O‘zbekiston Mehnat vazirligi huzuridagi Tashqi mehnat migratsiyasi masalalari agentligi ikkinchi haftadirki, «Kun.uz» sayti diqqat markazida bo‘lib turibdi. Lekin bu vaziyat futboldagi bir darvozaga o‘yindan farq qilayotgani yo‘q.
Keyingi haftalarda ro‘y bergan voqealar bir qator savollarni paydo qilmoqda. Savollarni tinglashni yoki javob qaytarishni esa istashmayapti. Bu voqealar shunday shubhalar uyg‘otmoqdaki, bu agentlik «yeng ichida ish» qilgan bo‘lishi mumkin.
Keling, voqealar zanjirini eslab o‘tamiz. Aytish mumkinki, zanjir davomida kishilar ertaklardagi kabi bir-biridan murakkab to‘siqlarga ro‘baru qilinishgan.
Avvaliga agentlik sayti ishlamay qoldi. Bu Bandlikka ruxsat berish tizimining koreys tilidan test sinovlari uchun ro‘yxatga olish jarayonida (27-28 mart kunlari) ro‘y berdi. 29-30 mart kunlari esa ikkinchi bosqichda koreys tilidan onlayn savol-javobda ishtirok etishi belgilangandi. Lekin sayt ishlamay qoldi va ro‘yxatga olish ishlari va imtihonlar qoldirilib, 1-2-3 aprel kunlari ham davom etdi.
Birinchi to‘siqdan omon-eson o‘tgan kishilar qarshisida eng murakkab sinov chiqdi - test sinovlari boshlandi. Qolaversa, ikkinchi bosqich uchun yangi qoidalar ishlab chiqildi.
Bu jarayonga oid tomoshalarni saytda nashr etilgan «Halima enam allalaridan Ahmad qachon o‘lganigacha. Koreyaga ishchilar kerakmi yoki professorlar?» nomli materialda yoritildi.
Sinov «Koreys tili bo‘yicha test savollar» deb nomlangan bo‘lsada, O‘zbekiston va Jahon tarixi, adabiyot, geografiya, huquqshunoslik, biologiya, fizika va kimyo kabi fanlaridan savollar aralashtirilib, o‘zbek tilida berilib, javob variantlari esa koreys tilida ko‘rsatildi. Bu savollar bir-biridan murakkab, bir-biridan mantiqsiz va kulgili, chala-yarim holatda bo‘lgan hamda bunday testni topshirishning amalda iloji bo‘lmadi.
Ya'nikim, agentlik rasmiy imtihonga 6000 kishini saralab olish uchun mavjud 100 mingga yaqin nomzodning asosiy qismidan «qutilish» maqsadida imkonidagi bor ishni qildi.
Natijada, birinchi bosqichdan yiqilganlar o‘rtasida keskin norozilik kayfiyati paydo bo‘ldi. Ular ijtimoiy tarmoqlar orqali vaziyatni bayon etib, fikrlarini bildira boshlashdi. Bu oh-vohlar havoga singib ketdi, manziliga yetib bormadi. Yetib borsada, e'tibor qilinmadi. Qolaversa, agentlik operatorlari esa bunday qiyin savollar Janubiy Koreya tomonidan yuborilganini ro‘kach qilib javob qaytarishdi.
Shundan so‘ng, «Kun.uz» ishga aralashdi. 2 aprel sanasida saytda «Janubiy Koreya - qulflangan diyor. Migratsiya agentligining to‘rt kunlik tomoshasi», «Halima enam allalaridan Ahmad qachon o‘lganigacha. Koreyaga ishchilar kerakmi yoki professorlar?» nomli maqolalar nashr etildi, sayt vakili migratsiya vakili bilan gaplashdi (aniqrog‘i, gaplashishga urindi) va «Xorijga omi odamlarni jo‘natmaymiz». Migratsiya agentligi vakilidan javoblar» sarlavhasi ostida material tayyorladi.
Bu esa, balki, bunday «qarshi hujum»ni kutmagan agentlikdagilarning «qimirlab qolishi»ga olib keldi. 3 aprel kuniyoq agentlik OAVni o‘z binosiga taklif etdi, matbuot anjumani o‘tkazilib, vaziyat yuzasidan izohlar berildi.
Matbuot anjumanida ishtirok etgan agentlik rahbari Ulug‘bek Nazarov turli OAV, internet nashrlar va ijtimoiy tarmoqlarda tarqagan agentlik bilan bog‘liq xabarlarga o‘z munosabatini bildirdi va ular yuzasidan izohlar berdi.
