Деярли ҳар қандай шаҳарда кўплаб классик ёдгорликларни кўриш мумкин. Улар орасида баъзан ўзига хос асарлар учрайди. Ҳайкалларнинг муаллифлари ўзларини расмий меъёрлар ёки визуал воситалар билан чекламайдилар. Қолипларни ёриб ўтадилар.
Баъзан ҳайкалтарошлар ўз ишларига шунчалик ижодий ғоялар билан ёндашадиларки, уларнинг мужассамланиши бутун шаҳарларнинг асосий диққатга сазовор жойлари ва рамзларига айланади. Шундай қилиб, дунёдаги энг ноодатий 10 та ёдгорлик ҳақида гаплашамиз.
Стол вилкалари, Швейцария
Женева кўлида, гўзал Вевей шаҳри яқинида саккиз метрли зангламайдиган пўлатдан ясалган вилкалар мавжуд. 2014 йилда ўзининг катталиги бўйича у ҳатто Гиннеснинг рекордлар китобига ҳам кирди.
Ла Фоурчетте номли ғайриоддий ёдгорлик 1996 йилда Алиментариум озиқ-овқат музейининг ўн йиллиги учун ҳайкалтарош Жан-Пер Заугга буюртма қилинган. Тўғри, у тез орада демонтаж қилинди. Вевей расмийлари эстетик сабабларга кўра вилкалар кўргазманинг бир қисми бўлишига рухсат бермади.
Фақат ўн йил ўтгач, петиция имзоланиши туфайли у асл жойига тикланди. Маҳаллий аҳоли ва сайёҳлар уни қайтариб беришни талаб қилишди. Музей ходимларининг сўзларига кўра, бу вилка Женева кўлининг ажойиб манзараларини яхшироқ “татиб кўришга” ёрдам беради.
Улкан бош бармоқ, Франция
Париж чеккасидаги Ла Дефенсе ишбилармонлик туманида бўлган сайёҳлар Сезар Балдакчининг ишига — авангард бош бармоғининг 12 метрли бронза нусхасига, албатта, эътибор беришади.
Ҳайкалнинг оғирлиги 18 тоннани ташкил қилади. Ва унинг маъноси жуда оддий: бу халқаро имо-ишора бўлиб, ҳамма нарса яхши эканини англатади.
СНИТ савдо маркази ёнида ердан ўсиб чиққан ғайриоддий ёдгорлик 1994 йилда ўрнатилган. Бугунги кунда бу ҳудудни Балдакчинининг улкан бармоғисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Айтганча, бу ҳайкалтарошнинг ягона иши эмас. Ёдгорликнинг аниқ нусхалари Сеул ва Марселда жойлашган, аммо улар Ла Дефенседаги бармоқ ўлчамидан анча кичкина.
Осмондан тушган акула, Англия
Ушбу ҳайкалнинг маъноси бир қарашда кўринадиганидан анча жиддий. Оксфорд чеккасидаги Нью-Ҳисса кўчасидаги эски уйнинг томига бошини урган шиша толали акула Нагасаки атом бомбаси қурбонлари хотирасига бағишланган.
Асл ёдгорлик 1986 йилда ўрнатилган. Ўша пайтда радиобошловчи ва ёзувчи Билл Хейнеда умидсизлик, ғазаб ва кучсизлик ҳиссини ифода этадиган ёдгорлик яратиш ғояси туғилади. Лойиҳани ҳайкалтарош Жон Бакли, Хейненинг дўсти тайёрлаган.
Уч ой ўтгач, фожианинг 41 йиллиги арафасида ёдгорлик ўрнатилди. Аммо журналистнинг ҳамма қўшнилари ҳам акулани ёқтиришмаган – кўп йиллар давомида уни йўқ қилиш борасида тортишувлар бўлиб келган. Бироқ ҳайкал ҳали ҳам жойида.
Осилган одам, Чехия
Чех ҳайкалтароши Девид Серни ўзининг махсус провокацион асарлари билан машҳур. Улардан бири 1996 йилда яратилган Зигмунд Фрейд ҳайкали. Машҳур психологнинг қиёфаси Гусовая кўчасидаги уйнинг томини бир қўли билан «ушлаб» осилган.
Кечқурун Прага бўйлаб сайр қилаётган саёҳатчилар уни кўпинча ўз жонига қасд қилган одам деб ўйлашади. 2007 йилда Чикагодаги кўргазмада “осилган одам” тақдим этилганида, Девид Сернининг яратилиши ўт ўчирувчилар ва полициячиларни жиддий ташвишга солди.
