Moliya vaziri o‘rinbosari Dilshod Sultonov mol-mulk solig‘i va yer solig‘ini isloh qilish hamda ko‘chmas mulkning joriy kadastr qiymati bilan bozor qiymatida baholash o‘rtasidagi asosiy farqlar to‘g‘risida gapirdi.
Qayd etilishicha, 2020 yil 3 dekabrda O‘zbekiston prezidentining "Resurs soliqlari va mol-mulk solig‘ini yanada takomillashtirish to‘g‘risida"gi farmoni qabul qilindi. Farmonda 2021-2024 yillar mobaynida mol-mulk va yer soliqlarini ko‘chmas mulk (bino, inshoot va yer uchastkalari) obektlarining bozor bahosiga yaqin bo‘lgan kadastr qiymati asosida hisoblash tizimini bosqichma-bosqich joriy etish nazarda tutilgan.
Shuningdek, respublikaning «tajriba-sinov» hududlarida (Toshkent shahrining Mirzo Ulug‘bek tumani, Toshkent viloyatining Bo‘stonliq tumani, Buxoro viloyatining Romitan tumani) zarur hollarda xorijlik ekspertlarni jalb etgan holda ushbu xarajatlarni aniqlash bo‘yicha tajriba o‘tkaziladi.
“Ko‘zda tutilgan chora-tadbirlarning ahamiyati shundaki, jismoniy shaxslarning mol-mulk solig‘ini hisoblash uchun olinadigan ko‘chmas mulk obektlarining joriy kadastr qiymati bozor qiymatidan ancha past. Aslida, bu 1991 yildagi obektlarini qurish vaqtida materiallar qiymati, amortizatsiya koeffitsiyenti va tuzatish koeffitsiyentlariga ko‘paytiriladi. Joriy kadastr qiymatini hisoblashda uyning joylashishi, infratuzilmaning mavjudligi, ko‘kalamzorlashtirish, obekt sinfi va boshqa ko‘pgina bozor ko‘rsatkichlari hisobga olinmaydi”, deya Dilshod Sultonovning so‘zlarini keltirgan Review.uz.
Bildirilishicha, joriy baholash mexanizmi ko‘ra, markazda yoki metro yaqinida va shahar chekkasida bir yilda qurilgan bir xonali uyning teng maydoni xarajati bir xil. Aslida, ko‘chmas mulk bozorida xonadonlar narxi ularning joylashishiga qarab katta farq qiladi. Masalan, Toshkent shahri markazida joylashgan ko‘chmas mulk obektlarining joriy kadastr qiymatining haqiqiy bozor narxi 4 baravargacha, shahar chekkasida esa 2 baravargacha qimmat.
2021 yil boshida turar-joy ko‘chmas mulk obektlari soni 7,8 mln obektni (2018 yil uchun - 6,4 mln obekt) tashkil etdi. Shu bilan birga, Toshkent shahrida 50 foizga yaqin obektlarning kadastr qiymati 50-100 mln so‘m, 23 foiz 50 mln so‘mgacha va 30 foizi 100 mln so‘mga tushirilgan ko‘chmas mulk obektlari hissasiga to‘g‘ri keladi.
“Biroq, joriy kadastr qiymati obektning haqiqiy qiymatiga mos kelmaydi va ijtimoiy nuqtai nazardan adolatsizdir. Bozor qiymati esa yuqoridagi barcha omillarni hisobga olgan holda ko‘chmas mulkni to‘liqroq baholash imkonini beradi va mohiyatan har bir obektning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda yanada adolatli bo‘ladi. Bu yerda ko‘chmas mulk obektlarining joriy kadastr qiymati va bozor qiymati bo‘yicha baholash o‘rtasidagi asosiy farqlar mavjud”, deydi Dilshod Sultonov.
Uning so‘zlariga ko‘ra, ko‘chmas mulk obektlarining bozor qiymatiga yaqin bo‘lgan soliqqa tortilishi shuni ko‘rsatadiki, agar stavkalar teng bo‘lsa, qimmatroq obekt uchun katta miqdordagi soliq olinadi va kadastr (bozor qiymati asosida emas) yoki balans qiymati har doim ham obektning haqiqiy qiymatini aks ettirmaydi, bu ayniqsa, rivojlanmagan bozorlarda seziladi.
Ko‘chmas mulk obektlarining bozor qiymatiga yaqin bo‘lgan kadastr qiymati asosida mol-mulk solig‘i va yer solig‘ini hisoblash mexanizmini joriy etish ikki bosqichda amalga oshiriladi:
- birinchi bosqich (2021-2023 yillar) – uy-joy fondining ko‘chmas mulk obektlari (kvartiralar, yakka tartibdagi turar-joy binolari, mamlakat uylari), shuningdek ushbu obektlar egallagan yer uchastkalari uchun;
- ikkinchi bosqich (2022-2024 yillar) – noturar joydagi ko‘chmas mulkning alohida obektlari, shuningdek, ushbu obektlarni egallagan yer uchastkalari.
4 yil mobaynida ko‘chmas mulk obektlarini bozor qiymatiga qarab, ya'ni bozorda shakllangan ko‘chmas mulk obektlariga bo‘lgan talab va taklifdan kelib chiqib, ko‘chmas mulk bozori bo‘lmagan chekka hududlarda obektning qurilish qiymati (xarajat usuli) asosida baholash rejalashtirilmoqda.
Baholashning dastlabki natijalarini olgach, aholi bilan ko‘chmas mulk obektlarini baholash jarayoni, baholash natijalarini ko‘rib chiqish huquqlari va uni jalb etish imkoniyati haqida ma'lumot berish uchun muloqot o‘tkaziladi.
