrasidagi eng sun'iy makon bo‘lib ko‘rinishi mumkin; insonning barcha sezgi organlari texnik optimizm bilan falaj qilinadi. Odatda, bu joyning fotosuratlari futurizm va zamonaviylikni anglatadi.
Yaponiya azaldan kelajak texnologiyalariga bo‘lgan muhabbati bilan tanilgan. Masalan, hozir Softbank texnologik giganti o‘z asoschisi Masayosi Son qo‘li ostida mamlakatning texnologik kelajagi, jumladan, jahondagi eng yirik quyosh fermasiga milliardlab dollar tikmoqda.
Google 2017 yilda Boston Dynamics’ni sotganida Masayosi Son Softbank Nao va Pepper kabi robotlar qatorida uni ham xarid qilgan. Kimlargadir Son robot texnikasi bilan qimor o‘ynayotgandek tuyular, chunki hattoki Google eplay olmagan loyihaga qo‘l urmoqda, boz ustiga, bu inson 2000-yillarda dotkomlar inqirozi chog‘ida bor budidan bir marta ayrilishga ham ulgurgan. O‘sha inqiroz ham uni optimistlikdan xalos etolmagani fakti va texnologiyalarga bo‘lgan ishonchi hamma narsani aytib turibdi. Lekin bu tokaygacha davom etishi mumkin?
Fukusimadagi halokat oqibatlarini bartaraf qilishda yapon robotlarining omadsizligi sohada inqiroz keltirib chiqardi. Bunday halokatlar robotlar uchun so‘nggi imtihon vazifasini o‘tadi. Agar robotlar ekstremal sharoitlarda insonlarga yordam berishni eplay olmasa, ulardan nima naf? Avval boshdan gumanoid robot ishlab chiqarish juda qimmatga tushadi, robotning o‘zi esa baribir insonga nisbatan ancha uquvsizroq chiqadi. Bunday robotni yaratish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas. Insonlar uchun o‘ta xafli bo‘lgan ishlarni bajara oladigan robot yasash foydaliroq. Biroq, Fukusima fojiasi jahondagi eng ilg‘or millatlarning roboti ham eng murakkab sharoitlarda inson o‘rnini bosishga tayyor emasligini oydinlashtirdi.
Bu inqiroz hech qayerda Honda’dagidan katta aks-sado bermadi. Kompaniya 2000 yilda jahonni hayratga solgan ASIMO robotini yaratdi va hamon robot yaratishda davom etmoqda. Biroq, texnologik taraqqiyotga qaramasdan, Honda o‘z ASIMO’sini real hayot uchun bag‘oyat ishonchsiz, deb ta'rifladi.
Aynan Fukusima Honda’ning robot texnikasiga yondashuviga o‘zgartirishlar kiritdi. Halokatdan so‘ng ikki yil o‘tib, Honda ofatlar uchun robot ishlab chiqarayotgani, 2017 yilning oktabrida esa uning dastlabki namunasini tayyorlagani ma'lum bo‘ldi. Shunisi e'tiborliki, yaratuvchilar robotni epchil qo‘l bilan jihozlamasdan, unga masofadan turib boshqariluvchi asboblar o‘rnatishgan va zaruriyat tug‘ilganida ulardan favqulodda foydalanish mumkin.
Bu siljish ASIMO kabi vaqtichog‘likni ta'minlovchi robotlar yaratish g‘oyasidan voz kechib, butun dunyoda foydasi tegadigan qutqaruvchi robotlar yaratish uchun yo‘l ochib berdi.
2015 yilda Fukusimada yuz bergan halokatdan ilhomlanib (agar shunday ta'rif joiz bo‘lsa) va turli sharoitlarda ishlovchi operativ robotlari yetishmasligi tufayli DARPA gumanoid robotlari halokatlar va ofatlar chog‘ida foydasi tegadigan sharoitlarda sinab ko‘rildi. Bunday robotlar masalan avtomobillarni boshqarishi, eshiklarni ochishi va zinalardan chiqa olishi kerak. Boston Dynamics’ning ATLAS’i, koreslarning HUBO’si, shuningdek CHIMP zaruriyat tug‘ilganida nimalarga qodir ekanligini ko‘rsatib berishdi — masalan, yiqilganida o‘rnidan mustaqil tura olishini. Bu bir qaraganda kulgili tuyuladi, aslida juda muhim jihat.
DARPA Robotics Challenge bizdan ko‘p narsada ustun bo‘lishini u yoqqa qo‘ya turing, biz uchun biroz foydali bo‘lishdan naqadar uzoqda ekanligini ko‘rsatib ham berdi. Aksariyat robotlar oddiy masalalar uchun soatlarni sarflashadi, masalan, o‘sha zinadan chiqishni olaylik. Robotni ostonadan hatlab o‘tishga o‘rgatish ham oson ish emas.
Fukusima, ehtimol, futuristik Yaponiyaning qayta qurish jarayonini boshlab bergandir, lekin robotlar hayotimizga to‘laqonli kirib kelishi uchun ular avval o‘zining qimmatliligini (yoki to‘laqonliligini) isbotlashi kerak bo‘ladi. Pilotsiz boshqariluvchi robotlar ofat yuz bergan joylarni kuzatish ishini juda yaxshi bajarishmoqa. Lekin quruqlikda yaxshi boshqarila oladigan robotni yasash — bu butunlay boshqa masala.
Gumanoid-robotni yaratish — qimmatbaho mashg‘ulot. Agar qimmat turuvchi mashinalar (ularning narxi millionlab dollarda o‘lchanishi mumkin) inqiroz ro‘y bergan chog‘larda yordam bera olmasa, odamlar robot texnikasi sohasiga investitsiya kiritishni so‘roq ostiga olishi mumkin. Bu aholi qarishi muammosini robotlar hal qiladi, deya ishonib kelayotgan yaponlar o‘rtasida ham robotlarga ishonish inqirozini kuchaytirishi mumkin. Yaponiya hukumati robotlarni rivojlantirish uchun allaqachon 44 million dollar ajratgan.
Agar robotlar imtihondan o‘ta olmasa, ularga nisbatan jiddiy savollar paydo bo‘ladi. Tokioning Akihabara tumanida raqsga tushayotgan, savdo qilayotgan, butun jahondan kelgan insonlarga kayfiyat ulashib, ko‘nglini ovlayotgan yorqin, yaltirovchi robot o‘yinchoqlarni ko‘rish mumkin. Lekin robotlarning birlamchi vazifasi hamkor, yordamchi va qutqaruvchi bo‘lishi kerak.
