Инглиз тили ўқитувчилари сертификатлари тўсатдан бекор қилинмоқда: вазирлик яна огоҳлантирмасдан найранг бошладими?

Ўқитувчилар саросимада. Уларни эшитиб, нима истаётганини тушуниб, вазиятни четдан кузатаётган одам сифатида миямда фақат бир фикр ғужғон айлана бошлади: вазирликлар нега ўқитувчиларни бунчалик ёмон кўради ва нега уларни одам ўрнида кўрмайди?

Келинг, гап нимадалиги ҳақида бир бошидан ҳикоя қилиб берай.

Президентнинг 2022 йил 11 майдаги «2022-2026 йилларда халқ таълимини ривожлантириш бўйича миллий дастурни тасдиқлаш тўғрисида»ги ПФ–134-сонли фармонига кўра, халқаро тан олинган сертификатга эга бўлган педагог кадрларга – уларнинг тариф ставкасига нисбатан 50 фоиз миқдорида ҳар ойлик қўшимча устама тўланиши белгиланган.

Аввалги вазир Бахтиёр Саидов ва молия вазирлиги томонидан 2022 йил 29 июлида Халқаро тан олинган ва миллий баҳолаш тизимида берилган сертификатлар рўйхати ҳам тасдиқланган эди.

Бу қўшма қарорнинг 3-иловасида инглиз тили бўйича 13 та халқаро сертификат рўйхати келтирилган.

Инглиз тили ўқитувчилари маошига устама олиш учун тил билиш даражасини аниқлаб берувчи халқаро сертификатларнинг иккитаси 1 августдан эътиборан Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги ҳамда Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг қўшма қарори билан бекор қилинибди. Қарор 28 июл куни имзоланган бўлса ҳам, у 31 июл куни оммага ошкор қилинган.

Яъни орадан бир йил ўтиб, халқаро сертификатлар орасида British Council APTIS ва Linguaskill кабилари бекор қилинмоқда. Халқаро тан олинган сертификатлар сони 11 тага туширилган.

Мазкур сертификатларни 31 июлгача қўлга киритган ўқитувчиларга 3 йил давомида маошига 50 фоизлик устама тўланади. 1 августдан кейин сертификат бекор қилинган — тест муваффақиятли топширилиб, сертификат олинган тақдирда ҳам маошга устама берилмайди. Тест ўтказувчи таълим ташкилоти бу бизга боғлиқ бўлмаган ҳолат, деб тест имтиҳонлари топшириш учун 750 минг сўм пул тўлаб қўйганларнинг пуллари ҳам қайтариб берилмаслигини билдирибди.

«Қизиғи — тест ўтказувчи assessment.uz хусусий ташкилот эканлиги, бу ҳақда хабари йўқлигини айтиб, биз тест ўтказиб берамиз, у томони билан ишимиз йўқ, деб пулни қайтармасликларини айтишди», — деб ёзади ўқитувчилардан бири.

Assessment.uz алоқа марказидаги операторлардан бири ўқитувчилардан бирига қуйидаги кўринишда ёзма жавоб берган:

«Биз бу борада сиз каби расмий маълумотдан эмас, интернетдаги эълонлар орқали 31 июл куни хабар топдик. Бу қарор давлатнинг масъул вазирликлари: Мактабгача ва мактаб таълими ҳамда Иқтисодиёт ва молия вазирликлари томонидан қабул қилинган.

Биз хусусий ташкилотмиз, бизнинг асосий фаолиятимиз тест синовларини ташкил этиш ва биз бундай қарорларни чиқариш ҳуқуқига эга эмасмиз.

Бизда ўтказиладиган имтиҳонлар фақат маошга устама ҳақ олиш учун ўтказилмайди. Олийгоҳларга кириш, хорижий давлатларга кетиш ва ҳоказолар учун топшириладиган имтиҳонларимиз ҳам бор — рўйхат узун. Пул қайтарилмайди, қайтариладиган ҳолатлар рўйхати оммавий офертада кўрсатилган. Оммавий оферта шахсий кабинетингизга жойлаштирилган. Имтиҳонлар белгиланган кун ва вақтда ўтказилади, бемалол келиб, топширишларингиз мумкин», — деган оператор ўз жавобида.

