Стратегик металлар занжири: 2030 йилда назорат кимнинг қўлида бўлади?

Энергетик ўтиш (энергетик трансформация) бевосита қайта ишланган, стратегик аҳамиятга эга металлар ва нодир ер элементларининг мавжудлигига боғлиқ. Лекин келажакда улар қаердан олинади?

Фото: iStock

Benchmark Mineral Intelligence ва Халқаро энергетика агентлиги (IEA) маълумотлари асосида Visual Capitalist мутахассислари тайёрлаган янги инфографика 2030 йилга бориб қайта ишлаш қувватларининг улушлари қандай тақсимланишини прогноз қилади.

Бир муҳим истиснодан ташқари, маълумотлар келажакда асосий элементларни қайта ишлаш деярли битта давлат — Хитой қўлида жамланишини кўрсатади.

2030 йилга бориб Хитой литий, нодир ер элементлари, кобалт ва графитни қайта ишлашда доминант ўрин тутиб, жаҳондаги муҳим элементларни қайта ишлаш қувватларининг қарийб 60 фоизини назорат қилади. Бундай юқори концентрация ишлаб чиқариш занжирларида самарадорликка эришиш ва харажатларни пасайтириш имконини беради, бироқ бир вақтнинг ўзида хомашёнинг якуний истеъмолчилари бўлган давлатлар учун геосиёсий хатарларни ҳам кучайтиради.

Шунингдек, бундай устунлик “пойга”га кеч қўшилган ва бозорда сезиларли улушни эгаллаш учун катта капитал сармояларига тайёр бўлмаган давлатлар учун деярли имконият қолдирмайди.

Никел — Хитой етакчи позицияни эгалламаган ягона металл. 2030 йилга бориб Индонезия қайта ишланган никелнинг жаҳон ҳажмининг 71,24 фоизидан ортиғини назорат қилади. Бу қуйидаги омилларга таянади: руда захираларининг бойлиги, арзон қайта ишлаш қувватларини фаол қуриш ҳамда қайта ишланмаган руда экспортига қўйилган қатъий тақиқ.

Никелни қайта ишлашда Хитой улуши атиги 6,24 фоиз, Россияники 3,26 фоиз, қолган давлатлар ҳиссаси эса 19,27 фоизни ташкил этади. Бундай силжиш Индонезияни — пўлат ишлаб чиқаришда ҳам, электромобил аккумуляторларида ҳам қўлланадиган никел бозорида ҳал қилувчи ўйинчига айлантиради.

Мисни қайта ишлашда тақсимот нисбатан кенгроқ бўлиб қолади. Хитой 44,63 фоизни назорат қилади, аммо қолган мамлакатлар улуши 40,99 фоизга етади. Бу жаҳонда мисни қайта ишлаш базаси анча кенг эканини англатади.

АҚШ нодир ер элементлари сегментида 5,14 фоиз улуш билан сезиларли иштирок этади. Финландия ва Канада эса кобалтни қайта ишлашда мос равишда 5,87 фоиз ва 5,73 фоиз улушларга эга. Бу электромобиллар ва “яшил” энергетика учун минтақавий таъминот занжирларини мустаҳкамлаши мумкин, аммо кўлам жиҳатидан улар Хитойнинг қайта ишлаш инфратузилмасидан анча орқада.