Тез орада сулҳ кутиш мумкинми? Оқ уйдаги учрашувдан кейин очиқ қолаётган саволлар

18 август куни Оқ уйда АҚШ ва Украина президентлари Доналд Трамп ҳамда Володимир Зеленский ва Европа етакчиларининг учрашуви бўлиб ўтди. Аввалига Трамп ва Зеленский икки томонлама форматда бир соатга яқин вақт гаплашишди, кейин уларга европаликлар ҳам қўшилди ва умумий учрашув яна бир ярим соатга яқин давом этди.

Музокаралар якуни бўйича иштирокчилар томонидан матбуот анжумани ўтказилмади ва қўшма коммюнике чиқарилмади. Зеленский қисқа брифинг ўтказди, кейин эса олдинроқ Fox телеканали билан белгиланган интервюни бекор қилди. Оқ уй расмий оҳангдаги пресс-релиз чиқариш билан чекланди, Европа мамлакатларидан айримларининг раҳбарлари ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларида мазмунини келтирмаган ҳолда музокаралар ҳақида қисқача постлар ёзиб қолдиришди. Ҳозирча нималарга эришилгани номаълум. Қуйида саммитдан кейин ҳам очиқ қолаётган асосий саволлар кўриб чиқилади.

Яқин вақтларда Путин ва Зеленский учрашуви бўладими?

Доналд Трамп тўғридан тўғри музокаралар чоғида Владимир Путинга қўнғироқ қилди — улар 40 дақиқа гаплашишган, бу мулоқот чоғида Зеленский ва Европа етакчилари хонада бўлмаган, қўнғироқ учун умумий учрашувда танаффус қилинган. Саммит якунланганидан кейин Трамп ижтимоий тармоқда Путин ва Зеленский ўртасидаги учрашувга «тайёргарлик кўришни бошлагани» ҳақида ёзди.

Германия канцлери Фридрих Мерц кейинроқ Путин учрашув яқин икки ҳафта ичида ўтказилишига рози бўлганини айтди, аммо учрашув жойи ва формати ҳозирча келишиб олинмаган. Путин бундай учрашувга розилиги ҳақида Буюк Британия бош вазири Кир Стармер ҳам маълум қилган.

Володимир Зеленский яна бир бор Путин билан ўзаро учрашувга тайёрлигини эълон қилди.

Кремл Путин Зеленский билан учрашувга розилигини расман тасдиқламаган. Бу борада ягона изоҳ президент ёрдамчиси Юрий Ушаков томонидан билдирилди: у Путин ва Трамп Россия ва Украина музокаралари «даражасини кўтариш»ни муҳокама қилганини айтган, аммо бу орқали айнан нимани назарда тутганини очиқламаган — президентларнинг учрашувини ёки, масалан, ташқи ишлар вазирлари учрашувини.

Тез орада ўт очиш тўхтатилишини кутиш мумкинми?

Илгари вақтинчага бўлса ҳам зудлик билан ўт очишни тўхтатишни талаб қилиб келган Доналд Трамп Аляскада Путин билан учрашганидан кейин ўз позициясини ўзгартирди ва буни талаб қилишни тўхтатди. «Мен ҳарбий ҳаракатлар тўхтатилишини истардим. Аммо стратегик жиҳатдан бу томонлардан бирига устунлик бериши мумкин», — деди у учрашув олдидан журналистларга ва тинчлик музокараларини ҳарбий ҳаракатлар давом этаётган шароитда олиб бориш мумкинлигини қайд этди.

Европа етакчилари эса ўт очишни тўхтатиш Россия билан мулоқот бошлашнинг мажбурий шарти бўлиши лозимлигини айтишда давом этишмоқда. Учрашувнинг очиқ қисмида бу ҳақда Германия канцлери Фридрих Мерц ҳамда Франция президенти Эммануэл Макрон очиқ гапиришди. Лекин якунда ўт очишни зудлик билан тўхтатиш ҳақидаги баёнот бўлмади.

Украинага хавфсизлик кафолатлари масаласи нима бўлади?

Эммануэл Макрон ва Кир Стармер Оқ уйдаги учрашувнинг «энг муҳим натижаси» Трампдан Украинага хавфсизлик кафолатлари устида ишлашга розилик олиниши бўлган. «Биз бир неча кун ёки ҳафта олдин бунчалик аниқ бўлмаган бир нечта муҳим жиҳатлар ҳақида келишиб олдик», — деди Макрон.

Зеленский эса брифингда музокаралар чоғида Украинанинг кафолатлар масаласи бўйича қарашларини тақдим этганини, энди у яқин 7-10 кун ичида иттифоқчилар билан биргаликда қайта ишланишини айтди. Унинг сўзларига кўра, хавфсизлик кафолатларини таъминлаш учун Киевга қўшимча маблағ, жумладан, Америка қуролларини сотиб олиш керак бўлади.

The Wall Street Journal маълумотига кўра, кафолатлар тўртта асосий элементни ўз ичига олади: ҳарбий иштирок, ҳаво ҳужумидан мудофаа, қуролланиш ва оташкесим мониторинги. Нашрнинг ёзишича, кафолатлар бўйича ишчи гуруҳга АҚШ давлат котиби Марко Рубио раҳбарлик қилади.

НАТО бош котиби Марк Рютте музокаралардан сўнг хавфсизлик концепцияси устида 30 га яқин давлат (улар қаторида Япония ва Австралия ҳам бор) иш олиб боришини маълум қилди.

Киев ҳудудий ён беришларга тайёрми?

Financial Times газетаси Украина томони Оқ уйдаги учрашув бошланишидан олдин тайёрлаган ҳужжатга таяниб, Киев Путиннинг Донецк областининг Украина қуролли кучлари назорати остидаги қисмини Россияга жангсиз бериш таклифини қабул қилишдан қатъиян бош тортишини ёзганди. Бу Москва бу ҳолда «Россия қўшинлари Днипро йўналишида янада тезкор ҳаракатланиши учун плацдарм»га эга бўлиши билан изоҳланган.

Оқ уйдаги йиғилиш ўтказилган залда Украинанинг катта харитаси ўрнатилганди, унда босиб олинган ҳудудлар белгиланган ва ҳар бир регионнинг қанча қисми Россия назорати остида экани фоизларда кўрсатилганди. Зеленский музокаралар чоғида Трампга ушбу харита юзасидан у билмайдиган «кўплаб деталларни» кўрсатганини айтган.

The Wall Street Journal маълумотига кўра, ҳудудий масалалар «келишмовчилик предмети» бўлган. Газета манбалари хабарига кўра, Зеленский ҳудудларни дарҳол «алмашиш» ғоясини рад этмаган, аммо уларни топширишда «конституциявий тақиқни четлаб ўтиш» қийин бўлишини таъкидлаган.

Аввалроқ томонлар «ҳудудлар алмашувини ўтказиши» кераклигини айтган Трамп учрашувдан кейин бу масала юзасидан изоҳ бермади. Зеленский брифингда «ҳудудлар масаласи фақат у ва Путин ўртасида муҳокама қилиниши»ни айтди.