Яъни APTIS тестига тўлов қилган ўқитувчилар тест имтиҳонларига киришлари мумкин, аммо тестдан муваффақиятли ўтилгандан сўнг бериладиган сертификат тан олинмайди, табиийки, бундай муаммога дуч келган инглиз тили ўқитувчилари маошига 50 фоизлик устамадан ҳам қуруқ қолишади.

Кейинроқ Assessment.uz ташкилоти мурожаатлардан кейин Aptis’га тўлов қилганларнинг 50 фоиз пулини қайтариб бериб, TOEFL ITP бўйича рўйхатдан ўтиш учун 10 фоизлик чегирма эълон қилибди. Аммо Aptis’га тайёргарлик кўрган ўқитувчилар TOEFL учун ҳам камида бир ой тайёргарлик кўриш кераклиги, унинг тузилиши, имтиҳон саволларини кўриб чиқиши учун вақт талаб қилинишини айтишмоқда.

Сизда «бор-йўғи 2 та сертификат бекор бўляпти экан, қолганлари турибди-ку, бошқасига топширишса бўлмайдими?» деган савол туғилиши мумкин.

Аввало ўқитувчилар ёз бўйи мана шу тест имтиҳонларига тайёрланишган. Репетиторларга боришган, ўқув адабиётлари сотиб олишган. Иккинчидан, бу сертификатлар тўлови қолганларга нисбатан арзонроқ — 750 минг сўм. Қолган сертификатларни қўлга киритиш учун ўқитувчилар камида бир ойлик маошидан воз кечиши керак.

Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги фақат 2 август куни тунги соат 22:23 га келиб Телеграмдаги расмий каналида расмий баёнот берди.

Рўйхатдан чиқарилаётган сертификатлар билан боғлиқ вазиятни вазирлик қуйидагича тушунтирган:

«Ваколатли ташкилотлар томонидан рўйхатдан чиқарилган сертификатларни ўрганиш натижасида қуйидагилар аниқланган: 

• Сертификатларни беришда онлайн назорат тўғри йўлга қўйилмаганлиги, яъни бир шахс ўрнига бошқаси кириб топшириб чиқиш ҳолатлари мавжудлиги;
• Баъзи сертификатларнинг ҳаққонийлигини аниқлаш имконияти мавжуд эмаслиги;
• Сертификатларнинг ҳаққонийлиги текширилганда тест топширувчининг шахсини аниқлаш имконияти мавжуд эмаслиги;
• Айрим сертификатларни бериш учун ўтказиладиган тест синовларида ахборот хавфсизлиги талабларига тўлиқ жавоб бермаганлиги, тест саволлари доимий такрорланиши.

Аммо ўқитувчилар фикрича, арзонлиги туфайли ҳамма устамага эга бўлиш учун ушбу сертификатни қўлга киритишга ҳаракат қилаётгани вазирликка ёқмаган.

«Ҳукумат инглиз тили устозларида сертификат бўлиши шарт деган талабни қўйганига анча бўлди. Ҳамма устозлар ўзи учун қулай бўлган сертификатни қўлга киритиш учун тайёргарлик кўриб, уни олишга ҳаракат қилишяпти.

Сертификатларнинг тури кўп. Кўпчилик устозлар «APTIS for teachers» имтиҳони учун рўйхатдан ўтган. Шу қатори мен ҳам. Лекин ҳукумат ҳеч қандай огоҳлантиришсиз бу сертификатни устама берадиган сертификатлар қаторидан олиб ташлаган. Биз тўлаган пулимизни қайтариб олайлик, десак иложи йўқ экан. Энди уни топшириб, яхши натижа кўрсатгани билан устоз учун ҳеч қандай фойдаси йўқ. Олиб ташланганининг асосий сабаби шуки — устама олаётган устозларнинг 50 фоиздан кўпида айнан шу сертификат бор. Шунинг учун атайин қилишган», — деди ўқитувчилардан бири.

