Юк ташувчилар доди: расмийларнинг хатоси товонини тадбиркорлар тўлайдими?

Бугун Ўзбекистон йўлларида 40 тоннадан 120 тоннагача юк кўтарадиган 40 мингга яқин юк машинаси юрибди. Уларнинг аксарияти республикага 2018 йилдан кейин олиб кирилган. Ваҳоланки, тегишли нормативларга кўра, бундай транспортларнинг кириб келиши мумкин бўлмаган. Транспорт вазири ва Автойўлқўм раисининг бу хатони тузатишга уриниши тадбиркорларга жуда қимматга тушмоқда.

Автомагистралларда тош, шағал, цемент ёки шу турдаги қурилиш материали ташиб кетаётган Shacman, Howo каби катта юк автомобилларига кўп бора кўзимиз тушган. Айниқса, кейинги йилларда йўлларда 80-90 тонна юк кўтара оладиган бу турдаги машиналар сони каррасига ошди. Юк ташиш фаолияти билан шуғулланувчи тадбиркорлик субъектлари ҳам кескин кўпайди. Лекин бу тадбиркорлар бугунги кунга келиб жуда катта йўқотишлар олдида туришганини, фаолиятлари “тўрт томондан қисиб қўйилгани”ни айтмоқда.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

14 йил олдинги тақиқ

“Грузовик”чиларнинг муаммоси йўлларда қанча оғирликдаги юк ортиб юриш мумкинлиги ва кўчма тарозилар билан боғлиқ.

Аслида бу масала Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 26 декабрдаги 342-сон қарори билан тасдиқланган “Катта ҳажмли ва оғир вазнли юкларни автомобил транспортида ташишда ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш қоидалари” асосида тартибга солинган.

Бу қоидаларнинг 2-иловасида автотранспорт воситаларининг рухсат этилган массаси келтирилган. Унга кўра, автотранспорт воситаларининг ҳар бир ўқига тушувчи рухсат этилган оғирлиги автотранспорт воситаларининг умумий рухсат этилган массасига риоя қилинганда 10 тоннадан ортиқ бўлмаслиги керак. Яъни транспорт воситаси ва ундаги юкнинг умумий оғирлиги 44 тоннагача қилиб белгиланган.

Тадбиркорлар зарар, Хитой эса фойда кўрди

Амалдаги тартибга кўра, импорт қилинадиган юк автомобиллари ва ярим тиркамаларига Техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги тасарруфидаги ташкилотлар томонидан сертификат берилади ва божхона органлари томонидан расмийлаштирилади.

Аммо негадир рухсат берилган умумий оғирлик 44 тоннагача қилиб белгиланган бўлса-да, республикага 80-90 тоннагача юк кўтара оладиган транспорт воситалари импорт қилинган, уларга сертификат берилган, божхонада расмийлаштирилган, ЙҲХХда рўйхатга олинган. Бу юк машиналари ярим тиркамаларининг “техпаспорти”да соф юк кўтариш вазни 70-90 тонна экани очиқ-ойдин кўрсатиб қўйилган.

Божхона қўмитаси расмийлаштираётганини ва сертификат берилаётганини кўрганлар бу йўналишда тадбиркорлик қилишга киришган. Айни пайтда республикада ушбу йўналишда фаолият олиб бораётган юзлаб, балки минглаб тадбиркорлар бор. Уларнинг аксарияти импорт қилинган ушбу юк машиналарини тадбиркорлик қиламан дея катта фоизлардаги банк кредити асосида сотиб олишган.

Ҳозирда республика йўлларида 40 мингга яқин бу турдаги юк машиналари юрибди, уларнинг аксарияти 2018 йилдан кейин олиб келинган. Бу тўла вазн билан йўлда юришига тақиқ бўлган машина импорти учун миллиардлаб доллар маблағ чет элга, хусусан, Хитойга чиқиб кетганини англатади.

Вазир ва қўмита раисининг кечиккан эътирози

2023 йил 24 июл куни транспорт вазири Илҳом Маҳкамов ва Автомобил йўллари қўмитаси раиси Жамшид Турсунов бош вазирга қўшма хат киритган.

Хатда келтирилишича, республикада 43 минг километрга яқин умумий фойдаланишдаги автомобил йўлларининг 40 917 километр қисми 5-8 тонна, 1952 километр қисми 13 тонна ғилдирак ўқига тушадиган оғирликка мўлжаллаб қурилган. Ушбу йўллардаги 7 229 та кўприк ва йўл ўтказгичнинг 6 506 таси 5-8 тонна юк кўтариш қобилиятига эга.

“Таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, автомобил йўлларида ҳаракатланаётган юк транспорт воситалари сони 2016 йилга нисбатан 4 баробарга ошиб, 2023 йил 1 март ҳолатига 327 672 тани ташкил этмоқда. Республика йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати маълумотига кўра, ушбу юк автомобилларининг 10 фоиздан ортиғи 40 тоннадан 120 тоннагача юк кўтариш қобилиятига эга рессорли юк автотранспорт воситалари ва ярим тиркамаларини ташкил қилади.

Барча Европа ва МДҲнинг аксарият давлатларида ушбу турдаги рессорли ярим тиркамалар импорти тақиқланган ва бундай тиркамалардан воз кечилган. Рессорли юк автотранспорт воситалари ва тиркамаларидан карьер ҳудудларида фойдаланиш ўз самарасини бериши мумкин”, дейилади хатда.

Вазир ва қўмита раиси бу турдаги юк машиналари умумий фойдаланишдаги йўллар ҳамда кўприкларни бузаётганини таъкидлаб, бош вазирдан уларнинг импортини тўхтатишни сўраган.

Ўзбекистонда умумий фойдаланишдаги йўлларнинг 95,4 фоиз қисми 5-8 тонна ғилдирак ўқига тушадиган вазнга мўлжаллаб қурилган экан, Транспорт вазирлиги ва Автомобил йўллари қўмитаси нега бу ҳақда олдинроқ эмас, шунча юк машинаси импорт қилиб бўлингач, 5 йил ўтиб эътироз билдираётгани – тушунарсиз.

Мантиқсиз жарима

Транспорт вазири ва автомобил йўллари қўмитаси раисининг хатидан сўнг тегишли ташкилотларга бош вазир топшириғи чиқарилган. Жумладан, Ички ишлар вазирлиги ва Транспорт вазирлигига умумий фойдаланишдаги автомобил йўллари, шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктларининг кўчаларида белгиланган меъёрдан ортиқ юк билан ҳаракатланаётган автотранспорт воситалари устидан қатъий назорат ўрнатиш топширилган.

Бош вазирнинг 2024 йил 26 сентябрдаги топшириғига асосан Ички ишлар вазирлиги, Транспорт вазирлиги ва Автомобил йўллари қўмитаси билан биргаликда рейд тадбирлари самарадорлигини ошириш мақсадида алоҳида йўл патрул хизмат отряди тузиш ҳамда кўчма тарозилар ўрнатган ҳолда юк машиналарига нисбатан рейдлар ўтказиш белгиланган. Ҳозирда бутун республикада ушбу рейд тадбирлари ўтказилмоқда.

Яъни йўлда юк ортиб кетаётган авторанспорт воситасининг вазни кўчма тарозида ўлчанади. Агар умумий оғирлик белгиланган меъёрдан ортиқ чиқса, маъмурий баённома расмийлаштирилиб, жарима қўлланади. Ҳайдовчи баённомага имзо чекса, ўша юк билан йўлида давом этади.

“Биз – маҳаллий юк ташувчилар муаммолар гирдобида қолдик. Муаммо шундаки, Автомобил йўллари қўмитасига қарашли кўчма тарозилар пайдо бўлди. Улар бутун республика бўйлаб ишлаяпти. Бу кўчма тарозиларнинг ишлашига асос қилиб Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 26 декабрдаги 342-сонли қарорини келтиришмоқда.

Аслида бу каби юк машиналари Автомобил йўллари қўмитасининг ўзида ҳам бор. Ўзларининг машиналарини тарозидан ўтказишмайди ва жарима қилишмайди. Фақат биз тадбиркорларнинг автомобилларимизни ўлчашади. Бу ҳақли эътирозларга сабаб бўлмоқда.

Кўчма тарозиларни қўлланмасига зид равишда ишлатишади. Ҳайдовчиларни маъмурий баённомага имзо қўйишмаса машинасини жаримага майдонига қўйиш билан қўрқитишади. Жарима майдонининг бир кунлик тўлови 200 минг сўм. Машинангиз тахминан 20 кун жарима майдонида турса, 4 млн сўм бўлади. Ҳозирда жарима 8,2 млн сўм, ярмини тўласангиз 4,1 млн сўм. Яъни жарима майдонига тўланадиган тўлов жарима пули билан баравар бўлиб қоляпти. Ҳеч қайси тадбиркор машинаси 20 кун жарима майдонида туришини хоҳламайди. Чунки бу машиналар асосан кредитга олинган. Шу сабабли, маъмурий баённомага мажбур имзо қўйиб беряпмиз.

