General Viktor Mujyenko Petro Poroshenko prezidentligining boshidan oxirigacha Ukraina qurolli kuchlari bosh qo‘mondoni bo‘lgan. Ukrain jamoatchiligi va OAVda unga nisbatan munosabat bir xilda emas.
Bir tomondan, u haqiqiy jangovar general sanalgan — harbiy harakatlar hududiga shaxsan o‘zi borgan va frontdagi amaliyotlarda bevosita ishtirok etgan. Qo‘rquv bilmasligi tufayli u oddiy askarlar orasida «Vitya-voyna» laqabi bilan tanilgan. Boshqa tomondan, ko‘pchilik ukrain armiyasi tarixidagi eng fojiali sahifalardan birini — Ilovaysk kotelini aynan uning familiyasi bilan bog‘laydi. Lekin nima bo‘lganda ham, dunyoda Rossiya armiyasiga qarshi turishda Viktor Mujyenko kabi hayotiy tajribaga ega bo‘lganlar juda kam topiladi.
Volodimir Zelenskiy 2019 yil mayida prezidentlikka saylanishi bilan o‘zining ilk qarorlaridan biri sifatida Viktor Mujyenkoni iste’foga chiqaradi. O‘shanda ko‘pchilik Rossiya bilan murosa haqidagi shiorlar orqali hokimiyatga kelgan Zelenskiy «poroshenkochi» generalitetga ishonch bildirmagani haqida gapirgandi.
To‘rt oy o‘tib esa Ukraina prezidenti Mujyenkoni harbiy xizmatdan ham butunlay bo‘shatib yuboradi. General Ukraina qurolli kuchlarining Markaziy ilmiy-tadqiqot institutida ilmiy ish bilan shug‘ullana boshlaydi.
2022 yil 24 fevrali tongida 60 yoshli Viktor Mujyenko harbiy formasini kiyadi va «o‘z tashabbusi bilan Bosh shtabga yo‘l oladi». O‘shanda, katta urushning ilk kunida uni Ukraina QK bosh qo‘mondoni Valeriy Zalujniy bilan harbiy harakatlarning ulkan xaritasi ustida engashib turgan holatida suratga olishgan.
«Men ishga qo‘shildim, qarshilik ko‘rsatish va Rossiya tajovuzini qaytarishni tashkillashtirish bo‘yicha jarayon boshlandi», — deya hikoya qiladi u Ukraina QK bosh shtabidagi o‘z ishi haqida qisqacha.
Bu ish uzoq cho‘zilmaydi. Mujyenko shunday eslaydi: yigirmanchi aprelda, Rossiya qo‘shini Kiyev ostonasidan ketganida, Valeriy Zalujniy unga prezident Zelenskiy «u boshqaruv punktida bo‘lmasligi kerak» degan fikrda ekanini bildiradi.
Shundan keyin Viktor Mujyenko ilmiy ishga qaytadi. BBC ukrain xizmati muxbiri Oksana Toropga berilgan intervyu— u Rossiyaning Ukrainaga qarshi keng ko‘lamli urushi davrida OAV bilan kamdan kam muloqotlaridan biri bo‘ldi.
Qarshi hujum nega umidlarni oqlamadi?
BBC bilan suhbatda Viktor Mujyenko Ukraina qo‘shinlarining shu yozda boshlangan qarshi hujumi natijalariga aniq baho berib bo‘lmasligini aytadi.
Bir tomondan, deydi u, Ukraina qurolli kuchlari «rossiyaliklarni siqib chiqarishga muvaffaq bo‘ldi» va Rossiya qo‘shini havoda va artilleriya borasida ustunlikka egaligi, ko‘plab kilometrlarga cho‘zilgan minalangan maydonlar mavjudligi hisobga olinsa, buni mo‘jiza deb atash mumkin.
Boshqa tomondan, u «axborot ko‘magida shakllangan kutilmagan Ukraina uchun reallikka aylanmagani»ni tan oladi. «Bu ko‘pchilikning hafsalasini pir qildi, ayrimlar esa bunday arzimas yutuqlardan keyin tushkunlikka tushib qoldi», — deydi Mujyenko.
BBC bilan intervyuda general voqealar rivoji bunday tus olishining bir necha sabablarini tilga olgan.
U yozgi qarshi hujum uchun maxsus shakllantirilgan 9- va 10-armiya korpuslarining o‘zi bilan suhbatda bo‘lgan zobitlarida asossiz optimizmni uchratgani haqida gapiradi.
