Urushning eng qaynoq nuqtasidagi hayot. Baxmutdan reportaj

Ikkinchi Verdun yoki Baxmut go‘sht maydalagichi deya aytilayotgan Ukrainaning Baxmut shahri uchun janglar urushning eng qaynoq nuqtasiga aylandi. Har ikki tomon bu yerga o‘zining asosiy kuchlarini tashlagan. Shiddatli to‘qnashuvlar hech kimga muvaffaqiyat keltirgani yo‘q. BBC jurnalistlari urushning eng keskin nuqtasidan reportaj tayyorlashga muvaffaq bo‘lgan.

«Bu men qatnashgan eng qiyin operatsiya. Dushman Baxmutga butun kuchini tashladi. Biz hali bunaqasini ko‘rmagan edik», deydi ukrainalik komandir.

«Qoya» psevdonimli ukrainalik zobit Donbass sharqidagi Baxmut shahri mudofaasini ko‘z ilg‘amas ko‘chadagi yerosti bunkeridan turib boshqaradi. Ushbu bunker shaharda Ukraina harbiylari tomonidan tashkil etilgan asosiy qo‘mondonlik markazlaridan biri bo‘lib, juda kam jurnalistlar bu yerda bo‘lgan.

Uzun bo‘yli, ko‘zlari chaqnab turgan, gavdali odam xonaning o‘rtasida joylashgan katta ekranda shaharning sharqiy chekkasida uchayotgan dron translatsiyasini kuzatmoqda.

Bo‘linmalardan biri Baxmutni himoya qilish uchun oldinga siljigan boshqa bo‘linmaga yordam berish uchun rus pozitsiyalari joylashuvini aniqlashga harakat qilmoqda.

Rossiya qurolli kuchlaridan tashqari, «Vagner»ning minglab yollanma askarlari ham Baxmut atrofidagi frontning oldingi chizig‘iga jo‘natilgan.

«Vagnerchilar bizning shiddatli o‘qqa tutishimizga qaramay ochiqchasiga oldinga qarab yuradi. Hatto yer ularning jasadlari bilan qoplanganda, vzvoddagi 60 askardan faqat 20 nafari qolganda ham ular oldinga siljishni to‘xtatmaydi. Bunday bosimga dosh berish juda qiyin. Biz bunga tayyor emas edik va endi o‘rganyapmiz», deydi «Qoya».

«Bir necha hafta oldin biz shaharning sharqiy chekkasidagi pozitsiyani yo‘qotdik, chunki dushman bizga tinmay hujum qildi. Biz askarlarimizni qutqarish uchun ikkinchi mudofaa chizig‘iga o‘tdik. Biz aql bilan harakat qilib, bu pozitsiyalarni qaytarib olishga urinmoqdamiz. Ba’zan dushmanga bevosita hujum qilish uchun orqaga chekinishingiz kerak bo‘ladi», — deya qo‘shimcha qiladi u.

«Vagner» xususiy harbiy kompaniyasi (XHK) asoschisi va rahbari Yevgeniy Prigojinning aytishicha, ukrainaliklar Baxmutning har bir uyini qal’aga aylantirgan va hozirda shaharda «500 ta mudofaa chizig‘i» mavjud.

Rossiya armiyasi so‘nggi oylarda Xerson va Xarkov viloyatlaridan quvib chiqarilib, o‘z pozitsiyalarini yo‘qotgach, endilikda Baxmutni egallash uchun bor kuchini ishga solmoqda. Baxmutning egallanishi Rossiyani ommaviy ravishda o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi — Donbassning butun hududini nazorat qilishga yaqinlashtiradi.

BBC jurnalistlarining «Qoya» bilan suhbati davomida yuqoridan bo‘g‘iq portlash tovushlari eshitilib turgan. Ular ko‘chaga chiqishi bilan esa bu tovushlar shunchalik baland eshitilganki, yuraklar qinidan chiqib ketayozgan. Uchayotgan snaryadlarning dahshatli hushtak ovozlari va ularning izidan quloqni kar qiluvchi portlash tovushlari Baxmut uchun doimiy hol.

