Saharlikka uxlab qolgan kishi qanday yo‘l tutishi kerak? Ro‘za tutishda to‘g‘ri niyat qilish qanday bo‘ladi? Kun.uz O‘zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo bo‘limi bilan hamkorlikda muborak Ramazon oyiga doir savollarga javoblarni taqdim etishda davom etadi.
Savol: Ramazonda saharlikka uxlab qolgan kishi nima qilishi kerak?
Javob: Ramazonda saharlikka uxlab qolgan odam, uyg‘ongach oz bo‘lsa ham biror narsa yeb-ichib, ro‘zani niyat qilaman desa, niyati ham, o‘sha kuni tutadigan ro‘zasi ham to‘g‘ri bo‘lmaydi. Ramazon oyida saharlikka uxlab qolgan odam, uyqudan turgach, ro‘zani buzadigan (ya’ni yeb-ichish, er-xotinlik aloqasi kabi) ishlarni qilmasdan, shu kungi ro‘zani tutishni niyat qiladi. Bunday niyatni toki quyosh tikkaga kelgungacha qilish mumkin.
Salama roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, Nabiy sallollohu alayhi vasallam Aslam qabilasidan bir kishiga buyurdilar: “Odamlarga e’lon qilginki, kim (bugun taom) yegan bo‘lsa, kunning qolgan qismida yemay tursin. Kim hech narsa yemagan bo‘lsa, ro‘za tutsin. Chunki bugun – Ashuro kunidir” (Imom Buxoriy va Muslim rivoyat qilgan).
Ushbu hadisda Ramazon ro‘zasi Ashuro kuniga qiyos qilingan. Chunki Islomning avvalida Ashuro ro‘zasi farz bo‘lgan.
Imom Tahoviy: “Bu hadisda muayyan bir kunda ro‘za tutishi kerak bo‘lgan kishi, kechasi niyat qilmagan bo‘lsa, kunduzi niyat qilishi durustligiga dalil bor”, – deganlar.
“Zavolgacha niyat qilish, tong otgandan keyin ro‘zani buzadigan amallar bo‘lmagan bo‘lsa, joiz bo‘ladi. Agar tong otgandan keyin qasddan yoki unutib yegan, ichgan yoki jinsiy aloqa qilgan bo‘lsa, bundan keyin o‘sha kungi ro‘zani niyat qilishi joiz bo‘lmaydi”.
Demak, Ramazonda saharlikka uxlab qolgan kishi, uyg‘ongach, hech narsa yemay-ichmay ro‘za tutishni niyat qilishi lozim bo‘ladi.
Savol: Ro‘za tutishda qachon va qanday niyat qilish kerak?
Javob: Ro‘za ibodatdir. Kishining o‘z ixtiyori bilan Alloh taolo uchun, Uning amriga binoan, bajaradigan har bir amali ibodat bo‘ladi.
Hech bir ibodat, jumladan ro‘za ham niyatsiz durust bo‘lmaydi. Oddiy, kundalik ishlar ham niyat bilan, ularni bajarishda Alloh taolo roziligini niyat qilish bilan ibodatga aylanadi.
Payg‘ambarimiz bunday deganlar: “Niyati bo‘lmagan kishining amali (maqbul) bo‘lmaydi” (Bayhaqiy, Ibn Abid Dunyo).
Niyat amalni boshlash oldidan bo‘lishi kerak. Shunga asosan, ro‘za boshlanadigan vaqt, ya’ni tong otish vaqti ro‘za niyatining vaqtidir. Ammo tong otish vaqtini kutib o‘tirish mashaqqat bo‘lganidan yo tong otishi paytida uyqu g‘alaba qilishi ehtimoli borligidan, iftorlik paytida yo kechasi Ramazon ro‘zasiga niyat qilishga ruxsat qilingan. Agar mazkur vaqtlarda Ramazon ro‘zasiga niyat qilish yoddan ko‘tarilgan bo‘lsa, tong otganidan so‘ng katta choshgohgacha, agar bu vaqtgacha ro‘zaga zid ishlarni qilmagan bo‘lsa, (soat 11:00 gacha) niyat qilsa bo‘ladi. Bu holda “tong otishidan boshlab ro‘zadorman”, deb niyat qilish lozim. Agar niyat qilgan vaqtidan boshlab masalan “soat 9:00 dan boshlab ro‘za tutaman”, deb niyat qilsa tutadigan ro‘zasi ro‘za hisoblanmaydi.
Ramazon ro‘zasiga tong otmasidan oldin niyat qilish mustahabdir.
Niyat qalb amalidir. Ro‘za tutishni (masalan Ramazon ro‘zasini tutishni) ko‘nglidan o‘tkazish ro‘za niyati bo‘ladi. Bizning mazhabimizda Ramazon oyining har bir kuni ro‘zasi uchun niyat qilish lozim.
Ro‘za tutishni ko‘nglidan o‘tkazish bilan birga til bilan aytish sunnat deyilgan. Agar kechasi (iftor paytida) ro‘zaga niyat qilinadigan bo‘lsa ko‘nglidan bu ma’noni o‘tkazish va til bilan aytish kerak:
“Navaytu an asuma g‘adin lillahi taolo min farzi Ramazona” (Ramazonning farz ro‘zasini ertaga xolis Alloh taolo uchun tutishni niyat qildim).
Agar tong otgach ro‘zaga niyat qilinsa ko‘nglidan bunday o‘tkazish va til bilan aytish lozim:
“Navaytu an asuma hazal yavmi lillahi taolo min farzi Ramazona” (Ramazonning farz ro‘zasini bugun xolis Alloh taolo uchun tutishni niyat qildim).
Ro‘za tutishni kechasi niyat qilgach, tong otguncha yeb-ichsa niyat buzilmaydi.
Ramazon oyida saharlik qilish Ramazon ro‘zasi niyati o‘rniga o‘tadi. Shuningdek boshqa ro‘za (qazo, kafforat) uchun ham saharlik qilish ana shu ro‘za niyati hisoblanadi.
Ramazon ro‘zasining qazosi, kafforat ro‘zalari uchun tong otmasidan oldin, kechasi niyat qilish lozim. Barcha nafl ro‘zalar uchun katta choshgohgacha, agar bu paytgacha ro‘zaga zid ishlar qilinmagan bo‘lsa, niyat qilish mumkin.
Barcha amallar savobi niyatga bog‘liq. Barchamizga niyatni to‘g‘ri qilish va Ramazon ro‘zasi ajriga musharraf bo‘lish nasib etsin.
Maqoladagi diniy matnlar Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mitaning tegishli ekspertiza xulosasi asosida chop etilmoqda.
