Шу кунларда бутун республикада мактаб ўқитувчилари учун аттестация имтиҳонлари бўлиб ўтяпти. Кўплаб ўқитувчилар тестлар сифати, саволлар даражаси ва шароитлардан шикоят қиляпти. Kun.uz билдирилаётган эътирозлар ва масъул органнинг бунга изоҳларини ўрганди.
Март-июн ойларида 22 та фан бўйича ўтказиладиган аттестацияда иштирок этиш учун 280 минг нафардан ортиқ ўқитувчидан ариза келиб тушган.
Кўп сонли ўқитувчи имтиҳон топшираётгани учун ҳам ўқитувчилар ўртасида ҳозир кун мавзуси аттестациялар бўлиб қолган. Ижтимоий тармоқлардаги муҳокамаларни кузатиб, аттестацияни маъқуллайдиганлар ва уни керак эмас деб ҳисобловчи ўқитувчилар борлигини англаш мумкин.
Муҳокамаларда билдирилаётган айрим фикрларни эътиборингизга ҳавола қиламиз:
- “Тест ечтириб ўқитувчининг маҳоратини аниқлаб бўлмайди”.
- “Бизда бугун ўқитувчилар ўз кучи билан ўтишди. Билими бор нолимайди. Ўз устида ишласа, ҳамма нарсанинг уддасидан чиқса бўлади”.
- “5 йил олдин тайёрланиб ўтгандим. Ҳозир яна қайтадан ёдлашга тўғри келяпти. Ҳа, ҳа, ёдлашга. Ёдланган нарса ҳеч қанча вақт ўтмай ёддан чиқади”.
- “Аттестация – мутахассиснинг лаёқатини баҳолаш дегани. Керакми? Керак. Лекин тест қилиш мезонларини пухта ишлаб чиқиш зарур”.
Аттестациянинг сифати ҳақида салбий фикрлардан ташқари, имтиҳондан ўта олмай асабийлашиб, қон босими ошган, стрессга тушган ўқитувчилар ҳақида ҳам изоҳлар ёзилди.
Аттестация нега керак ўзи?
Аттестация орқали ўқитувчилар малака тоифасини (олий, биринчи, иккинчи даражали) олиши мумкин. Бир марта имтиҳондан ўтиб тоифа олган ўқитувчи 5 йилгача уни сақлаб қолади.
Тоифасига қараб ўқитувчиларнинг ойликлари ҳам фарқ қилади. Олий тоифа ўқитувчи биринчи тоифага қараганда, биринчи тоифа эса иккинчи тоифага қараганда кўпроқ маош олади.
Бундан ташқари, ўқитувчиларнинг тоифалари мактаблар рейтингини аниқлашда ҳам аҳамиятга эга.
Кўриниб турибдики, аттестациядан ўтиш ўқитувчиларнинг ойлигига, қолаверса, мактабнинг рейтингига таъсир қилади. Шу сабаблар учун ҳам ўқитувчилар аттестацияни оғриқли қабул қилаётган бўлиши мумкин: имтиҳонни яхши топшира олмаган олий тоифали ўқитувчи биринчи тоифалига айланса, маоши ҳам шунга мувофиқ камаяди.
Қолаверса, мутахассис даражасидаги ўқитувчи аттестациядан ўта олмаса, иш берувчи ходимнинг малакаси етарли бўлмагани сабаб у билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишга ҳам ҳақли.
Ўқитувчилар тоифаси рақамларда
Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси Kun.uz'га тақдим этган маълумотга кўра, мактабларда ишлаётган 670 682 нафар ўқитувчининг 30 095 нафари олий, 86 356 нафари биринчи, 150 643 нафари иккинчи ҳамда 247 341 нафари мутахассис тоифасида.
Фоизда кўрсак, олий тоифалилар атиги 4,5 фоиз, биринчи тоифали ўқитувчилар эса 12,9 фоиз экани англашилади. Яъни олий ва биринчи тоифали ўқитувчиларнинг умумий улуши 18 фоизга ҳам етмайди.
Аттестацияда ўқитувчи 100 балл тўплаши керак бўлиб, унинг 20 балли ўқитувчининг педагогик маҳорати ва психологик тайёргарлигига қараб мактаб томонидан қўйилади. Қолган 80 балл эса 40 та тестни ишлаш орқали тўпланиши керак. Ҳар бир тоифа учун ўтиш баллари белгиланган, буни ўқитувчилар яхши билади.
Аттестация кимларга пулли?
