“Asosiy muammo – haligacha nazariy metodlar asosida dars o‘tilyapti” - viloyat hokimining finlandiyalik maslahatchisi

Pedagoglar malakasini oshirishdagi zaif nuqta haqida

— O‘zbekistonda ta’lim sohasidagi islohotlarni qadrlaymiz. Har qanday islohotlarni amalga oshirish 3 ustunga asoslanadi, deb hisoblasak, O‘zbekistondagi bu ustunlar – zamonaviy AKT texnologiyalari, o‘quv dasturlari hamda pedagoglarni tayyorlash va malakasini oshirish jarayonlaridir. Bu ustunlarning biri boshqasidan farqli bo‘lsa, butun tizim orqaga ketishi mumkin.

Mamlakatingizda qabul qilingan yangi tahrirdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun va yangilangan o‘quv dasturlari sohani rivojlantirishda muhim dastak vazifasini o‘tab beradi. Ammo Qashqadaryo viloyati misolida aytsam, bu jarayonda o‘zim duch kelgan eng asosiy muammo – mamlakatingizda pedagoglar malakasini oshirishda 3 ta parallel tizim bir vaqtda ishlaydi. Bular – maktablardagi o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosarlari, tumanlardagi metodistlar va bevosita xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish hududiy markazi. Va muammo ham shu yerda paydo bo‘lyapti. O‘rganishlarim shuni ko‘rsatdiki, pedagoglar malakasini oshirishda yuqorida sanalgan tizimlar o‘rtasidagi hamkorlik juda zaif.

“Direktor o‘rinbosarlariga yuklama ko‘p”

— Bevosita ta’lim tashkilotidagi ma’lumotlarni yig‘ish bilan shug‘ullanuvchi ichki metodistlar (direktorning o‘quv ishlari bo‘yicha o‘rinbosari va metod kabinet rahbarlari)ga qo‘yilgan yuklamalar ularning sohadagi yangiliklarni o‘rganishlari va o‘z ustilarida ishlashlariga to‘siq bo‘lyapti.

Shundan kelib chiqib, biz hududlardagi metodistlarga o‘zlari kabi boshqa hamkasblarini o‘qitishlari uchun qator treninglar tashkil etdik. Afsuski, ayrim maktablardagi o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosarlari bu treninglarga qatnasholmadi. Chunki vaqt topisholmadi.

Nazariy metodlar asosida dars o‘tayotgan o‘qituvchilar

— Xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish hududiy markazida pedagoglar uchun 5 kunlik doimiy treninglar tashkil qilingan.

Bu kabi markazlar sohadagi yangiliklarning eng quyi bo‘g‘ingacha yetib borishida asosiy dastak vazifasini o‘tashi lozim. Chunki unda har yili barcha o‘qituvchilar o‘z bilim va malakalarini oshiradi. Shunday ekan, mamlakatingizda ta’lim islohotlarini yo‘lga qo‘yishda avvalo bu kabi markazlarning mas’uliyatini oshirishga alohida e’tibor qaratish lozim.

Chunki pedagogning bilim va salohiyati qanchalik kuchli bo‘lmasin, u o‘n yillab o‘zgarmagan o‘quv dasturlari va dars rejalari bilan qurollantirilsa, kutilgan samaraga erishilmaydi. Mamlakatingiz ta’lim tizimidagi asosiy muammo ham o‘qituvchilarning haligacha nazariy metodlarga tayanib dars berayotganida bo‘lyapti. Ya’ni o‘quvchi darsda beriladigan nazariy bilimlarni o‘zlashtiryapti, biroq uni hayotda qo‘llash bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lmayapti.

“O‘quvchi fanlarning hayotdagi o‘rnini tushunishi kerak”

— Bugun barcha sohalarda zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari sur’ati tezlashib ketgan. Bundan 20 yil avval bu texnologiyalar faqatgina ma’lum doira vakillarida mavjud bo‘lgan bo‘lsa, bugun deyarli barchamiz eng kamida mobil telefonlardan foydalanamiz. Yana 10 yoki 20 yildan keyin bu jarayonlar qaysi tomonga o‘zgarishini bilmaymiz. Aynan shu narsaga o‘quvchilarni ham moslashtirish kerak. Ta’lim maqsadlari muntazam o‘zgarib boradi. Bugungi kunda oldimizda turgan eng muhim masalalardan biri – 21-asr talablariga mos kadrlar qilib tayyorlashdir. Biroq O‘zbekistondagi yondashuvlarni o‘zgartirmay turib, bunga erishish qiyin.

