Америкаликлар Лукашенконинг самолётини тузатиб беришган ва озиш учун дори тавсия қилишган

Доналд Трамп ва унинг маъмурияти бир йилдан камроқ вақт ичида Александр Лукашенко билан 250 нафардан ортиқ маҳбуслар, жумладан, Беларус мухолифати етакчилари Сергей Тихановский, Алес Беляцкий, Виктор Бабарико ва Мария Колесникова кабиларни озод этиш бўйича келишувга эришди. Бунинг эвазига АҚШ Беларусга қарши санкцияларни бироз юмшатган. Америка дипломатиясининг бу йўналишидаги асосий шахс – Трампнинг махсус вакили Жон Коул ҳисобланади. The Wall Street Journal нашри ёзишича, у Лукашенко билан дўстлашиб олишга муваффақ бўлган – шунчаликки, унга озиш учун воситалар тавсия этган. Лукашенко эса энди Трампга Путин билан мулоқот ўрнатишда ёрдамлашмоқда.

Ҳуқуқшунос Жон Коул – Доналд Трампнинг эски таниши. 2021 йилда, Трамп ўз аккаунти блоклангани учун Facebook билан судлашганида, Коул унинг манфаатларини ҳимоя қилган. 2025 йил бошида, Трамп иккинчи бор президентлик лавозимига киришганида, компания мазкур даъвони ҳал қилиб, Трампга 20 миллион доллардан ортиқ товон тўлаб берган.

2025 йил баҳорида, Коул Лондонда эканида, унга Давлат департаментидан кутилмаган қўнғироқ бўлади ва Беларусга учиб, Юрий Зенковични олиб қайтиш сўралади – бу Беларус ва Америка фуқаролигига эга бўлган ҳуқуқшунос ҳамда фаол эди. У 2011 йилда Россияда ушланган, махфий равишда Беларусга олиб ўтилган ва бу ерда давлат тўнтаришини тайёрлаш иши бўйича 11 йилга қамалганди.

Александр Лукашенко Зенкевични «эзгу ният ишораси» сифатида - АҚШ билан санкциялар режимини юмшатиш бўйича мулоқотга киришиш учун озод қилганди. Жон Коул уни Беларусдан олиб чиқиб кетган. Кейинроқ АҚШда у Беларуснинг БМТдаги элчиси билан учрашади, элчи Лукашенко биринчи навбатда Boeing Беларусга самолёт эҳтиёт қисмларини етказиб беришни қайта тиклашидан манфаатдор эканини айтади. Шу жумладан, унинг Boeing 767 русумли шахсий лайнери учун. Шу тариқа, Жон Коул Трампнинг яна бир махсус вакилига айланади.

Коулнинг ўзи тан олишича, 2025 йил бошида уни Беларус бўйича махсус элчи этиб тайинлашганида, у бу мамлакат қаерда жойлашганини ҳам билмаган. Сўнгги бир йил ичида Коул Лукашенко билан шунчалик яқинлашадики, улар биргаликда арақ ичиб, суҳбатлар қуришган. У илк бор Минскка келганида Лукашенко президент саройида зиёфат уюштирган ва унда «спиртли ичимликлар дарё бўлиб оққан». «Диктатор президент рамзлари туширилган ўз ичимлиги билан шунчалик кўп қадаҳ кўтарганки, Коул у бошини бурган пайтни пойлаб, уларни сездирмай тўкиб ташлашга мажбур бўлган», – деб ёзади WSJ.

Лукашенко билан суҳбатда Коул атайлаб қўполроқ гапиришга уринган, тез-тез ҳақоратли/сўкинишга яқин жаргон сўзларни ишлатган. «Лукашенко ҳам худди шу тарзда жавоб беради ва тобора қўпол рус тилида гапира бошлайди», – дейилади мақолада. Коул халқаро муносабатларни мактаб ошхонасига қиёслаган. У Беларус раҳбарига ҳозир у Венесуэла, Эрон ва КХДР билан бирга «омадсизлар столи»да ўтирганини, аммо АҚШ қўллови билан «зўр болалар столи»га кўчиб ўтириши мумкинлигини айтган.

Ўзаро музокаралар самолётлар учун эҳтиёт қисмлари, шунингдек, Беларус саноатининг асосий корхоналарига, биринчи навбатда, дунёдаги энг йирик калий ўғитлари ишлаб чиқарувчи ва Беларус учун валюта тушумининг энг муҳим манбаларидан бири бўлган «Беларускалий»га қарши санкциялар ҳақида бўлади.

