Yevropa ittifoqining 27 davlati energetika vazirlari Yevropa komissiyasining energetika inqiroziga qarshi kurashish bo‘yicha favqulodda rejasini qo‘llab-quvvatlashga qaror qildi, biroq Rossiyadan gaz narxini cheklashga rozi bo‘lmadi.
Energiya tashuvchilar bozorida misli ko‘rilmagan vaziyatda Yevropa ittifoqi misli ko‘rilmagan choralarni qo‘llashga majbur bo‘ladi. Bu ibora bir necha kundan beri Bryusselda takrorlanmoqda. Barcha mamlakatlar siyosatchilari hozir munozara vaqti emas – qarorlar zudlik bilan qabul qilinishi kerak, degan fikrda. Yengish uchun odatda bir necha qonunchilik davri talab qilinadigan muammolarni Yevropa ittifoqi bir necha kun ichida, o‘ta og‘ir hollarda – haftalar ichida hal qilishi kerak bo‘ladi: energiya tashuvchilar narxlari astronomik, qish esa yaqinlashmoqda va ijtimoiy bosim kuchayib bormoqda.
Shu bois Yevropa ittifoqiga a’zo davlatlar energetika vazirlari kengashi 9 sentabr, juma kuni bo‘lib o‘tgan favqulodda yig‘ilishda energiya inqirozi oqibatlarini yumshatish bo‘yicha Yevropa komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan shoshilinch rejani qo‘llab-quvvatladi. U beshta elementdan iborat.
Yevrokomissiya gaz narxining yuqori chegarasini joriy etishni taklif qilmoqda va yaqin kunlarda aniq chora-tadbirlar ishlab chiqadi. Ma’lumki, Yevrokomissiya prezidenti Ursula fon der Lyayyen faqat Rossiyadan keladigan gaz uchun narxning yuqori chegarasini belgilamoqchi, biroq ko‘plab mamlakatlar narxlarni pasaytirishga faqat boshqa yetkazib beruvchilar uchun ham bunday shartni joriy etish orqali erishish mumkinligiga ishonishadi.
O‘z navbatida, Yevrokomissiya rahbari qarorini Rossiyaning gaz daromadlari Ukrainada Vladimir Putin boshlagan shafqatsiz urushni davom ettirishga sarflanishi bilan izohladi. «Rossiya gaz ta’minotidan kelayotgan qishda energiya inqirozini qo‘zg‘atish, shuningdek, iqtisodiyotimizni zaiflashtirish va Yevropa ittifoqini siyosiy jihatdan bo‘lib qo‘yish uchun qurol sifatida ishlatdi», dedi Yevropa ittifoqining energetika bo‘yicha komissari Kadri Simson matbuot anjumanida.
Fon der Lyayyen Rossiyadan gaz yetkazib berishni to‘liq to‘xtatishga olib kelsa ham, bu chorani shunchalik muhim deb bilishining sabablari shu, deya tushuntirdi kurtkasining yoqasiga Ukraina bayrog‘i rangidagi lentalarni mahkamlab olgan Simson. Uning ishontirishicha, Yevropa ittifoqi bir necha oydan beri Putin baribir ertami-kechmi Yevropaga jo‘mrakni o‘chirib qo‘yishiga tayyorgarlik ko‘rmoqda.
«Bu Avstriya uchun ham, shaxsan men uchun ham og‘riqli nuqta, - deydi Avstriya energetika vaziri Leonore Gevessler. - Garchi Rossiya gaziga qaramlikni 80 foizdan 50 foizdan pastroqqa tushirishga muvaffaq bo‘lgan bo‘lsak-da, hamon unga bog‘liqmiz, shuning uchun narxlar chegarasi bo‘yicha taklifni hozir qo‘llab-quvvatlay olmaymiz».
Uning so‘zlariga ko‘ra, Avstriya diversifikatsiya, qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish, samarali foydalanish va tejash orqali Rossiya gazidan «teravatt orqali»dan butunlay voz kechish bo‘yicha katta bosim ostida ishlamoqda, biroq hozircha bu maqsadga erishilmagan.
«Biz barcha ssenariylar va eng ekstremal holat bo‘yicha Rossiya gazini yetkazib berishni to‘liq to‘xtatish rejalarini tayyorlab qo‘ydik. Bunday ssenariy nafaqat davlatning bozor iqtisodiyotiga qattiq aralashuvini, balki ishsizlik va qashshoqlikni ham anglatadi - shuning uchun biz hammamiz bunga yo‘l qo‘ymaslikka intilamiz», dedi Gevessler energetika vazirlari yig‘ilishi oldidan.
Shu bilan birga, Italiya kabi boshqa davlatlardan gaz narxining yuqori bo‘lishini talab qilish Yevropa ittifoqining energiya xavfsizligiga tahdid bo‘ladi, deydi YeIning energiya bo‘yicha komissari Simson. Chunki jahon gaz bozorida cheklangan ta’minot tufayli Bryussel Rossiya gazining o‘rnini bosuvchi gazlarni izlashda davom etishi va STG yetkazib berishning yuqori darajasini saqlab turishi kerak.
Yevropa komissari gaz narxini pasaytirishning boshqa yo‘llari ustida jadal ish olib borilayotganiga ishontirdi, masalan, Misr, Ozarboyjon, Jazoir kabi yetkazib beruvchilar bilan ikki tomonlama muzokaralar o‘tkazilmoqda.
