Франциядаги катта намойишларга нима сабаб бўлди?

Намойишчилар полициянинг ҳаракатларида ирқий, диний камситиш борлиги, бу иш расизм эканини айтишмоқда.

Намойишлар шу қадар эҳтиросли тус олдики, ўтган бир ҳафта ичида жами 150 дан ортиқ мэрияга, яъни ҳокимият биноларига ҳужум қилинди. Уларнинг айримлари ёқиб юборилди. Жами ўн мингдан ортиқ одам жароҳатланди. 700 дан ортиқ полиция ва жандармерия ходимлари тан жарохатлари олди. Икки мингдан ортиқ намойишчи қўлга олинди.

Шу пайтга қадар ёқиб юборилган хусусий ва жамоат транспортлари, хусусий ва давлатга тегишли уй-жойларнинг сони аниқ эмас. Умумий етказилган зарарнинг миқдори бир неча ўн миллиард евро бўлиши айтилмоқда – ҳозирча аниқ рақамлар йўқ.

АҚШ Давлат департаменти америкаликларни Францияга бормасликка чақирди. Францияда бўлиб турган америкаликларга эса меҳмонхоналардан чиқмаслик тавсия қилинди. Францияда бўлиб турган туристлар ҳам шокда.

Франциядаги воқеаларни таҳлил қилаётган Европа журналистлари ва сиёсатчилари, Францияни “Европанинг касал одами” деб номлашмоқда. Одатда, бу ибора, энг зиддиятли ва инқирозлар домидан чиқмайдиган давлатларга нисбатан ишлатилади.

Франция президенти Макрон Европа Иттифоқи саммитидан барвақт чиқиб, Парижга қайтишга мажбур бўлди. Шу кунларда Макроннинг Германияга давлат ташрифи белгиланган эди, у ҳам бекор қилинди.

Бу намойишлар, йил бошидан бери – иккинчи йирик намойишлар ҳисобланади. Март ойида Макрон Франциядаги пенсия ёшини 62 дан 64 га кўтарган ва ўша қарор олдидан ҳам миллионлаб французлар оммавий намойишларга чиқишган эди. Ўша март намойишлари сабаб, Парижга келиши кутилаётган Англия қироли Чарлз III'нинг ташрифи ҳам бекор қилинган эди. Мана энди, Макроннинг ўзи Берлинга бора олмади.

17 ёшли Наэлнинг ўлдирилиши, Франция-Жазоир муносабатларини ҳам бироз мураккаблаштирди. Асли Францияда туғилиб ўсган Наэл Франция фуқароси эди. Шундай бўлса-да, Жазоир Франциядаги асли жазоирликларни ҳимоя қилишга чақирган.

Францияда вазият анча мураккаб. Бир томондан, бу давлатда демократик-ҳуқуқий институтлар муттасил ишлайди. Суд ҳокимияти мустақил. Кўриладиган ишларда ксенофобик мотивлар орқали ҳукм чиқариш холатлари жуда кам учрайди. Лекин, айни пайтда, француз жамиятида ксенофобия ва исломофобия кайфиятлари борган сари кучайиб бормоқда. Бундай дейиш учун, сайлов натижаларини кузатиш етарли. Йилдан йилга ашаддий ўнглар – ксенофобия ва исломофобия платформасида бўлган сиёсий кучлар, партиялар кўп овоз олиб, Франциядаги иккинчи, учинчи, тўртинчи партияларга айланиб боришмоқда.

Шунинг учун, Франциядаги этник камчиликлардаги безовталикни тушуниш мумкин. 2017 йилда ўтказилган тадқиқотларга кўра, Франция куч ишлатар тизимлари, этник қора танлилар ва арабларни, оқ французларга нисбатан 20 марта кўпроқ тўхтатиб, текшириши аниқланган эди.

Бу оммавий намойишлар фонида, БМТ ҳам Франция давлат органларини расизм ва ксенофобия билан курашишга чақирди. Европа Кенгаши эса, ўтган март ойидаёқ куч ишлатар тизимларни намойишчиларга нисбатан юмшоқ муносабатда бўлишга чақирган эди.

Ҳар бир давлатда ҳокимият ва халқ ўртасидаги муносабатлар характери шаклланиб боради. Францияда ҳокимиятнинг легитимлиги у қадар юқори эмаслигини кўриш мумкин. Қиёслаш учун, қўшни Германияда халқ ва ҳокимият муносабатлари Франциядаги каби ўта зиддиятли эмас.

Глобаллашган дунёда ҳокимиятлар ўзларининг легитимлигини алоҳида ўйлашлари керак. Ҳаттоки демократик давлатларда ҳам жамиятнинг маълум қатламларидаги ҳокимиятга бўлган норозиликлар, йиллар давомида тўпланиб, кристаллашиб бориши мумкин.

Францияда Наэл ўлимидан кейин бошланган намойишлар тинчимоқда. Лекин, бу намойишларнинг илдизи, сабаблари ҳали йўқолгани йўқ. Франция борган сари қутблашмоқда. Мана шу қутблашувни Франция қандай ҳал қилади, этник камчиликлар борасида қандай еқимлар топилади – бу давлатнинг истиқболи ушбу ечимларга боғлиқ бўлади.

Камолиддин Раббимов,
сиёсатшунос