«Kelgusi harbiy harakatlarga bunday optimistik munosabat meni hayratda qoldirdi. Xuddiki barchasi shunday hisob-kitob qilingandek… biz boramiz — va ular qochib ketadi. Bizda „Leopard“lar bo‘ladi, bombalar, „Bredli“, boshqa turli qurollar paydo bo‘ladi, biz zarbalar beramiz va shunday davom etadi… Ammo, afsuski, o‘ylangani va istalganidek bo‘lib chiqmadi», — deydi Mujyenko.
Bundan tashqari, uning so‘zlariga ko‘ra, dastlabki hisob-kitoblar — general bu kimning hisob-kitoblari bo‘lganiga aniqlik kiritmagan, — «qarshi hujum amaliyotining umumiy rejasidagi harakatlarda kuchli o‘sishni ko‘rsatmagan».
«Bu amaliyotning strategik rejasi ko‘rib chiqilmagan. Faqat alohidagi yo‘nalishlarda alohida amaliyotlar ko‘rib chiqilgan… Bizda qo‘shinlar konsentratsiyasi yo‘q edi. Barcha noqulay sharoitlarga qo‘shimcha ravishda son jihatdan ustunlik ham yo‘q edi, agar bo‘lsa ham sezilarli darajada bo‘lmagan. Bu shunday hujum amaliyotlari o‘tkazish uchun yetarli darajadagi ustunlik emasdi», — deydi Mujyenko.
General Mujyenkoning so‘zlari Ukraina qurolli kuchlari bosh qo‘mondoni Valeriy Zalujniyning baholariga zid keladi. 1 noyabr kuni Economist nashrida chiqqan intervyusida Zalujniy shunday degandi: «NATO qo‘llanmalari va biz amalga oshirgan hisob-kitoblar shuni ko‘rsatdiki, Qrimga kirish, Qrimda jang qilish, Qrimdan chiqish va u yerga yana bir bor kirish uchun to‘rt oy yetarli bo‘lishi kerak edi».
Mujyenkoning bu boradagi bayonotini ukrain generallari tanqidi deb qabul qilish ham mumkin: «Savol tug‘iladi, bu hisob-kitoblarni kim qilgan? Bu strategik amaliyotning hisob-kitoblar qanchalik realligini tushunish uchun o‘zidan o‘tkazishi kerak bo‘lgan rahbariyati qayerda edi? Ukraina tomoni raqib va uning imkoniyatlarini chindan ham xolis baholay oldimi?»
Viktor Mujyenko Dnipro kechib o‘tilishi va uning so‘l sohilida Ukraina QK platsdarmi tashkil etilishi bo‘yicha amaliyotga ham alohida baho bergan. Uning so‘zlariga ko‘ra, ukrainlar bu murakkab amaliyotni muvaffaqiyatli bajarishgan, ammo, davom etadi u, «masala bu amaliyot qanchalik o‘z vaqtida o‘tkazilgani va uning istiqbollari qandayligida».
Birinchidan, izohlaydi Mujyenko, ukrain harbiylari endilikda tashkil etilgan platsdarmni u yerga og‘ir texnika olib o‘tish va logistikani yo‘lga qo‘yish darajasida kengaytirish imkonlimi, degan savolga duch kelmoqda. Ikkinchidan, generalning fikricha, chap sohilda platsdarmlar tashkil etish bo‘yicha amaliyotlar ancha oldinroq o‘tkazilishi lozim edi.
Vaziyat buyog‘iga qanday rivojlanadi?
BBC bilan suhbatda Viktor Mujyenko frontdagi vaziyat boshi berk ko‘chaga kirib qolgan degan fikrga qo‘shilmasligini bildirgan: «Bu urush. Unda nafaqat g‘alabalar, ba’zida mag‘lubiyatlar ham bo‘ladi. Unda nafaqat muvaffaqiyatli ilgarilashlar, balki raqib tomonidan to‘xtatilish ham bo‘ladi».
Vaziyatning yaqin kelajakdagi rivoji haqida gapirarkan, Mujyenko prognozlarning uchta blokini ajratib ko‘rsatadi.
Birinchidan, u rossiyaliklar ayrim yo‘nalishlarda faollashishini kutmoqda: «Bu allaqachon ro‘y bermoqda. Putinga ramziy g‘alabalar kerak. Avdiyivka haqida mish-mishlar bor — u egallanishi kerak. Maryinka bor — u egallanishi kerak. Kupyansk va Vuhledar bor — ular egallanishi kerak. Bizning qo‘shinlar Zaporijjya yo‘nalishida chuqur kirib borgan — u kamida boshlangan chiziqqa qaytarilishi kerak. Xerson yo‘nalishi bo‘yicha ham xuddi shunday gap».