Трамп маъмурияти учун Лукашенко билан музокаралар, биринчидан, ўзига хос машғулот вазифасини ўтаган: унда музокаралар методлари ҳамда мамлакатни халқаро изоляциядан босқичма-босқич олиб чиқиш методлари синаб кўрилган, бу кейинроқ Россия билан муносабатларда қўл келиши мумкин эди. Коул диктатордан ўзини олиш тамойилини рад этиб, Лукашенко билан яқин муносабатларни йўлга қўяди ва бу «трампча» эканини айтади: «Ким билан гаплашаётганингнинг фарқи йўқ – муҳими, у сенга керак бўлган нарсани қила олиш-қила олмаслигида».

Коул бир неча бор Минскка учган ва санкцияларни юмшатиш эвазига сиёсий маҳбусларни озод қилиш бўйича келишувга эришган. Кейин эса АҚШга қайтиб, ҳаммаси ҳақида Трампга батафсил гапириб берган. Президент уни диққат билан тинглади ва Лукашенкога тобора кўпроқ қизиқиш билдирди, деб ёзади The Wall Street Journal. Август ойида у Аляскадаги саммитга кетиш олдидан Лукашенко билан телефон орқали 10 дақиқа гаплашган.

Биргаликдаги тушлик вақтида Лукашенко бирдан Коулдан шундай сўрайди: «Нима, озиб қолибсанми?» Коул буни тасдиқлайди: у Zepbound препаратини қабул қилган ва бу унга вазн ташлашда ёрдам берган. Лукашенко бунга жуда қизиқиб қолган.

Коул бу эпизод ҳақида Давлат департаменти ва Оқ уйга маълум қилганида, у ердагилар Лукашенкога Zepbound воситасидан фойдаланиш имконини яратиб бериш йўлларини жиддий ўйлай бошлашган.

The Wall Street Journal маълумотига кўра, Лукашенко Коул орқали АҚШга Путин билан муносабатларда қандай ҳаракат қилиш бўйича маслаҳатларини берган. Шунингдек, Венесуэла президенти Николас Мадурога бошпана тақдим этишга тайёрлигини билдирган – Трамп маъмурияти уни ҳокимиятдан ағдармоқчи, аммо ҳозирча буни ҳарбий йўл билан амалга оширишга шошилмаяпти.

Трамп Оқ уйга қайтганидан буён Беларус 250 нафардан ортиқ сиёсий маҳбусларни қамоқдан чиқарди. Июн ойида, 14 киши, жумладан, мухолифат раҳбари Сергей Тихановский озодликка чиқарилиши эвазига, АҚШ Boeing компаниясига Беларуснинг «Белавиа» авиакомпаниясига самолётлар учун эҳтиёт қисмлар сотишга рухсат беради. Лукашенконинг самолёти ҳам таъмирлаб берилади.

13 декабр куни Лукашенко 123 нафар сиёсий маҳбусни озод этди, улар орасида Алес Беляцкий (тинчлик бўйича Нобел мукофоти лауреати), Виктор Бабарико ва Мария Колесникова ҳам бор эди. Бунинг эвазига АҚШ «Беларускалий»га қарши санкцияларни бекор қилган.

Трамп маъмурияти, биринчидан, бу Путин учун намуна бўлишига умид қилмоқда: Лукашенко АҚШга пешвоз чиқди – ва катта бонусларга эга бўлди. Ва иккинчидан, Лукашенко энди «Путинга тўғри гапларни айтади» ва ҳатто Россия-Украина урушини тугатишда воситачи бўлиши мумкин.

Эътиборлиси, ҳозирда Лукашенко изоляцияда экани кўп жиҳатдан Трампнинг биринчи президентлик давридаги (2017–2021) сиёсати натижасидир. Беларус диктатори 2020 йилги норозилик намойишларини шафқатсизларча бостиргани учун санкцияларга дучор бўлганди. 2022 йилда Россия қўшинлари Украинага Беларус ҳудуди орқали бостириб кирди. 2023 йилда Россия Беларус ҳудудида ўзининг тактик ядро қуролини, 2025 йилда эса «Орешник» ракеталарини жойлаштирди.

Беларус мухолифатининг қувғиндаги етакчиси Светлана Тихановская The Wall Street Journal нашрига берган интервюсида Трамп маъмуриятининг Лукашенкога нисбатан янги дипломатик ёндашувини шундай изоҳлади: «Аралаш ҳис-туйғулар. Беларус халқи учун хурсандман. Аммо, албатта, Лукашенко учун одамларни озод қилишнинг ўз нархи бор – ва у иложи борича кўпроқ вақт давомида бундай савдо қилишга тайёр». Тихановская Лукашенко кейинчалик янги юмшатишларни «сотиб олиш» учун одамларни қамоқда сақлашда давом этишидан хавотир билдирган.