Аттестациядан ўқитувчилар 5 йилда бир марта мажбурий тарзда ўтказилади, лекин ўқитувчилар навбати келишидан олдин ҳам аттестациядан ўтишлари мумкин. Бунинг учун улар 5 йил ўтишини кутиши шарт эмас. Фақат тўлови бор – 1 БҲМ (270 минг сўм) миқдорида. Мурожаат my.gov.uz портали ёки Таълим инспекциясининг расмий сайти орқали мурожаат қилинганда, йиғим суммасидан 10 фоиз имтиёз берилади.
Тўланадиган маблағнинг 50 фоизи Таълим инспекциясига ўтказилади. Қайд этилишича, бу маблағ малака (тест) синовлари учун тест тузадиган ва экспертизадан ўтказадиган экспертларга шартнома асосида ҳақ тўлаш, халқаро экспертларни жалб қилиш, синовларни ташкил қилишда педагогларга шароит яратиш, юқори тезликдаги интернетга уланиш, зарур жиҳоз ва ускуналар харид қилиш ва бошқа шу каби мақсадлар учун сарфланади.
Имтиҳондаги шароитлар
Аттестациянинг илк кунларида ўқитувчиларнинг кўчада совуқда ўтириб (март охири ёғингарчиликлар ҳали бутунлай тугамагани боис ерлар нам эди), навбатини кутаётган сурати тарқалди.
Баъзи ўқитувчилар белгиланган вақтдан кечроқ имтиҳонга киргани ҳақида ҳам айтилди.
Таълим инспекцияси изоҳига кўра, бу йил имтиҳонда қатнашаётган ўқитувчилар сони кўпроқ экани сабаб синовлар учун каттароқ бинолар тайёрланган. Ҳукумат томонидан маҳаллий ҳокимликларга ушбу жараёнларда зарур шарт-шароитлар яратиш, интернет ва электр токи узлуксиз ишлашини таъминлаш бўйича топшириқлар берилган.
Ҳар бир ўқитувчига тестга кириш вақтидан ярим соат олдин келиши хабар қилинган. Бир гуруҳда бирданига 100-200 киши аттестацияда қатнашса, тахминан 200 киши учун кутиш жойлари ташкиллаштирилган.
“Бироқ кўпинча тушдан кейин тестга кирадиган ўқитувчилар ўз навбатларидан хабарлари бўлса-да, бошқа ҳамкасбларидан тестлар ҳақида таассуротларини сўраш, саволлари ҳақида билиш учун эрталаб келиб олишмоқда. Ҳаттоки, айрим ҳолатларда аттестацияга ўша куни кирмайдиган педагоглар ҳам бориб, тестга кириб чиққанлар билан суҳбатлашишмоқда. Бу вазиятда кутиш жойида эмас, кўчада бошқа жойда ўтиришни маъқул кўришмоқда.
Тан олиб айтиш керак: айрим ҳудудларда электр токидаги узилиш ёки бошқа сабаблар билан педагоглар белгиланган вақтдан сал кечроқ тестга кирган ҳолатлар ҳам кузатилди”, дея изоҳ берди инспекция Kun.uz'га.
Саволлар сифати ҳақида эътирозлар
Аттестация саволларининг дарсликдан ташқари манбалардан тушгани, асосан, ёдлашга асослангани ҳақида ҳам эътирозлар бор.
Бунга Таълим инспекцияси қуйидагича изоҳ берди:
“Назорат саволлари, асосан, дарсликларга эмас, давлат таълим стандартларига суянган ҳолда педагогнинг компетентлигини ва педагогик маҳоратини очиб беришга қаратилган.
Тест саволларини ҳақиқий имтиҳон жараёнида ишлатиш учун, экспертиза, апробация, валидлик ва ишончлилик таҳлиллари каби бир неча жараёнлардан ўтказилади.
Шу билан биргаликда, алоҳида таъкидлаш лозимки, тест саволларини шакллантиришда ҳар бир фанга алоҳида ёндашилади. Чунки математика фани учун зарур бўлган малака ва кўникмалар, табиий фанлар ёки ижтимоий фанлардан фарқ қилиши мумкин.
Шундан келиб чиққан ҳолда бу ўринда барча фанларни умумлаштириб, тест жараёнларида берилган 40 та саволдан айнан қанчадир қисми мантиқий ёки назарий саволларга ажратилади, дейиш бироз мушкул.
Бироқ бу ўринда назарий саволлар деганда бевосита ёдлашга қаратилган топшириқларни тушунмаслик лозим. Топшириқлар, асосан, назарий билимларнинг бевосита амалиёт ёки дарс жараёнларига татбиқ қилиниши билан боғланади.
