Dunyo bo‘yicha testosteronning eng baland miqdori O‘zbekistonda kuzatilgan – tadqiqot

Testosteron gormoni dunyo davlatlarida qanday miqdorda ekani ko‘rsatuvchi o‘rganishlar ma’lum qilindi. Turli davlatlardan to‘plangan yuzlab statistikalar orqali erkaklardagi testosteron miqdor tahlil qilingan. Unga ko‘ra, gormonning eng yuqori miqdori O‘zbekiston va Kamerunda kuzatilgan. Eng past daraja esa Chexiya, Latviya davlatlarida aniqlangan.

Eng baland testosteron

Ma’lum qilinishicha, erkaklardagi testosteron gormonining pasayishi 1980 yillar boshlarida boshlangan. Uning eng baland miqdori 2012 yillarda Rossiyaning Chita shahrida – 34 yoshli erkaklarda 1022 ng/dl darajada qayd etilgan. Hozir Chitadagi erkalarda 905 ng/dl aniqlanib, bu ro‘yxatdagi eng yuqori raqam. Lekin bu rossiyaliklarning testosteron miqdorini aks ettirmaydi. Chunki ruslarning eng asosiy qismi Chitadan minglab kilometr uzoqda yashaydi. Shuning uchun Rossiyadagi testosteron o‘rtacha 545 ng/dl deb hisoblangan.

Keyingi o‘rindagi eng baland testosteronli mamlakatlar Pokistonning Peshovar shahri bo‘lyapti. Bu yerda 18-25 yoshlar oralig‘idagi erkaklarda 2016 yillarda 1090 ng/dl miqdor bo‘lgan. Hozir 893 ng/dl darajaga to‘g‘ri keladi.

Chiangmayda (Tailand) Hmong xalqining 37 yoshlilari 975 ng/dl testosteronga ega. O‘rtachasi – 884 ng/dl ga to‘g‘ri keladi.

Nigeriyaning Ibadan shahrida 38 yoshli erkaklarda 940 ng/dl testosteron aniqlangan. O‘rtachasi – 858 ng/dl ga to‘g‘ri keladi.

Testosteron bo‘yicha TOP5 davlat

Yuqorida eng yuqori deb keltirilgan 4 hududda testosteron miqdori baland. Lekin mamlakatlarning turli hududlarida miqdorlar o‘rtasida katta farq bor. Shuning uchun tadqiqot aholisining asosiy qismida yuqori testosteron aniqlangan quyidagi hududlarni eng yuqori miqdor deb hisoblagan.

Testosteron eng yaxshi bo‘lgan top-5 mamlakat:

1. O‘zbekiston – 773 ng/dl testosteron (Toshkent)
2. Kamerun - 731 ng/dl testosteron (Djutitsa)
3. Ozarboyjon – 694 ng/dl testosteron (Boku)
4. Mo‘g‘uliston - 693 ng/dl
5. Efiopiya – 671 ng/dl (Addis-Abeba)

1960 yildan 2020 yilgacha bo‘lgan statistikaga ko‘ra, O‘zbekistonda testosteron gormoni oshgani kuzatilgan.1960 yillarda 700 ng/dl dan boshlanib, 1980 yillarda 767 ng/dl, 2000 yillarda 770 ng/dl va 2022 yillarga kelib 773 ng/dl va undan yuqorilash kuzatilgan.

Dunyoning turli mintaqalarida holat qanday?

Tadqiqot Markaziy Osiyo uchun testosteronni o‘rtacha 511 deb qayd etgan. Lekin bu aniq ko‘rsatkich emas. Chunki Markaziy Osiyoning davlatlari orasidagi farq ancha katta.

Masalan, bu gormon Qozog‘istonda o‘rtacha 356 ng/dlni ko‘rsatgan. Bu hududda testosteronning pasayib borishiga qozoqlarda urologik kasalliklar bilan bog‘liq katta muammo borligini, bu esa ko‘proq u yerdagi ekologik holatga bog‘liq ekanini yoki pestitsidlarning kuchli ta’siri, Sovet yadroviy sinovlari natijalari sabab bo‘lishi mumkinligi ma’lum qilingan.

Dunyoning turli hududlari bo‘yicha erkaklardagi o‘rtacha testosteron miqdori quyidagicha:

Markaziy Yevropa – 410 ng/dl

Sharqiy Yevropa 404 ng/dl

Sharqiy Osiyo – 494.25 ng/dl

Shimoliy Yevropa – 475 ng/dl

Janubiy Yevropa – 482 ng/dl

Boltiqbo‘yi davlatlari – 367.7 ng/dl

Fors ko‘rfazi davlatlari – 399.7 ng/dl

Sharqiy O‘rtayer davlatlari – 430 ng/dl

O‘rta Sharq – 530 ng/dl

Janubiy Amerika – 398,3 ng/dl

Janubiy Osiyo – 477 ng/dl

Janubiy Sharqiy Osiyo – 466 ng/dl

Testosteronning kamayib borishi sabablari nimada?

Tadqiqot testosteronning dunyo bo‘ylab pasayib ketayotganiga oziq-ovqat mahsulotlariga kimyoviy moddalarning qo‘shilayotgani, qishloq xo‘jaligida turli petsisteidlardan foydalanilayotganini sabab qilib ko‘rsatyapti. Shu bilan birga dalalar sug‘orilganda o‘simliklar uchun sepiladigan kimyoviy moddalar shu suvga qo‘shilib suv havzalariga borishi mumkin. Shuning uchun eng asosiy suvning filtrdan o‘tkazilganligiga ko‘proq e’tibor qaratish kerak.

Bundan tashqari, oziq-ovqat mahsulotlarini plastik qadoqlash, kosmetika, yuvish vositalari va sintetik kiyimlar, masalan, polester ichki kiyimlari ham tanaga ta’sir qiladi. Hatto ovchilik bilan shug‘ullanib, hayvon terisidan kiyinadiganlarda testosteron 900gacha aniqlangan. Urug‘lik moylari ham testosteronni kamaytirishi mumkin.