Palma yog‘ining o‘rnini bosuvchi mahsulot topildi. Endi palma yog‘iga qaramlik tugaydimi?

Palma yog‘ining keng iste’mol qilinishi sabab Yerning ekvatorga yaqin qismlarida o‘rmonlar kesilishi keskin davom etyapti. Bu esa iqlim o‘zgarishi muammolarini kattalashtiradi.

Bunga yechim topish maqsadida Buyuk Britaniyaning Edinburg shahrida joylashgan Qirolicha Margaret universiteti oziq-ovqat bo‘yicha ekspertlari palma yog‘i o‘rnini bosishi iddao qilinayotgan mahsulotni yaratdi.

PALMA-ALT haqida

Olimlar o‘z mahsulotlari hozirgi palma yog‘iga qaraganda ekologiya uchun 70 foizga xavfsizroqligini, to‘yingan yog‘lar darajasi 80 foizga, kaloriyasi esa 30 foizga kamroq ekanini da’vo qilyapti. Eng muhimi mahsulot to‘laligicha o‘simliklardan olinadi, sun’iy yaratilmaydi.

Olimlar jamoasining yetakchilaridan biri Katriona Liddlning aytishicha, ular yaratgan mahsulot tabiiy palma yog‘i bilan ta’m va ko‘rinish jihatdan ham bir xil, hatto ta’mni ajratish bo‘yicha o‘tkazilgan sinovda ham ishtirokchilar uni haqiqiysidan farqlay olmagan.

Yangi palma yog‘i o‘rnini bosuvchi mahsulot PALM-ALT deb ataladi, u mayonezga o‘xshash tuzilishga ega. Tarkibiga palma, kokos yog‘lari, ziravor, shakar, ta’m va rang beruvchilar qo‘shilmagan, asosan, zig‘ir va kolza yog‘i hamda tabiiy tolalar asosida tayyorlanadi.

Palma sanoati

Butunjahon tabiatni muhofaza qilish foni ma’lumotiga ko‘ra, ayni paytda palma yog‘i eng ko‘p ishlab chiqarilayotgan o‘simlik moyi hisoblanadi. U jami ishlab chiqariladigan yog‘larning 40 foizini tashkil qiladi.

Bu yog‘ oziq-ovqat sanoatidan tortib kosmetika ishlab chiqaruvchilar orasida ham ommabop, rangsiz, ta’msiz va hidsiz bo‘lib, asl mahsulotning sifati, ko‘rinishi va ta’mi, hidini o‘zgartirib yubormaydi. Tabiiy qo‘shimcha sifatida mahsulotlarga silliqlik beradi, ularning ko‘rinishi uzoq vaqt yaxshi holatda saqlanishini ta’minlaydi. Yana yuqori haroratda ham tarkibini o‘zgartirmasdan saqlab qoladi.

Shuning uchun palma yog‘ini shokoladlardan tortib shampun, tish pasta va dezodorantlar tarkibida ham uchratamiz.

Dunyo bo‘yicha palma daraxtlarini yetishtirishning 85 foizi Indoneziya va Malayziyaga to‘g‘ri keladi. 1970 yilda palma 3,3 mln gektar hududda yetishtirilgan bo‘lsa, hozir bu miqdor 28,7 mln gektarga yetgan.

Moliyaviy hisob-kitoblarga ko‘ra, palma sanoati 2021 yilda 62,3 mlrd dollar qiymatga ega bo‘lgan, agar iste’mol talabi shunday o‘sib borsa, bu miqdor 2028 yilda 75,7 mlrd dollarga yetishi mumkin.

Palma yog‘ining o‘rniga alternativ ishlatib bo‘lmaydimi?

Qirolicha Margaret universiteti olimlari yaratgan ingrediyentlari uchun xalqaro patent olish maqsadida ariza topshirgan, parallel ravishda hozir mahsulot ishlab chiqaruvchilar bilan muzokaralar olib borish jarayonlari ketyapti.

"Biz muzokaralarni eng birinchi novvoylik mahsulotlari: non, tort, biskvit kabilarni ishlab chiqaruvchilar bilan boshladik. PALM-ALT palma yog‘iga qaraganda 80 foiz kamroq to‘yingan yog‘lar va 30 foiz kamroq kaloriyadan iborat, tabiatga ham 70 foiz kamroq zarar yetkazadi", deydi Katriona Liddl.

Palma yog‘i ko‘p ishlatilgani sabab palma ko‘p yetishtiriladi. Bu mahsulotni yetishtirish uchun yer ochiladi, buning uchun esa daraxtlar kesiladi, natijada bu yashil zona kamayishiga, o‘sha hududda biologik xilma-xillik yo‘qolib ketishiga sabab bo‘ladi.

1990 yildan 2008 yilgacha bo‘lgan muddatda jami o‘rmonlar qisqarishining 8 foizi palma daraxtlari sabab ro‘y bergan.

Palma yog‘i zararlimi?

Palma yog‘i atrofida doimiy bahsli qarashlar mavjud. Uning me’yordagi iste’molida sog‘liq uchun foydali jihatlar bo‘lishi bilan birga zararli taraflari ham bor.

Yangi va eski (ishlatilgan) palma yog‘ining tarkibidagi tokotriyenol moddasi darajasi farq qiladi. Yangi ishlatilgan palma yog‘ining yurakka foydasi yuqori bo‘lgani holda qayta isitilgan palma yog‘ining zarari ko‘proq. Qayta isitilgan holatda yog‘ yurak kasalliklari, jumladan, ateroskleroz xavfini oshirishi mumkin.

Boshqa yog‘larga qaraganda palma yog‘i to‘yingan yog‘ hisoblanadi. Uning to‘yinganlik darajasi 49 foizni tashkil qiladi. Zaytun yog‘ida to‘yinganlik darajasi buning yarmidan ham pastroq. To‘yingan yog‘lar yurak kasalliklari xavfini oshirishi mumkin. Bundan tashqari, palma yog‘i xolesterin miqdorini ham oshiradi.

Shuning uchun ham yurak kasalliklari xavfi bor kishilar palma yog‘lari va ular ishlatilgan oziq-ovqat mahsulotlari haqida yetarlicha ma’lumot bilan tanishishsa, foydadan xoli bo‘lmaydi.

Saraton xavfi ham bormi?

2021 yilda ispaniyalik olimlar palma yog‘i tarkibidagi palmitik kislotasi deb ataladigan yog‘ molekulasi saraton tarqalishi ehtimolini oshirishini aniqlashgan. Saratonda metastaz holati — saraton tarqalishi ro‘y beradi. Bu holatdagi bemorlarni tuzatish qiyin, ular faqat davolanib turishadi xolos.

Ispaniyalik olimlar sichqonlarda o‘tkazgan tajribada palma yog‘i tarkibidagi palmitik kislota ularda metastaz holatini (saraton tarqalishini) kuchaytirgani aniqlangan.

Yana bir manbaga ko‘ra, palma yog‘i tarkibida xolesterin darajasini oshirishi mumkin bo‘lgan yog‘lar mavjud. Shuning uchun odamlar palma yog‘ini ortiqcha iste’mol qilishdan qochishlari kerak. Palma yog‘i qisqa muddatli dori sifatida ishlatilganda xavfsizdir. 6 oygacha kuniga 7-12 gramm qabul qilish xavfsiz bo‘lishi mumkin.