1962 yildan buyon Rossiya va AQSh munosabatida to‘g‘ridan-to‘g‘ri tahdidlar kuzatilmagandi. SSSRning haqiqiy vorisi Rossiya va NATO yetakchisi AQSh o‘rtasida yana nima yuz berdi?
Fikr almashinuvi
23 mart kuni Karakasga qo‘ngan Rossiya kosmik-havo kuchlari harbiy samolyoti bortida Quruqlikdagi kuchlar bosh shtabi boshlig‘i, general-polkovnik Vasiliy Tonkoshkurov boshchiligidagi 99 nafar harbiy askar bor edi. Vashington darhol eng yuqori minbardan Moskvani eslashni unutmadi.
AQSh Davlat departamenti kotibi Mayk Pompeo rossiyalik hamkasbiga qo‘ng‘iroq qilib, «Venesuelaga yetib kelgan rus harbiylari vaziyatni chigallashtirib, munosabatlar keskinligini oshirishga xizmat qiladi», deya fikr bildirdi. Mayk telefon suhbatda «Venesuela xalqining qiynalishi va inqirozni keng quloch ochishiga sabab bo‘layotgan Rossiyaning Maduroga ko‘magiga AQSh jim qarab turolmasligi»ni aytgan. Lavrovnning javobi juda oddiy bo‘ldi: «vaziyatni og‘irlashtirayotgan AQShning o‘zi, u mamlakatda davlat to‘ntarishini amalga oshirmoqchi».
27 mart kuni AQSh prezidenti Donald Tramp rus harbiylaridan Venesuelani tark etishni so‘radi, rasmiy Moskva esa Maduro rejimini qo‘llab-quvvatlashni bas qilsin. Vitse-prezident Mayk Pens Rossiyaning Venesueladagi harakatini «provokatsiya» deb atadi. Moskva yana xotirjamlik bilan javob qaytardi: «Bu haqda ko‘p qayg‘urmang», degan RF prezidenti maslahatchisi Yuriy Ushakov.
Uning aytishicha, rus harbiylari mamlakatga rasmiy hukumat ruxsati bilan yetib borgan. Ular mahalliy armiyaga texnik xizmat ko‘rsatish va harbiy mashg‘ulotlarda ko‘mak berish uchun hozir bo‘lgan.
29 mart kuni AQSh prezidentining milliy xavfsizlik masalalari bo‘yicha maslahatchisi Jon Bolton «xalqaro hamjamiyatga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tahdid solayotgan vaziyatni harbiy amaliyot bilan hal etish masalasi har tomonlama o‘rganilayotgani» haqida ma'lumot berdi. U Karakasda rus harbiylari soni oshirilsa, AQSh Qurolli kuchlari xizmatidan foydalanishga majbur bo‘lishini eslatib qo‘ydi, xolos.
Davlat departamentining Venesuela bo‘yicha maxsus vakili Eliot Koen Rossiyaning harakatiga munosib javob qaytarish, jumladan yangi sanksiyalarni o‘ylab ko‘rishni tavsiya etdi. Kreml Putin ishtirokida o‘tgan Xavfsizlik kengashi yig‘ilishi bo‘yicha xabar tarqatib, so‘nggi so‘zni aytdi: «Rossiya Venesuela ichki ishiga bir qator davlatlar tomonidan aralashuv haqidagi tahdidlar ochiq yangrayotganidan xavotirda».
Ikki davlatlar vakillari muloqot qilishga harakat ham qilmadi, deb bo‘lmaydi. 19 mart kuni amerikaliklar tashabbusi bilan Rim shahrida Venesuela masalasida ikki tomonlama maslahatlashuvi bo‘lib o‘tdi. Aftidan muzokaralar hali yakunlanmadi.
Aslini tahlil qilsak, Rossiya hech qanday huquq normasini buzmadi, u Venesuela mustaqilligini tan oladi. Ammo mamlakat ichida davom etayotgan inqiroz fonida katta tajribaga ega rus generali boshliq desanturaning Karakasda paydo bo‘lishi dov uchun qiymat o‘zgarganini bildiradi. Rasmiy xabarda aytilganidek, ular armiyaga texnik xizmat ko‘rsatib qolmay, jangovar amaliyotlar rejasini ham tuzishga qobiliyatli hisoblanadi.
Suriya yo Kuba?
AQSh ko‘z o‘ngida 2015 yilgi «Suriya ssenariysi» takrorlanmoqda. O‘shanda ham Rossiya kosmik-havo kuchlari qo‘shini Suriyadagi AQShning harakatlanishini cheklab qo‘ygandi. Aslida AQSh Suriyada faqat IShIDga qarshi harbiy kuchni ishlatdi, ular prezident Asadni muxolifat bilan muzokara olib borishini istardi.
Venesuelada vaziyat sal boshqacha: RF harbiylari AQSh bosimi ostida hokimiyatni Guaydoga topshirayotgan Maduroni to‘xtatib qolishi mumkin. Shunga qaramay, AQSh prezidenti «har qanday tanlov bo‘yicha puxta ishlab chiqilgan rejalar stolida»ligini aytib, harbiy intervensiyani ham nazarda tutgan.