Shaharda yashovchilarning biri buni «oxirzamon» iborasi bilan tasvirlagan — ba’zi holatlarda bu yer haqiqatan ham shunday ko‘rinadi.

Baxmutdagi turar joy binolari snaryad o‘qlaridan shikastlangan, inshootlar fasadi buzilib ketgan, ko‘chalarning chetlarida voronkalar qalashib yotgan. Baxmutda butun derazani topish qiyin. Yer shisha siniqlari va qoldiqlari bilan qoplangan.

Bir paytlar bu yer gazlangan vinolari bilan mashhur bo‘lgan Ukrainaning sharqidagi sokin shahar edi. Endi u Ukrainadagi urush va qarshilik ramziga aylandi.

Baxmut muhim yo‘l chorrahasida joylashgan, ammo so‘nggi oylarda shahar mudofaasi ko‘proq ramziy ma’noga ega bo‘ldi. Dekabr oyida Baxmutga tashrif buyurgan Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy shaharni ukrainaliklar uchun «jangovar ruh qo‘rg‘oni» deb atadi.

Urushgacha Baxmutda 70 mingdan ko‘proq odam yashagan. Hozir esa bu yerda aholining atigi o‘ndan bir qismi qolgan. Ular asosan keksalar va kambag‘allar.

Ko‘chalar deyarli bo‘m-bo‘sh bo‘lsa-da, «buzilmas punkt» deb atalgan yordam markazida o‘nlab odamlarni ko‘rish mumkin. Bu yerda elektr va Starlink sun’iy yo‘ldosh terminali tomonidan tarqatiladigan Wi-Fi mavjud. Shuningdek, markazda ko‘ngillilar oziq-ovqat, dori-darmon va boshqa zarur narsalardan iborat kichik paketlarni tarqatadi. Markazdagi o‘tinli pech xonani issiq ushlab turadi.

Bu joy Baxmut aholisi uchun qutqaruv balloni.

Ko‘pchilik telefonlarini quvvatlash uchun elektr rozetkalari atrofida o‘tiradi.

Ajablanarlisi, snaryadlar markazdan atigi bir necha yuz metr nariroqqa tushganda ham, odamlar vahimaga tushmaydi. Go‘yoki, ular har kuni zarbalardan qochaverib, charchagandek.

Biroq ularning ko‘pchiligining yuzidan ular olgan ruhiy jarohat seziladi.

BBC jurnalistlari markazda ovqat uchun navbatda turgan Anatoliy Sushchenkodan nega u shahardan ketmayotganini so‘ragan.

«Boradigan joyim yo‘q, yolg‘izman. 86 yoshli chol kimga kerak? Bu yerda hech bo‘lmasa askarlar ba’zida ovqat va sho‘rva tashlab ketadi, men topaman va yeyman. Markazda bepul non berishadi. Butun umrim davomida men hech qachon bunaqasini ko‘rmaganman. Mening uyimdagi hamma oynalar singan, darvoza buzilib ketgan», deya javob bergan Anatoliy.

Odamlar turli sabablarga ko‘ra Baxmutda qolmoqda. Jurnalistlar 13 yoshli qizi Diana bilan birga Baxmutda qolayotgan Olga Tupikova bilan ham suhbatlashgan.

«Menimcha, butun Ukraina bir xil darajada xavfli. Bizning ba’zi qo‘shnilar ko‘chib ketishdi va boshqa joyda halok bo‘lishdi. Bu yerda bizning uyimiz bor. Bizning mushuk va kuchuklarimiz ham bor. Biz ularni tashlab keta olmaymiz», degan Olga.

«Tomimizda 21 ta, garajda esa to‘qqizta teshik bor. Men har safar ularni tuzataman, derazalarni ham ta’mirlashga harakat qilaman. Odatda teshiklar snaryadlar oskolkalari sabab paydo bo‘lardi, lekin oxirga vaqtlarda toshlar uchib kelmoqda. Ulardan qolgan teshiklarning hajmi inson boshidek keladi», deya qo‘shimcha qiladi u.