U saytning ishlamay qolganini xakerlar hujumi ehtimoli bilan xaspo‘shlamoqchi bo‘ldi. Test savollarining murakkabligini esa bu savollar, ya'ni, xorijga ishlash uchun ketayotgan kishilarga berilgan, masalan, Turkiston tog‘ tizmasining qanday balandligida archazorlar uchrashi qabilidagi savollar umumta'lim maktablari, litsey va kollej dasturlari bo‘yicha tuzilgan darsliklardan olingan holda agentlik vakillari tomonidan tuzilganini aytdi.
Matbuot anjumanida yana bir kulgili vaziyat ro‘y berdi. Unda hozir bo‘lgan agentlik vakillaridan biri bunday murakkabliklar yaratish orqali testga oldindan yordamchilar bilan tayyorlangan «firibgarlar chuv tushirilgani» haqida aytdi.
7 aprel kuni esa Migratsiya agentligi Koreyaga borish bo‘yicha test sinovlarida yuzaga kelgan muammoga yakuniy izohni berdi.
Unda, jumladan, shunday deyiladi: «Fuqarolarning ko‘plab murojaatiga sabab bo‘lgan «Halima enam allalari» she'riy to‘plami muallifi kim? Bu to‘plam muallifi O‘zbekiston xalq shoiri Muhammad Yusuf bo‘lib, mazkur mavzu 8-sinf uchun mo‘ljallangan adabiyot darsligida keltirilgan».
Agentlik, mo‘g‘ul xoni Xitoyda qachon va qaysi sulolaga asos solgani haqidagi savol 7-sinf uchun mo‘ljallangan tarix fani mavzusiga oidligini ta'kidlab, bu ma'lumotni Koreyaga ishga boruvchi kishilar bilmog‘i kerak, deb hisoblagan.
«1934 yilda Tunisda tuzilgan «Yangi dastur» partiyasi rahbari aslida qanday kasb egasi bo‘lgan? Bu savol Jahon tarixi akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanmasidan olingan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan. Qo‘llanma mualliflari U.Jo‘rayev, M.Lafasov», — deya savollarning manbasi keltirilgan sharhda.
Agentlik bu taxlit o‘zini himoyalashi komedik filmlardagi kabi kulgili emasmi?
Matbuot anjumanida va undan keyin berilgan izohlar «Kun.uz» saytini hamda uning o‘quvchilarini qoniqtirmadi. Zotan, unda asosiy savolga asosli tushuntirish berilmadi: Ishlash uchun yo‘l olgan kishilarga OO‘Yularga kirish imtihonlari darajasidagi savollar berilishining boisi nima edi?
Shu tufayli, sayt Migratsiya agentligi rahbariyati bilan maxsus intervyu uyushtirishni istadi. Bu borada rahbariyat bilan oldindan kelishib olindi, 5 aprel kuni sayt jurnalisti va operatori agentlik binosiga yo‘l oldi. Agentlik esa jurnalistni mensimasligini ochiq namoyish etdi. Jurnalist kelishilgan vaqtda agentlik binosida hozir bo‘lgani holida, Ulug‘bek Nazarov xonasidan chiqib kelmadi. Nashr vakillarini ko‘p vaqt kuttirganidan keyingina, go‘yoki «muhim uchrashuv»dan chiqib kelgan Nazarov yordamchilari bilan intervyu berishga tayyorligini ma'lum qildi.
Lekin, kamera va diktofon yoqilishidan oldin jurnalistdan qanday savollar bilan kelganini so‘rab, uning qo‘lidan savollar ro‘yxatini oldi va ko‘z yugurtirgach, uning yuzi o‘zgardi. U yordamchilaridan biri bilan ko‘z urishtirib olgach, darhol imlovni tushungan yordamchi uning yoniga kelib, boshqa bir «muhim uchrashuv» yoki «muhim qo‘ng‘iroqlashuv» uni kutayotgani haqida xabardor etdi. Shundan so‘ng, o‘rnidan ko‘tarilgan Nazarov jurnalist savollari ro‘yxati yozilgan qog‘ozni ham olgunicha, kutib turishni so‘rab, ichkarga yo‘naldi. Shundan so‘ng, sayt vakillari uni ko‘rishmadi. Holbuki, uning qaytishini bir yarim soat davomida yana kutishgandi.
Yakunda esa yordamchi chiqib kelib, intervyuni boshqa kunga qoldirishni iltimos qildi. O‘sha kun esa kelmayapti.
Bu intervyuni tashkil qilish uchun keyingi urinishlar, ta'sirli idoralardan bu borada yordam ko‘rsatishni so‘rash behuda bo‘ldi.