Ikkinchidan, Mujyenko Rossiya jamoatchilikda vahima uyg‘otish uchun Ukrainaning ichki hududlaridagi infratuzilma obektlariga raketa zarbalari yo‘llay boshlashini prognoz qilmoqda.
Uchinchidan, rossiyaliklar ukrain jamiyatida kelishmovchiliklar yuzaga keltirish va Ukraina harbiy va siyosiy rahbariyati o‘rtasida nizo qo‘zg‘atish uchun axboriy-psixologik operatsiyalar o‘tkazadi, deydi u.
Shunga qaramay, Viktor Mujyenkoning fikricha, Ukraina «mamlakat hududidagi bosqinchi qo‘shinlarni mag‘lub etish salohiyati»ni saqlab qoladi.
«Masala biz o‘z o‘ylaganlarimizni qanday amalga oshirishimizda. Agar biz yana ro‘paradan hujum qiladigan bo‘lsak, o‘ylaymanki, muammolar bo‘ladi. Men kelgusidagi harakatlarimizni shunday ko‘raman: chuqur eshelonlangan, tegishli marralar, pozitsiyalar va boshqalar mustahkamlangan mudofaa chiziqlari qurishga asoslangan strategik mudofaaga o‘tish», — deydi u.
O‘tgan haftada Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy istehkomlar qurishni keyingi yaqin kelajak uchun harbiy harakatlardagi ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida keltirgandi. Kuzatuvchilar ukrainlarning mudofaa chiziqlari qurishga o‘tishni kechikkan qaror deb atashmoqda.
Mujyenkoning aniqlik kiritishicha, yirik istehkomlar qurish masalasi o‘tgan yil bahoridayoq ukrain rahbariyati qarshisida turgan masala bo‘lgan.
«Ammo, biz shu yil muvaffaqiyatli qarshi hujum o‘tkazilishi va 1991 yilgi chegaralarga chiqilishini kutgandik. Katta ehtimol bilan, bu xato bo‘lgandi.
Ukrain kuchlari endi o‘tishi kerak bo‘lgan strategik mudofaa qarshi zarbalar berishni, bu muvaffaqiyatli chiqqan holatda esa — qarshi hujumlar uyushtirishni ham o‘z ichiga oladi», —deydi Mujyenko.
U parallel ravishda Ukraina «frontni qayta formatlashi kerakligi»ni ta’kidlaydi.
«Bu shuni anglatadiki, biz nafaqat son jihatdan, balki sifat jihatdan ham kuchli bo‘lgan zaxira yaratishimiz kerak. Sifatli zaxira esa — harbiy organizmlar mavjudligi demakdir: tayyorlangan, jihozlangan, yaxshi muvofiqlashtirilgan va bunday masalalarni hal qila oladigan yuqori ruhiyatga ega brigada, korpus va boshqalar.
Buning uchun davlat safarbarlik bo‘yicha yondashuvni o‘zgartirishi kerak — bunga davlat hokimiyati organlari va nodavlat tuzilmalar, jumladan, «fuqarolarda safarbarlikka ongli munosabatni va u qanday maqsadda amalga oshirilayotgani haqida umumiy tushunchani shakllantirishi kerak bo‘lgan» cherkovlar ham qo‘shilishi kerak.
Bu urush — mustaqillik, ukrain millati mavjudligi uchun urush. Hozirga kelib bu masalaning dolzarbligi biroz yo‘qolgan bo‘lishi mumkin, bu esa muammo», — deya xulosa qiladi u.
Shu bilan birga, general Mujyenko BBC bilan muloqotda Ukraina hukumatining hozirda Rossiya bilan istalgan muzokaralar Moskvaning manfaatlariga xizmat qilishi to‘g‘risidagi tezislarni takrorlagan. Rossiya rahbariyatining kelasi yil budjetida harbiy maqsadlar uchun sarf-xarajatlar keskin oshishi fonida qilgan bayonotlari faqat yaqqol ko‘rinib turgan narsani yashirish uchun mo‘ljallangan: Rossiya keyingi urushga tayyorlanmoqda.
«Muzokaralar olib boradigan taqdirimizda ham bu Rossiya bizning ehtimoliy yutuqlarimizni yo‘qqa chiqarib, lokallashtirganida emas, faqat kuchli pozitsiyada va ma’lum muvaffaqiyatlarga erishganimizda bo‘lishi kerak», — deb hisoblaydi Viktor Mujyenko.
Zelenskiy va Zalujniy o‘rtasida nimalar bo‘lmoqda?