Buning uchun esa o‘quvchilarga kelajakda haqiqatda kerak bo‘ladigan malaka va ko‘nikmalarni singdirish lozim. Ya’ni o‘quvchilar mavjud bilim va ko‘nikmalar orasidan o‘zlari uchun kerakli bo‘lganlarini tanlab olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak.

Bu borada xaos yuzaga kelishining oldini olish uchun esa o‘quv dasturlarini takomillashtirib, o‘quvchi fanlarning hayotdagi o‘rnini tushunishlariga erishish lozim.

Ish jarayonlarini 15 foizga o‘zgartirish nima degani?

— Hozir mamlakatingiz ajoyib boshlang‘ich nuqtada turibdi. “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun yangi tahrirda qabul qilindi, o‘quv dasturlari yangilanmoqda. Hattoki o‘qituvchilar o‘z ishlariga 15 foiz o‘zgartirish kiritish huquqiga ega bo‘lmoqda.

Ammo bu jarayonda kichik jihat e’tiborga olinishi lozim. Bu kabi o‘zgartirishlarga o‘qituvchilarning tayyorgarlik darajasi yetarli emas.

Men Qashqadaryodagi malaka oshirish markazida 200 nafarga yaqin direktor o‘rinbosarlariga dars berdim. Har safar ularga 3 savol bilan murojaat qilardim: “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunni o‘qiganmisiz?”, “Yangi o‘quv dasturlari bilan tanishib chiqdingizmi?”, “15 foizli o‘zgartirish deganda, nimani tushundingiz?”

Dastlabki 2ta savolga hech qanday javob ololmadim. Bunga shunchaki kerakli ma’lumotlar o‘qituvchilargacha yetib bormagani, tushuntirish ishlari yetarli darajada bo‘lmagani sabab deb o‘ylayman.

Ish jarayonlarini 15 foizga o‘zgartirish bilan bog‘liq 3-savolimga javoblar esa asl maqsaddan butunlay uzoqlashib ketgandi. O‘qituvchilar ish jarayonlarini 15 foizga o‘zgartirishni 45 daqiqalik dars vaqtining 6 daqiqasini boshqa ishlar uchun sarflash, maoshga ta’siri, faqat alohida e’tiborga muhtoj o‘quvchilar uchun qo‘llash nazarda tutilgan, deb javob berishdi.

Aslida bu 15 foizli o‘zgartirish ta’limning mazmuniga borib taqaladi. Misol uchun, bir o‘qituvchi haftasiga 20 soat dars bersa, shundan 3 soatini o‘ziga mos tarzda tashkil etishi mumkin, degani. Bu o‘ziga xos dars rejasi yoki yangicha metodlardan foydalanishda ko‘zga tashlanadi. Pedagoglarga bu kabi o‘zgarishlar mohiyati yetib bormasligi ta’limda yirik muammolarni keltirib chiqaradi.

“Finlandiyada o‘qituvchilarga 3 ta savol beramiz”

— Bundan tashqari, o‘qituvchilar dars jarayonlarida faqatgina darsliklar bilan cheklanib qolmasliklari lozim. Mavzuni o‘quvchilarga yetkazishda qo‘shimcha adabiyotlardan foydalanish darslarning samaradorligini oshiradi.

Biz Finlandiyada o‘qituvchilarga 3 ta savol beramiz: birinchisi – “nima?” Ya’ni “u beradigan ta’limning mazmuni nimalardan iborat?”, “qanday faktlar asosiga qurilgan?”, “ta’lim mazmuni o‘zaro qaysi nuqtalarda kesishadi?”

Ikkinchisi – “nima uchun?” Ya’ni “bu dasturdan o‘quvchi qanday foyda ko‘radi?”, “ta’lim jarayonlari imtihonlar uchunmi?”, “real hayot uchunmi?”, “kelajak uchunmi?”, “kasb uchunmi?”

Uchinchisi esa “qanday qilib?” Ya’ni “o‘quvchilarga ta’lim berish uchun eng yaxshi metod nima?”

O‘ylaymanki, O‘zbekistonda ham mana shu jihatlar e’tiborga olinsa, ta’lim jarayonlarini takomillashtirish osonroq kechadi.