Фавқулодда хизматларга ғамхўр йўловчилардан ўнлаб қўнғироқлар келиб тушди. Айтганча, баъзи чехлар ушбу ёдгорликда сиёсий оҳангларни кўришади - улар ҳайкалтарош Зигмунд Фрейд эмас, балки Владимир Ленинни тасвирлаганига ишончи комил.
Бюрократ ҳайкали, Исландия
Рассом Магнус Томассоннинг “Номаълум бюрократ” асари, эҳтимол, Рейкявикдаги энг ифодали ва провокацион ҳайкалдир. Унда иш костюмида портфель кўтариб, шаҳар ҳокимияти томон кетаётган одам тасвирланган.
Фақат бош ва елка ўрнига унинг катта базальт плитаси бор. Баъзиларнинг фикрича, бу бюрократияга нисбатан кескин сатира. Бошқаларнинг фикрига кўра, рассом оддий одамларнинг ҳаёти кўп жиҳатдан боғлиқ бўлган оддий амалдорларнинг ишига ҳурмат билдирмоқчи бўлган.
Бугунги кунда ушбу ноаниқ ҳайкалнинг кичикроқ нусхалари, айниқса, маҳаллий аҳоли ва сайёҳлар орасида машҳур.
Сирли устунлар, Жанубий Африка
2012 йилда Жанубий Африканинг кичик Хоуик шаҳрида 50 та пўлатдан ясалган ғалати конструкция пайдо бўлди. Бир қарашда, бу ҳеч қандай маънога эга эмас.
Бироқ маълум бир бурчакдан диққат билан қараган одам Нобел Тинчлик мукофоти совриндори ва Жанубий Африканинг биринчи қора танли президенти Нелсон Манделани кўради. Ёдгорлик муаллифи Марко Сианфанелли.
Ҳайкалтарошнинг сўзларига кўра, пўлат устунлар сиёсатчи узоқ 27 йил қамоқда ўтирган қамоқ панжараларини ифодалайди. Бутун дунёда Нелсон Мандела инсон ҳуқуқлари учун курашчи сифатида танилган, у кўплаб ватандошлар учун мардлик, меҳр-оқибат ва фидойилик намунасига айланган. Мемориал унинг апартеид режими тарафдорлари томонидан ҳибсга олинганининг 50 йиллиги муносабати билан ўрнатилган.
Никоҳ узуклари, Канада
Ванкувердаги инглиз кўрфази қирғоғида сиз энг романтик ва оригинал ҳайкаллардан бирини кўришингиз мумкин. Бу шиша, алюминий ва пўлатдан ясалган иккита поп-арт никоҳ узуклари. Қимматбаҳо тошлар ўрнига улар иккита ихчам чироқлар билан безатилган.
Қоронғи тушиши билан улар ёдгорлик атрофидаги майдонни ёритади. Ташқаридан қараганда, структура қулаш арафасида турганга ўхшайди. Ушбу эффектга эришиш учун меъмор Деннис Оппенхаймга аниқ ҳисоб-китоб ёрдам берди — у ҳалқаларни бир-биридан бурчак остида жойлаштирди.
Аслида, улар пойдеворда мустаҳкам тарзда ўрнатилган. Муаллиф шу тариқа фикрни етказмоқчи бўлган: мувозанатни сақлаш учун муносабатлар устида ишлаш керак.
Кўринмас одам, Россия
Россияда ҳам жуда кўп ғалати ёдгорликлар мавжуд. Улардан бири Екатеринбургда, В.Г.Белинский кутубхонаси ҳудудида жойлашган. Бу кўринмас одам учун дунёдаги биринчи ёдгорлик.
У Герберт Уэллснинг худди шу номдаги қиссаси қаҳрамонига бағишланган. Ҳайкал кичик бронза плита, гравюра ва иккита ялангоёқ изидан иборат. Лойиҳа муаллифлари ёзувчи Евгений Қосимов ва рассом Александр Шабуровдир.
Уларнинг фикрига кўра, бу ёдгорлик қўшимча маънога эга: у инсоннинг ёлғизлигини ва замонавий дунёда ҳақиқий мулоқотнинг йўқлигини англатади. Ҳар бир ижодкор пластинкада ўз изини қолдиришни хоҳлади, шунинг учун излар ассиметрик бўлиб чиқди. Аммо ғоя рекорд даражада амалга ошди: ёдгорликни яратишга бир ҳафта вақт кетди.
