So‘nggi 50 yil ichida jahonda savodli insonlar sonining barqaror o‘sib borayotganiga qaramasdan, katta qismi ayollar bo‘lgan 763 million inson hanuzgacha savodsiz hisoblanadi. 2020 yilga kelib 15 yoshdan oshgan yoshlar va yoshi kattalarning har yettinchisi bazaviy bilimlarga ham ega emas.
BMTning ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo‘yicha tashkiloti (UNESCO) ma’lumotlariga ko‘ra, so‘nggi 50 yilda savodxonlik darajasi oshib borishi natijasida, butun jahonda ayniqsa yoshlar orasida bazaviy bilimlarga ega bo‘lmaganlar soni o‘tgan yilning o‘zida 8 million kishiga qisqargan.
UNESCO ma’lumotlariga ko‘ra, 2022 yilda savodsiz insonlar soni 771 milliondan 763 milliongacha kamaygan.
Shu yil UNESCO statistika instituti tomonidan e’lon qilingan ma’lumotlarga ko‘ra, 2020 yilga kelib 15 yoshdan oshgan yoshlar va yoshi kattalarning har yettinchisi bazaviy bilimlarga ham ega bo‘lmagan.
Savodsiz insonlarning katta qismi Janubiy Osiyo mintaqasida joylashgan. Bu mintaqada savodsiz aholining qariyb yarmi istiqomat qiladi. Afrikada Sahroi Kabirdan janubdagi mamlakatlarda bu ko‘rsatkich 27 foizni qamrab olgan.
Umuman olganda dunyo bo‘ylab savodsiz aholining 10 foizi Sharqiy va Janubiy Osiyo mintaqasida, 9 foizi Shimoliy Afrikada, 4 foizi Lotin Amerikasi va Karib dengizi havzasida, 4 foizi G‘arbiy Osiyoda yashaydi.
COVID-19 krizisi ham millionlab yosh bolalar, yoshlar savodxonlikni oshirish borasida duch kelayotgan muammolarni chuqurlashtirgan.
UNESCO ma’lumotlariga ko‘ra, global miqyosda ro‘y bergan pandemiya o‘quvchilarning hozirgi avlodi umr bo‘yi ishlab topadigan pullarning 21 trln dollar miqdorida yo‘qotilishiga olib kelishi mumkin.
Savodsiz insonlarning uchdan ikki qismini qizlar va ayollar tashkil etadi.
Markaziy va Sharqiy Osiyoda, Shimoliy Amerikada, Lotin Amerikasida va Karib dengizi havzasi davlatlarida savodsiz erkaklar va ayollar o‘rtasidagi farq u qadar katta emas. Biroq Shimoliy Afrika, G‘arbiy va Janubiy Osiyo va Afrikaning Sahroi Kabirdan janubda joylashgan davlatlarida savodsizlik bo‘yicha jinslar o‘rtasidagi farq sezilardi.
UNESCO ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘ylab 6 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan 244 million bolalar maktabga borishmaydi. Past va o‘rta daromadli mamlakatlarda 10 yoshli bolalarning oddiy matnni ham o‘qiy olmasligi 2019 yildagi 57 foizdan 2022 yilda 70 foizgacha ko‘tarilgan.
Bolalarning, jumladan, maktabda ta’lim olayotgan bolalarning katta qismi bazaviy savodxonlik ko‘nikmalariga ham ega emas.
Butun dunyoda 15 yoshdan katta bo‘lgan insonlarning 86 foizi o‘qish va yozishni biladi, 15 yoshdan 24 yoshgacha bo‘lgan yoshlar o‘rtasida bu ko‘rsatkich 91 foizga teng.
Bundan tashqari, keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra, 65 yosh va undan oshgan qariyalarda savodxonlik darajasi 78 foizga teng.
1967 yilda UNESCO 8 sentabrni Butunjahon savodxonlik kuni sifatida nishonlash haqida qaror qilgan.
Joriy yilda Butunjahon savodxonlik kuni «O‘tish davrida jahonda savodxonlikni tarqatishga ko‘maklashish: barqaror va tinch jamiyatlar uchun poydevor yaratish» shiori ostida o‘tkazildi.
Avvalroq UNESCO O‘zbekistonda savodxonlik darajasi 99,99 foizga yetganini ma’lum qilgan edi.