Яна бир мантиқсиз жойи шундаки, машинани тўхтатди, тарозидан ўтказди, жаримани тўладингиз, машина эса ўша оғир юки билан йўлида давом этади. Яъни юк бартараф қилинмайди. Бу ерда фақат жарима ундириш бўляпти-да. Қани мантиқ? Кўчма тарозиларни ташкил қилишдан олдин ортиқча юкни бартараф этадиган жойларни қилиш керак эмасмиди? Шунинг учун биз ушбу тарозиларни 2028 йил 1 январга қадар тўхтатиб туришни сўрадик”, дейди “Via Muzaffar Kamron” МЧЖ директори Хуршид Турсунов.

Унинг қўшимча қилишича, ҳозирда 80-90 тонна юк ташийдиган машинада 15 тонна юк ташишни талаб қилишмоқда. Демак, Бухородан Тошкентга 80 тонна юк олиб бораётган машина ушбу вазндаги юкни ташиш учун 4-5 марта қатнаши керак бўлади. Бу йўлларда тиғизликни оширади ҳамда метан сарфи ва харажатларини 4 мартага кўпайтиради.

Бундан ташқари, тадбиркорлар юк машиналари ҳайдовчилари кўчма тарозидан ўтишни соатлаб кутишаётгани, бунинг оқибатида йўқотилган масофани босиб ўтиш учун тунда ҳам машина бошқариб, ЙТҲга учраётгани ҳақида эътирозларини келтириб ўтмоқда.

“Бу машиналарни осмондан олиб тушмадик”

Юк ташиш фаолияти билан шуғулланувчи бухоролик тадбиркор Шерзод Қодиров топган пули кредит тўлаш ва кўчма тарозилар сабаб ёзилаётган жарималарни тўлашга сарф бўлаётганини маълум қилди. Унга кўра, ҳозирда фойдаланилаётган кўчма тарозилар рессорли юк машиналар юкини ўлчашга мослашмаган.

“Охирги пайтларда на ишлашни, на тўхтатишни билмай қолдим. Кўчма тарозини хоҳлаган жойига қўйишяпти. У кўчма тарозилар бизнинг рессорли машиналарни ўлчаши мумкин эмас, бунга мослашмаган. Шунақа воқеа ҳам бўлган: юк ўлчаняпти, қўлида “накладной” ҳам турибди, 30 тонна фарқ қиляпти. Кўчма тарози 30 тонна ортиқча юк чиқаряпти. Машина устида унча юк йўқ.

Булар ҳозир йўлларнинг бузилишида бизни айблаяпти. Бироқ йўлларга ишлатилаётган материалларга ҳам эътибор қаратишсин. Масалан, мен 2 йил йўл ва кўприк қурилишида ишлатиладиган “балка” ва “свай” ташиганман. Ўшани ва унга ишлатиладиган арматураларни кўришсин, умуман давлат стандартига жавоб бермайди. Ҳали кўприкка қўйилиши у ёқда турсин, йўлда кетаётганда машинанинг силкинишидаёқ синиб кетяпти.

Хўп, биз йўлни бузаётган эканмиз, нима учун олиб кирилди бу техникалар? Ўзимиз осмондан олиб тушганимиз йўқ-ку. Давлат бунинг “техпаспорти”га фалон тоннага рухсат, деб ёзиб қўйган”, дейди Шерзод Қодиров.

Ечим қандай бўлади?

Юк ташиш фаолияти билан шуғулланувчи тадбиркорлар бундай вазиятда ишлаб бўлмаслигини, қарз ботқоғига ботиб қолишларини ва кўплаб иш ўринлари йўқотилишига олиб келиши мумкинлигини айтмоқда. Шу сабабли улар бир нечта таклифларни илгари суряпти.

Жумладан, кўчма тарозилар билан ўтказилаётган рейдларни 2028 йил 1 январга қадар тўхтатиб туришни, бу даврда олинган кредит маблағларини тўлиқ тўлаб бўлишларини айтишмоқда. Шунингдек, юк машиналарида ўз вазнидан ташқари 50-60 тонна юк ташишга рухсат беришларини сўрашмоқда.

Бу масала тадбиркорлар билан ўтказилаётган мулоқотда ҳам кўтарилган. Транспорт вазирлиги ва Автомобил йўллари қўмитаси “олтин ўрталик”ни қандай топади, тадбиркорларга бироз ён босадими ёки йўқ, буни вақт кўрсатади.

Kun.uz мавзуни кузатишда давом этади.

Руслан Сабуров,
Kun.uz