Rus jamoatchilik fikriga ko‘ra, Venesuela inqirozi orqali yangi «Karib inqirozi»ni paydo qilish Rossiyaga yaxshi imkoniyat beradi. Ya'ni u imperialistik qudratga ega davlat sifatida AQSh bilan tengma-teng muzokara olib borish, orani ochiq qilishga imkon paydo bo‘ladi. Soddaroq qilib aytganda, yangi inqirozni yaratish kerak, ammo urush uchun emas.
Lekin Moskvaning Venesuela tomon harbiy qurol yuborishi Vashingtonda hech xush ko‘rilmaydi, shu bilan birga amerikaliklar o‘z diyorida bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun dadil qadam tashlashga tayyor. Buni Moskva ham biladi. «To‘qnashuvdan qochib bo‘lmasa, birinchi zarbani berish» Rossiyaga ham xush yoqmaydi.
Suriya ssenariysi ham ish bermaydi, negaki Venesuelada fuqarolik urushi bo‘lmayapti, u yerda xavfli terrorchilar guruhi makon topmagan. Mintaqada Eron singari sodiq ittifoqchilar ham topilmaydi. Agar AQSh Venesuelani suvdan blokada qilib, uning havo kengligi to‘sib qo‘yilsa, yordamga oshiqqan Rossiya samolyoti bilan to‘qnashuv muqarrar bo‘ladi.
Nikaragua!
Moskvada boshqa tayyor reja bo‘lishi mumkin. Bu — 1980-yillardagi «Nikaragua ssenariysi». U paytda SSSR Nikaraguadagi marksist hukumat va Daniel Ortega boshchiligidagi Sandinistlar milliy ozodlik fronti qo‘llab-quvvatlagandi. AQSh esa Nikaragua qo‘shnisi Gondurasda shtab yaratgan kommunistlarga qarshi «kontras» harakatini qo‘llagan. Aytmoqchi, «kontras» siyosati me'mori aynan Eliot Koen edi.
Sovetlar Nikaraguani, birinchi galda, iqtisodiy-ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashni ustun bilgan. Shunga qaramay, armiyani qayta tayyorlash, qurol yetkazib berish ishida ham SSSR faollik ko‘rsatgan. Moskva tarixda bo‘lganidek, AQShning to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy intervensiyasini kutmayapti, Vashington Venesuelaga yaqin joyda muxolifatni harbiy tayyorgarlikdan o‘tkazishi, qurollantirib, jangga yuborishi mumkin. Agar Moskvaning taxminiy rejasi amalga oshsa, ular quruqlik, suv va havo yo‘llari orqali Venesuelaga chetdan qurol kiritilishini oldini olishi kerak. SSSR kabi Rossiya ham «Rosneft» ko‘magida Venesuelaga iqtisodiy yordam berishi mumkin. Harbiy ko‘mak esa ramziy ma'noda ko‘rsatilishi tayin.
Moskva nimani xohlayapti?
Dangal aytish kerakki, Rossiya xavfsizligi va suverenitetini saqlashda Suriyadan ham, Venesueladan ham manfaat topmaydi. Venesuela misolida tahlil qilinsa, 2012 yildan buyon 9 milliard dollar mablag‘ini neft botqog‘iga tiqib qo‘ygan «Rosneft» ayni vaziyatdan katta manfaatdor. U «davlat juni va shaxsiy junini aralashtirib» yuborgan.
Balki Moskva Venesueladan turib, boshqa davlatlarga ham global gegemon sifatida o‘zligini namoyon qilishni istar, kim bilsin. Axir bu obro‘-e'tibor, ko‘p qutbli dunyoning bir bo‘lagi bo‘lishni anglatadi. Shunga qaramay, Moskva ambitsioz g‘oyalarini amalga oshirmoqchi bo‘lsa, unga ittifoqchilar, maslak bo‘la oladigan kuchli davlatlar zarur.
Yo Moskva demokratiyani kuch bilan qurib, hokimiyatni ag‘darib tashlash mumkin emasligini isbotlamoqchimi? Bu bilan endilikda har qanday hokimiyatni ag‘darishga urinish javobsiz qolmasligini ko‘rsatmoqchimi? Kreml istagan Amerika-Rossiya munosabatlarining modus operandi shudir, balki. Venesuela evaziga Ukraina esa mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi.
Eng to‘g‘ri xulosa shundaki, Rossiya tashqi siyosatda mag‘lub bo‘lmaslik mahkumiga aylandi, aks holda mamlakat ichki siyosatida norozilik kayfiyati paydo bo‘lishi mumkin. “Qrim bahori”dan so‘ng, Rossiya tashqi siyosatdagi muvaffaqiyati evaziga ichki barqarorlikni saqlashga erishmoqda. Demak, unga yangi Karib inqirozi ham kerak emas.