Imtihonlar o‘tkazilganiga 10 kun bo‘lmoqdaki, odamlar umid qilishda davom etishmoqda. Ularning ba'zilari o‘ziga navbat yetib kelmaganini bildirib, qachon imtihon qilinishi haqida so‘ramoqda.
O‘tkazilgan imtihon orqali 6 ming kishi qanday saralangani sirligicha qolmoqda. Chunki, bunday sinovdan 6 ming kishi o‘tgani aqlga sig‘maydi. Sababi savollar shunday tuzilgan ediki, amalda bu savollarga biron kishi to‘liq javob bera olgani ham gumon.
Koreys tilida eng yuqori - 6 darajani olgan kishilar ham saytga qo‘ng‘iroq qilib, o‘sha kungi imtihonlarga «tishi o‘tmagani» haqida aytgan.
Saytga bu borada savollarga javob olib berishni, bu masalani tekshirishni so‘rab qilingan murojaatlar kamayib, asta-sekin to‘xtamoqda. Shu bilan birga o‘quvchilar orasida «ishqilib oxiri jurnalistlarning ham og‘zini moylab qo‘yishmagan bo‘lsin» qabilidagi fikrlar yangramoqda.
Holat shundayki, imtihonlar shunday tartibsizlik bilan o‘tkazilganki, bu imtihonlar qaytadan o‘tkazilishi kerak edi.
Holat shundayki, mavjud masala yechimi uchun mustaqil jurnalist surishtiruvi o‘tkazish va dalillar bilan isbotlashga zarurat mavjud.
Holat shundayki, bu masala esdan chiqib, yopiqliq qozon yopiqliqicha qolmoqda, mavzu yopilmoqda.
Sayt bu masalaga jiddiy yondashdi, muammo ildizini aniqlash uchun mehnat qildi, o‘z o‘quvchilariga yordam berishni istadi. Ammo, ko‘p ehtimolki, bu ushbu mavzu bo‘yicha oxirgi materialdir. Ayni damda sayt xodimlarining hech birida ushbu vaziyat bo‘yicha o‘zgarish ro‘y berishiga umid qolmagan. Ishning «bo‘lari bo‘lib, bo‘yog‘i singan». Agentlik «olti ming nafar professor»ni tanlab olgan.
Holbuki, agentlik bu o‘rinda o‘z aybini tan olishi kerak edi. Imtihondan o‘tganlarning natijalari bilan o‘tmaganlarning natijalari solishtirilishi, o‘tganlardan kamida besh nafari tanlab olinib, yana qaytadan sinab ko‘rilishi va shaffoflik ta'minlanishi kerak edi.
Agentlikdagilar Koreya Respublikasi tomonining e'tibori bu vaziyatga qaratilishi, oqibatda katta miqdordagi mablag‘ni ma'naviy zarar sifatida to‘lashga to‘g‘ri kelishi mumkinligini ham o‘ylab ko‘rdimikin? Agentlikdagilar huquq tartibot idoralari bu masalaga jiddiy tarzda aralashishi mumkinligini tasavvur qilishdimikin?
Agentlikdagilar muammoning tub mohiyatini anglab yetisharmikin? Ular qo‘llayotgan usullar, odamlar ustidan o‘tkazayotgan tajriba va texnologiyalari tufayli ham millionlab o‘zbeklar agentlik orqali emas, boshqa norasmiy kanallar orqali xorijga chiqishi, natijada odam savdosi obektiga aylanib, xo‘rlikka ro‘para bo‘lishini bilisharmikin?
Ma'lumotlarga ko‘ra, hozirgi kunda Koreyaning o‘zida 3 mingdan ortiq o‘zbekistonlik noqonuniy yashab kelmoqda. Bu holat O‘zbekistonning xorijdagi nufuzi uchun qayg‘uradigan tashkilotning maqsadlariga qay darajada mos kelarkin?
Modomiki, agentlik bilan yuzma-yuz gaplashib bo‘lmas ekan, savollar ketidan savollar tug‘ilaveradi.
Nega mehnat migratsiya masalalari monopoliyasi mavjud? Bu kimning manfaati va cho‘ntagiga xizmat qiladi?
Agentlikning vazifasi tashqi mehnat migratsiyasi uchun umumiy qoidalarni va muvofiqlashtirishni yaratish bo‘lishi kerak emasmi?
Agentlik qanday manbalardan qancha daromad ko‘rmoqda va daromadining qancha qismini qayerlarga sarflamoqda?
Nega mehnat migratsiyasi bilan qonuniy va litsenziya asosida shug‘ullanuvchi xo‘jalik sub'yektlari faoliyatiga ruxsat berilmaydi?
Aziz Qarshiyev