Вазирлик тахмин қилинганидек, турли важ-корсонларни келтирган, арзон сертификат билан устама турли қинғир йўллар билан қўлга киритилаётгани каби. Давлат бюджетига устама тўлаш оғирлик қилаётгани ҳақида ҳеч нарса демаган. «Биз мана шундай фикрдамиз» қабилида иш кўрмасдан, ўша қинғирликларни амалда кўрсатиб, исботлаб беришсин эди унда. Аввалроқдан эълон қилиб, огоҳлантириб боришлари керак эмасмиди?!

Ўқитувчилар нима дейди?

«APTIS шу кунгача ўтказиб келинган. Биз истаймизки, регистрация қилиб пул тўлаганларнинг оладиган сертификатлари тан олинсин. Чунки бизга огоҳлантириш берилмади. «Фалон кундан бошлаб APTIS ўтмайди», дейилмади. Бўлмаса биз рўйхатдан ўтмасдик, тайёрланмас эдик бу имтиҳон учун. Бизда бошқа чора ҳам йўқ эди, қолган имтиҳонлар қиммат ва вақти тўғри келмайди». (Малика).

«Ҳеч бўлмаганда август-сентябр ойи сертификатлари ўтсин! Пулни қайтариш ечим эмас. Муддатини чўздириш керак». (Соҳиба).

«Мен университетни яқинда битириб, сетификатсиз ишга қабул бўлмаслик қарорини билган ҳолда, IELTS тўловига имконим йўқлиги учун ишга кириб, кейин топширишни ният қилгандим. Multilevel сертификати регистрацияси ёпиқлиги учун мен APTIS for teachers сертификатини танладим. Чунки бу сертификатнинг жавоби бошқаларига қараганда жавоби тезроқ чиқади.

Linguaskill ва бошқаларининг сохталари кўп, ҳисобга ўтмайди, дейишгани учун танламагандим. APTIS’га тайёрланиб энди билимимизни синаймиз, деганимизда бу сертификат бекор қилинди.

Илтимос қилиб қоламиз: 1 августдан эмас, 1 сентябрдан бу қарор кучга киришини. Кейин албатта ишлаб, маблағ йиғиб IELTS’га топширамиз. APTIS for teachers сертификати учун август ойида регистрация қилган устозларимизнинг имтиҳон натижалари август ойида ҳисобга олинишини, янги ўзгариш сентябрдан кучга киришини сўраймиз». (Хурсаной).

«Асосий мақсад — Ўзбекистондаги барча ўқитувчиларида сертификатни мажбурий қилишни 2025 йилдан бекор қилишсин. Устама олмоқчи бўлган ҳаракат қилсин, мажбурий бўлмасин. Сабаб сертификат оламан деб репетиторга қатнаб ишга кўнгил қўйиб бўлмайди. Агар стажга қараб устама тўлашадиган бўлса, унга розимиз.

APTIS сертификат олиш учун репетиторга қатнаб, қарз бўлиб, тўлов қилганларнинг пулини қайтаришсин, чунки ўқитувчилар ўзи арзимаган маошга ишлашмоқда. Мисол учун, мен ўғил уйлашим, контракт тўлашим керак, болаларимга уй-жой қилишим керак. Репетиторга қатнаб, сертификат олишга ортиқча маблағим йўқ.

Бозорга чиқиш, бошқа касб қилиш олий маълумотли ўқитувчи одамнинг қўлидан келмайди. Ҳозир фақат APTIS тиклансин, десаларинг вақтинча бекор бўлиб бўлди. Ундан кўра, пулларни қайтаришсин. 4 йил ўқиб олганмиз дипломни ахир.

Бутун Ўзбекистонда 2025 йилдан сертификат олмаса инглиз тили ўқитувчиларининг тақдири нима бўлади? Қайси сертификат кўп олинса секин-аста бекор бўляпти. Ҳамма сертификатга ўзининг китобини ўқиб тайёрланиш керак ахир. Умуман, ёзда ҳам дам олмадик. Йўқ бўлсин сертификат». (Дурдонахон).