«Biz Rossiya gaziga eng ko‘p qaram bo‘lgan YeI a’zolari bilan texnik uchrashuvlar o‘tkazishda yanada faolroq bo‘lamiz», deb va’da berdi Simson. Shu bilan birga, Vengriya vaziri «Gazprom» bilan o‘z mamlakatiga qo‘shimcha mahsulot yetkazib berish bo‘yicha muzokaralarda muvaffaqiyat qozonganidan maqtandi.
Yevropa ittifoqi a’zolari o‘rtasida bahs-munozaralarga sabab bo‘lmayotgan rejaning bir qismi bu - «aqlli iqtisodiyot»dir. Ya’ni, elektr energiyasini eng yuqori vaqtlarda, eng qimmat bo‘lgan vaqtda tejash. Shunga o‘xshash chora Yevropa ittifoqida gaz bo‘yicha joriy etilgan: davlatlar ixtiyoriy ravishda uning iste’molini 2021 yilga nisbatan 15 foizga kamaytirishga qaror qilishdi. Bryussel bu amaliyotni gaz bozoridagi vaziyatni barqarorlashtirish uchun samarali deb hisobladi va endi gazdan keyin elektr energiyasi iste’molini ham kamaytirishga tayyor.
«Oldingi qarorlar tufayli Germaniya gazni tejashga muvaffaq bo‘ldi, - deydi Germaniya vitse-kansleri Robert Xabek. - Agar Rossiya gazini olishni to‘xtatsak, bozor qulaydi, deb hisoblamayapmiz. Rossiyadan gaz Germaniyaga faqat «gomeopatik dozalarda» keladi». Xabekka ko‘ra, mamlakat hayratlanarli darajada qisqa vaqt ichida gazsiz ishlashni o‘rgandi.
Yevropa komissiyasi energiya tejashni majburiy qilish tarafdori, biroq ko‘plab davlatlar buni zarur emas deb hisoblaydi. Xuddi shu tarzda, Yevropa ittifoqi a’zolarining aksariyati gaz iste’molini majburiy qisqartirish vaqti haligacha kelmaganiga va bu favqulodda tutqichni ishga tushirish kerak emas, deb ishonadi.
Gaz va elektr energiyasini tejash nisbatan sodda mexanizm, ammo inqirozdan chiqish uchun uning o‘zi yetarli emas, deydi Yevropa ittifoqi vakillari. Bryussel oxirgi chora sifatida nafaqat narx siyosatiga aralashishga, balki energiya kompaniyalarining kutilmagan foydasiga soliq solishga ham tayyor. U inqiroz tufayli olinganligi sababli, Yevropa komissiyasi va Yevropa ittifoqi a’zolari ushbu daromadlarni adolatli taqsimlash mexanizmini ishlab chiqish zarurligini bildirmoqda.
Variantlardan biri - inqirozdan kutilmaganda foyda ko‘rgan neft va gaz kompaniyalarining ortiqcha foydasini qayta taqsimlash uchun «birdamlik hissasi». Yevropa komissiyasi, shuningdek, arzon muqobil energiya - atom, quyosh va boshqa energiya ishlab chiqaruvchi kompaniyalar elektr energiyasining yuqori narxlari natijasida hosil bo‘ladigan kutilmagan foydani bo‘lishishga majbur bo‘ladigan sxemani taklif qiladi. Ushbu mablag‘lar Yevropa ittifoqining zaif aholisiga, shuningdek, kichik va o‘rta kompaniyalarga subsidiyalar berish uchun ishlatilishi mumkin.
Yevrokomissiya rejasining Yevropa ittifoqi turli mamlakatlari vakillari o‘rtasida bahs-munozaralarga sabab bo‘lmagan yana bir bandi - likvidlik taqchilligini qoplash, u, xususan, energetika bozoridagi o‘zgaruvchanlik sharoitida energetika korxonalari uchun mo‘ljallangan. Buni, masalan, to‘satdan naqd pul olishning imkonsiz shartlariga duch kelgan kompaniyalarga davlat yordami berish qoidalarini yengillashtirish orqali amalga oshirish mumkin.
Yevropa ittifoqining 27 davlati energetika vazirlari ham qishga tayyorliklari haqida hisobot berdi. Ko‘plab davlatlarda gaz omborlari allaqachon 80 foizga to‘lgan, Yevropa ittifoqi o‘rtacha ko‘rsatkichi esa 82 foizdan oshdi. Yevrokomissiya ma’lumotlariga ko‘ra, vaziyat barqaror, barcha hukumatlar energiya resurslarini diversifikatsiya qilish va Rossiya gaziga muqobil yo‘nalishlarni izlash bo‘yicha shoshilinch choralar ko‘rishda davom etmoqda. Umumiy tendensiya - barcha darajadagi STG infratuzilmasini kengaytirish va qayta tiklanadigan energiya manbalari ulushini oshirish. 2022 yildayoq ulardan 8 milliard kubometr ekvivalentida qo‘shimcha ravishda energiya olinadi, deya va’da berdi Yevrokomissiya rahbari. U «yashil» energiyaga sarmoya kiritishni Yevropa ittifoqining kelajak uchun energiya sug‘urtasi deb atadi.
«Bu yil yoz biz kerak bo‘lganda tezkorlik bilan reaksiyaga kirisha olishimizni ko‘rsatdi, - dedi Daniya energetika vaziri Dan Yorgensen. - Haqiqiy, murakkab muammolarni hal qilishda bir-birimizni qo‘llab-quvvatlovchi Yevropa hamjamiyatiga ega bo‘lishimiz muhim».