BBC so‘rovi bilan prezident Volodimir Zelenskiy hamda Ukraina qurolli kuchlari bosh qo‘mondoni Valeriy Zalujniy o‘rtasidagi mojaro haqida ukrain va g‘arb nashrlarida tarqalgan ma’lumotlarni sharhlarkan, Viktor Mujyenko hissiyotga berilgan holda ular o‘rtasidagi ehtimoliy mojaro mohiyatan tushunarsiz ekanini aytadi: «Bosh qo‘mondon Oliy bosh qo‘mondonga — Ukraina prezidentiga bo‘ysunishi haqida aniq, qonunan rasmiylashtirilgan tushuncha mavjud. Ukraina prezidenti mudofaa vaziri taqdimnomasi bilan bosh qo‘mondonni tayinlaydi, Ukraina prezidenti tavsiyasiz ham uni lavozimidan ozod etishi mumkin. Shunday ekan, bu yerda qanday nizo bo‘lishi mumkin? Qanaqasiga?»
«Agar tushunmovchilik yoki turlicha qarashlar bo‘lsa, ular kelishib olinadi va aniqlashtiriladi. Va bu OAV orqali muloqot bo‘lmasligi, keng ommaga oshkor etilmasligi, balki tet-a-tet shaklidagi suhbat bo‘lishi kerak. Qachonki ma’lum ayblovlar, ma’lum tushunmovchiliklar taqdim etilsa — ularning barchasi yoki hal qilinadi, yoki hal qilinmaydi va shundan keyin prezident har qanday qonuniy qarorni qabul qilishi mumkin, bu uning vakolati doirasidagi ish», — deydi Viktor Mujyenko.
General harbiylardan «2024 yil uchun urush rejasi»ni taqdim etishni talab qilayotgan ukrain siyosatchilarini ham tanqid qilgan. BBC bilan suhbatda Mujyenko familiyalarni keltirmagan, ammo gap Ukraina prezidenti ofisiga yaqin bo‘lgan, Oliy Rada deputati Maryana Bezuglaya haqida ketayotgani tushunarli edi, ushbu deputat so‘nggi haftalarda ijtimoiy tarmoqlardagi provokatsion postlari bilan Zalujniyga hujum qilib kelmoqda.
«Ular hozir aytayotgan gaplar — vaziyatni va strategik rejalashtirish masalasini umuman tushunmaslikdir. Shu tufayli bunday hujumlarning barchasi — qandaydir axboriy amaliyot elementi… Va bu, yumshoq qilib aytganda, optimizm qo‘shmaydi va orqada, ichkarida nimalar bo‘layotganini ko‘rib turgan harbiy qismlardagi askarlarning jangovar ruhini oshirishga yordam bermaydi», — deydi Mujyenko.
Uning so‘zlariga ko‘ra, prezident bilan munosabatlardagi muammolarni Valeriy Zalujniyning o‘zi hal qilishi mumkin edi. Buning uchun Zalujniy barchaga eshittirgan holda hech qanday siyosiy ambitsiyalari yo‘qligini aytishi kerak, deb hisoblaydi general.
«Va [shunda] yondan, o‘ngda, chapda yoki orqada [Zalujniyda] [siyosiy] ambitsiyalar, istiqbollar va hokazolar borligi haqida pichirlayotgan va baqirayotganlar darhol jimigan bo‘lardi. Ammo negadir bunday narsa yo‘q. Nima uchun? Shu yerda savol tug‘iladi», — deydi Mujyenko.
Mujyenkoning bayonoti «Reyting» sotsiologik guruhining so‘rov natijalari chiqishi fonida berildi, bu so‘rov Valeriy Zalujniy — Volodimir Zelenskiyning Ukrainadagi nazariy prezidentlik saylovlaridagi yagona ehtimoliy raqibi bo‘lishini ko‘rsatadi.
O‘tgan haftada Kiyevdagi «Ukrainskaya pravda» nashrida Volodimir Zelenskiy va Valeriy Zalujniy munosabatlaridagi o‘zgarishlarga bag‘ishlangan maqolasida o‘tgan yil bahoridayoq prezident ofisining qudratli rahbari Andrey Yermak «Zalujniyning ehtimoliy ambitsiyalaridan xavotirga tushgan… [u] Zelenskiyning atrofidagilarning butun e’tiborini bosh qo‘mondonga qaratgan».
Yaqinda Sun gazetasiga bergan intervyusida genarallarni siyosat bilan shug‘ullanmaslikka chaqirganida Zelenskiy aynan Valeriy Zalujniyni nazarda tutgani aytiladi.
Valeriy Zalujniyning o‘zi esa hech qachon siyosiy rejalari haqida bayonot bermagan.
