SIPRI ma’lumotlariga ko‘ra, 2021 yilda jahon mudofaa xarajatlari tarixda birinchi marta 2 trillion dollardan oshdi. Harbiy budjet bo‘yicha Rossiya dunyoda AQSh, Xitoy, Hindiston va Buyuk Britaniyadan keyin beshinchi o‘rinda turadi.
2021 yilda jahon harbiy xarajatlarining umumiy miqdori rekord darajaga yetdi. Stokholm tinchlikni o‘rganish xalqaro instituti (SIPRI) ma’lumotlariga ko‘ra, tarixda birinchi marta u 2 trillion dollardan oshib, 2 113 milliard dollarni tashkil qildi. 2021 yilda eng ko‘p harbiy xarajatlarga ega bo‘lgan davlatlar AQSh, Xitoy, Hindiston, Buyuk Britaniya va Rossiya bo‘lib, ular birgalikda global xarajatlarning 62 foizini tashkil qiladi.
Qo‘shma Shtatlar mudofaa xarajatlari eng ko‘p bo‘lgan mamlakatlar reytingida yetakchi bo‘lib qolmoqda: 2021 yilda, SIPRI ma’lumotlariga ko‘ra, bu mamlakatda mudofaa xarajatlari 801 milliard dollarni tashkil qilgan, bu 2020 yilga nisbatan 1,4 foizga kam.
So‘nggi o‘n yil ichida AQSh harbiy tadqiqotlar va ishlanmalarga ko‘proq sarmoya kiritdi, bu 2012 va 2021 yillar oralig‘ida 24 foizga o‘sdi, shu bilan birga qurol sotib olish uchun mablag‘ 6,4 foizga kamaydi.
«So‘nggi o‘n yil ichida ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga sarflangan xarajatlarning ortishi AQShning yangi avlod texnologiyalariga ko‘proq e’tibor qaratayotganidan dalolat beradi», deydi SIPRI’ning harbiy xarajatlar va qurol-yarog‘lar bo‘yicha dasturi a’zosi Aleksandra Markshtayner. - AQSh hukumati Amerika armiyasining strategik raqobatchilardan texnologik ustunligini saqlab qolish zarurligini bir necha bor ta’kidlagan».
SIPRI reytingida ikkinchi o‘rinni mudofaa budjetini 27 yil davomida uzluksiz oshirib kelayotgan Xitoy egallab turibdi. 2021 yilda Pekin o‘z armiyasini qurollantirish va modernizatsiya qilish uchun taxminan 293 milliard dollar sarflagan, bu 2020 yilga nisbatan 4,7 foizga va o‘n yil avvalgidan 72 foizga ko‘p.
Shu bilan birga, SIPRI reytingidagi boshqa jahon yetakchilaridan farqli o‘laroq, mudofaa xarajatlarining Xitoy yalpi ichki mahsuloti hajmiga nisbatan ulushi o‘smadi, aksincha, 0,1 foiz punktga kamaydi – YaIMning 1,7 foizigacha. Bu Xitoy yalpi ichki mahsuloti 2020 yilda nafaqat pasaymagani, balki aksincha, 8,4 foizga o‘sgani bilan bog‘liq, deya ta’kidlaydi hisobot mualliflari.
Xitoyning 2021 yilgi harbiy budjeti 2025 yilgacha bo‘lgan 14-Besh yillik rejaning birinchi yiliga to‘g‘ri keldi. Aerokosmik, dengiz va yangi texnologiyalar kabi sohalarda harbiy va fuqarolik ilmiy-texnikaviy hamkorlikni mustahkamlash uning asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘ladi.
Ro‘yxatda uchinchi o‘rinni Hindiston egalladi. 2021 yilda Dehlining harbiy xarajatlari 0,9 foizga oshib, 76,6 milliard dollarga yetdi.
SIPRI reytingida to‘rtinchi o‘rinni egallagan Buyuk Britaniyaning harbiy xarajatlari 2021 yilda 68,4 milliard dollarni tashkil qildi. O‘tgan yilga nisbatan ular 3 foizga, 2012 yilga nisbatan esa 3,7 foizga oshgan. O‘tgan yili Britaniyaning harbiy xarajati yalpi ichki mahsulotning 2,2 foizini tashkil etdi, bu esa mamlakatga NATO oldidagi majburiyatlarini bajarish va yalpi ichki mahsulotning kamida ikki foizini mudofaaga sarflash imkonini berdi.
Rossiya mudofaa xarajatlari bo‘yicha dunyo yetakchilari beshligini yakunlab berdi. 2021 yilda mamlakat mudofaa uchun 65,9 milliard dollar sarfladi, bu o‘tgan yilga nisbatan 2,9 foizga ko‘p. SIPRI hisobotida qayd etilishicha, 2021 yilda harbiy xarajatlarning oshishi Ukraina bilan chegarada Rossiya qo‘shinlarining to‘planishi fonida yuz berdi.
«2021 yilda harbiy budjetning o‘sishiga neft va gaz sotishdan tushgan yuqori daromadlar sabab bo‘ldi. 2016-2019 yillarda Rossiya harbiy xarajatlari energiya narxining pastligi va 2014 yilda Qrimning Rossiya tomonidan annexia qilinishiga javoban kiritilgan sanksiyalar natijasida kamaydi», - deydi SIPRI harbiy xarajatlar va qurol ishlab chiqarish dasturi direktori Lyusi Beru-Sudro.
2021 yilda Rossiya hukumati mamlakat umumiy harbiy xarajatlarining qariyb to‘rtdan uch qismini tashkil qiluvchi va operatsion xarajatlar hamda qurol sotib olishni moliyalashtirishni o‘z ichiga oluvchi budjetning «milliy mudofaa» bandini qayta ko‘rib chiqdi, Yakuniy ko‘rsatkich 48,4 milliard dollarni tashkil etdi, bu 2020 yil oxiridagi budjetdan 14 foizga ko‘p.
2014 yilda Rossiya Qrimni annexia qilganidan keyin Ukrainaning harbiy xarajatlari keskin oshdi. 2014-2021 yillarda Ukraina harbiy budjeti 72 foizga, 2012 yildan beri esa 142 foizga o‘sgan. Ushbu o‘sish tendensiyasi 2021 yilda to‘xtadi, o‘shanda Ukrainaning harbiy xarajatlari 8,5 foizga qisqarib, 5,9 milliard dollarni tashkil etdi (yalpi ichki mahsulotning 3,2 foizi).
Umumiy harbiy budjeti 56 milliard dollar bo‘lgan Germaniya SIPRI reytingida 7-o‘rinda turibdi: bu miqdor mamlakat yalpi ichki mahsulotining 1,3 foizini tashkil qiladi. 2020 yilga nisbatan harbiy xarajatlar 1,4 foizga kamaydi. Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi ortidan Germaniya hukumati yaqin yillarda harbiy xarajatlarni oshirish niyatida ekanligini ma’lum qildi.