«Biz sichqonlar kabi yashaymiz. Non uchun yuguramiz, uyga qaytish uchun turli yo‘llarni tanlaymiz. Tong otishi oldidan men yog‘och taxta va brevnalar (uyni ta’mirlash uchun) qidiraman. Kechqurun esa suv axtaraman, chunki shaharda vodoprovod ishlagani yo‘q», deya o‘z hayotini tasvirlaydi Olga.

«Albatta qo‘rqinchli. Lekin hozir biz xuddi armiyadagidek, askarlardekmiz. Shef-povarlar biz bilan solishtirganda oshpazlikda hech nimani bilmaydi deb hazillashamiz. Biz xohlagan narsadan olovda, hatto shamda ham ovqat pishirishimiz mumkin», deydi u kulimsirab.

Mahalliy ma’muriyat odamlarni ketishga ko‘ndirishga harakat qilmoqda.

BBC jurnalistlari xavfsizlik nuqtai nazaridan nomini oshkor etib bo‘lmaydigan shahar tumanlaridan birida oxirgi 33 yildan beri Baxmut shahri hokimi lavozimida ishlab kelayotgan Aleksey Reva bilan uchrashgan.

«Shaharda asosan puli yo‘qlar va noma’lum joyga ketishni istamayotganlar qolmoqda. Lekin biz bu haqda odamlar bilan gaplashyapmiz. Eng muhimi — xavfsizlik, xavfsizlik va tinchlik», deydi Reva.

Jurnalistlar hokimdan nega o‘zi shahardan ketmayotganini so‘ragan.

«Bu mening hayotim, mening ishim, mening taqdirim. Men shu yerda tug‘ildim va o‘sdim. Ota-onam shu yerga dafn etilgan. Vijdonim xalqimni tashlab ketishimga yo‘l bermaydi. Va mening ishonchim komilki, harbiylarimiz Baxmutning qulashiga yo‘l qo‘ymaydi», degan u.

Shahar tashqarisidagi dalalarda Baxmutni saqlab qolish uchun nimalar qilinayotganini ko‘rish mumkin.

BBC jurnalistlari uchratgan Ukraina artilleriya bo‘linmasi piyoda askarlarning oldinga siljishiga yordam berish uchun Rossiya pozitsiyalarini aniqlashga va ularni Sovet tipidagi D-30 gaubitsalari bilan o‘qqa tutishga harakat qilayotgan edi. Ammo deyarli hech qanday oldinga siljish kuzatilmayotgandi.

«Qurollar eskirgan. Ular yaxshi ishlaydi va vazifalarni bajaradi, lekin ular yanada yaxshiroq bo‘lishi mumkin edi. Qolaversa, biz snaryadlarni tejashimiz, o‘q-dorilarimiz tugab qolmasligi uchun nishonlarni juda aniq urishimiz kerak. Agar bizda ko‘proq texnika va zamonaviy qurollar bo‘lsa, biz ko‘proq nishonlarni yo‘q qilishimiz va bu orqali piyoda askarlarimiz vazifasini sezilarli darajada osonlashtirishimiz mumkin», deydi artilleriyachi Valentin.

Qish ham vaziyatni murakkablashtirmoqda. Askarlarning aytishicha, qurollar sovuqda yomonroq ishlay boshlaydi.

«Biz chidashimiz, bu davrni yengib o‘tishimiz va keyin qarshi hujumga o‘tib, jangga kirishimiz kerak», deydi Yaroslav.

Har ikki tomon bir-birini charchatishga harakat qilmoqda. Bu iroda, chidamlilik kurashidir.

Ukrainalik askar Yaroslav BBC jurnalistining «Siz qanday qilib har kuni o‘zingizda kuch topasiz?» savoliga quyidagicha javob bergan:

«Bizning hammamizda qaytib borishni xohlaydigan oilamiz bor. Valentin yaqindagina ota bo‘ldi, biroq uning oilasi Germaniyada. U o‘g‘lini hali ko‘rgani yo‘q. Uning motivatsiyasi juda katta».

Valentin xijolatlik bilan jilmayib qo‘ygan.