Ўтган йилдан бошлаб, Таълим инспекцияси томонидан барча 33 та умумтаълим фанларидан тест топшириқлари формати (фан мазмуни таркиби, саволлар сони, топшириқлар тури, вақт меъёри) ва баҳолаш мезонлари эълон қилинди. Ўқитувчилар улар билан танишиши мумкин.
Бундан ташқари, ҳар йили малака (тест) синовлари олдидан ҳақиқий имтиҳон ҳолатига яқинлаштирилган, тест топшириқлари форматига мос тарзда намунавий саволлар орқали ўз билимларини яна бир бор синовдан ўтказиш имконияти яратилган”.
Ўқитувчиларнинг натижалари қандай?
Ҳозир аттестация давом этаётгани учун ўқитувчиларнинг қандай балл олаётгани тўла таҳлил қилинмаган. Бироқ тахминан 55 фоиз ўқитувчи ижобий натижага эришган.
1 апрель кунигача 73,9 минг ўқитувчи аттестация топширган ва 92та ҳолатда ўқитувчилар қоида бузгани учун далолатнома тузиб тестдан четлаштирилган. Далолатнома тузилган ўқитувчига балл берилмайди. Лекин кейинги синовда қатнашишига тақиқ йўқ.
“Ҳафта оғир ўтди”
Таълим инспекцияси бўлим бошлиғи Рашид Тожибоев Telegram-каналида шундай ёзади:
“Олдинлари олий маълумотли ўқитувчи олий тоифани олиш учун 13 йил керак бўлган бўлса, ҳозирда камида 1 ярим йил талаб этилади. Нафақадаги, кўп йиллик меҳнат стажига эга ўқитувчилар, ўқувчилари халқаро олимпиадалар совриндорлари, халқаро сертификатга эга ўқитувчиларга имтиёзлар берилган.
Барча фанлардан тест форматлари (фан қамрови, фан мазмуни, саволлар тури, вақт меъёрлари ва баҳолаш мезонлари) эълон қилинди. Тайёргарлик учун намунавий тест саволлари синов режимида жорий қилинди. Тест саволлари такомиллаштирилиб, ўқитувчига янги бўлган манбадан фойдаланилди.
Лекин барибир малака синовидан ўта олмаган ўқитувчиларнинг эътирозлари тўхтамаяпти. 14 мартдан бери апелляция комиссиясида ишлаётган бўлсам, ўқитувчилар томонидан турли таҳдидлар, тамагирлик ҳолатлари, пора таклиф қилишлар, сўкиш ва қарғишлар бўлмоқда.
Тест саволларига янгича ёндашилгани боис, дарсликда исботлаб бериш талаб этилмоқда. Таълим инспекцияси сайтидан шахсий номеримни олиб, эрталабгача 30 марталаб телефон қилиш ҳолатлари бўлмоқда. Барчаси билан ZOOM орқали боғланиб, ўзининг саволлар китоби билан таништирганимда, хатоларини кўриб бирдан унсиз бўлиб қолмоқда.
Хуллас, ҳужжат топширган 281 мингта ўқитувчига ёқишнинг имкони бўлмаяпти”.
Икки томоннинг ҳам ўз ҳақиқати бор
Ўқитувчиларни ҳар томонлама тушуниш мумкин: бир синфда кўп сонли бола билан ишлаш, дарсдан кейин ҳам маълум вақтни дафтар текшириш ва бошқа шунга ўхшаш ишлар учун ажратиш, қолаверса, мактабларда ҳам тадбирлар ташкиллаштириш, очиқ дарслар ўтиш каби ўзига хос ташкилий ишлар бўлади. Булардан ортиб яна ўзи устида ишлаши керак. Эҳтимол, мактаблар рейтинги сабаб аттестациядан ўта олмаганлар директордан гап эшитиши ҳам мумкин.
Қолаверса, ёши катта устозлар ўзларидан анча кичик шогирдларининг тоифалари ўзларидан баланд бўлишини ҳам қабул қилиши қийин бўлиши мумкин. “Неча йиллик тажрибага эга бўла туриб, мендан тоифаси баланд бўладими?” деб ўйлашлари ҳам мумкин.
Лекин ҳозир рақобат даврида ҳамма соҳада ҳам яхши кадрлар бошқаларга қараганда кўпроқ маош олишни, кўпроқ имтиёзлардан фойдаланишни хоҳлайди. Бунга мослашиш ва ҳаракатчан бўлиш орқали илмлилар қаторига кириш мумкин.
Зилола Ғайбуллаева тайёрлади.