«Шу сертификат деб ёши катта устозларнинг елкаси қисилиб қолди, ёш ўқитувчилар ёши улуғ устозларни менсимай қолишди. Бир парча қоғоз инсон қадрини белгилаб қолди.

Тўғри, ёши улуғ устозларнинг бошида минг ташвиш билан билими етмаётгандир, лекин ўз ўқувчилари, невараси тенгилар унинг шунча йиллик меҳнатини бир тийинга олмай қўйишди. Сабаби — улар инглиз тилини «зўр» билишади. Бошқаси-чи?! Тарбия, ўзбек тилимиз, тарихимиз ва бошқа қадриятларимиз-чи?! Умуман олганда, ҳаётимиз фақат шу сертификатга боғлиқми?

Устозларнинг шаънини кўтармоқчи эканмиз, уларнинг меҳнати, соғлиғи, вақтини қадрлайлик». (Гулмира Ашурова)

Гувоҳи бўлиб турибсизки, сертификат учун тайёрланиб, тўлов қилиб қўйган ўқитувчилар ҳеч қурса август ойида ҳам сертификат учун имтиҳон топшириш учун изн берилишини талаб қилишмоқда. Чиндан ҳам шуниси адолатли бўлади. Ҳар қандай кескин қарор ими-жимида эмас, бир-бир ярим ой аввал огоҳлантириб эълон қилиниши керак-ку? Тайёргарлик кўрган, тўлов қилган ўқитувчиларнинг режасини чиппакка чиқармасдан?

Ёки ўша British Council APTIS ва Linguaskill сертификатларининг барчаси биратўла бекор қилинсин. Бу қандай адолат бўлдики, бир кун аввал олганники ҳисобга ўтади-ю, эртаси куни топширишга изн йўқ? 1 август қанақа сеҳрли сана бўлди?!

Содир бўлаётган вазият ва билдирилаётган норозиликлардан келиб чиқиб, қарорни қабул қилган вазирликлар олдига конкрет саволлар қўямиз:

1. Нега сертификатлар бекор қилиниши тўғрисида ўқитувчилар эртароқ огоҳлантирилмади?

2. Тўлов қилиб қўйган ўқитувчилар қўлга киритган сертификатларнинг тан олиш муддати чўзиб бериладими ёки йўқ? Чўзиб берилмаса нима сабабдан?

Ўйлаймизки, ушбу саволларга Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги ҳамда Иқтисодиёт ва молия вазирлиги қонунда белгиланган муддат — 1 ҳафта ичида аниқ ва тушунарли муносабат билдиришади.

Умуман олганда, собиқ халқ таълими вазирлиги, эндиликда Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги ёзги таътил давомида биринчи марта ўқитувчиларни довдиратиб қўядиган қарор чиқараётгани йўқ. Биргина мактаб формасини мажбурий жорий этиш талабини қўйиб, кейин уни бекор қилишганини эслашнинг ўзи кифоя.

Ўтган йили вазирлик минглаб ўқитувчиларнинг ойлигини салкам 1 млн сўмга камайтирадиган қарор тайёрлаганди. 15 йилдан ортиқ стажга эга ўқитувчиларнинг олий тоифаси ўзларига боғлиқ бўлмаган сабаб билан бекор қилиниб, улар оддий мутахассис даражасига тушириб қўйилган, кейинроқ норозиликлардан сўнг бу талаб бекор қилинган эди.

Кейин 2022 йил сентябр ойида рус тили ўқитувчиларининг халқаро тан олинган ТРКИ ІІІ С1 сертификат эгаларига аттестациядан ўтиш жараёнида 80 баллик имтиёз берилиши бекор қилинган эди.

Қани, кўрамиз, доим шошма-шошарлик билан чиқарилган қарорлари оқибатида ўқитувчиларга ён бериб келган вазирлик бу сафар ҳам ўқитувчилар тарафга ўтар эканми?

Шуҳрат Шокиржонов, журналист