Йўловчилари тириклайин ёниб кетган авиаҳалокат – Саудияда содир бўлган ҳодиса тарихи

1980 йил августда Карачи – Ар-Риёд – Жидда йўналишида учаётган Саудияга тегишли самолётнинг дум қисмида ёнғин чиқади. Учувчилар дарҳол ортга қайтади ва учоқ Жидда аэропортига бешикаст қўнади. Аммо орадан кўп ўтмай аланга бутун самолётни қамраб олади ва ундаги барча (287 йўловчи ва 14 экипаж аъзолари) тириклайин ёниб кетади. Хўш, нега талофатсиз ерга қўнган самолётдаги одамларни қутқариб қолишнинг имкони бўлмаган?

Фуқаро авиацияси тарихида ҳалокатлар жуда кўп бўлган. Улар орасида 1980 йилда Саудия Арабистони пойтахти Ар-Риёдда содир бўлган авиаҳалокат жуда кўп одам ҳалок бўлгани билан ажралиб туради. Хўш, парвоз вақтида ёнғин чиққач ортга қайтган ва бус-бутун ерга қўнган самолётдаги одамларни нега қутқариб қола олишмаган?

Ҳодиса

1980 йил 19 август куни Saudi Arabian Airlines авиакомпаниясига қарашли Lockheed L-1011 самолёти 287 йўловчи ва 14 экипаж аъзолари билан Покистоннинг Карачи шаҳридан ҳавога кўтарилади.

Бир неча соатлик парвоздан сўнг кундузи соат 16:06 да Ар-Риёд шаҳрига қўнади. Кимдир тушади, яна кимдир чиқади ва соат 18:08 да Lockheed L-1011 Жиддага бориш учун яна парвозни бошлайди.

Самолёт парвозни бошлагандан сўнг 7 дақиқа ўтгач учувчилар уни 6 700 метр баландликка кўтаришади. Шу пайтда самолётнинг орт қисмида жойлашган юкхонада ёнғин бошлангани ҳақида огоҳлантириш сигнали ишлаб кетади.

Борт муҳандиси бу ҳақда экипаж командирига хабар беради. Командир самолётни Ар-Риёд аэропортига қайтаришга қарор қилади. Ўшанда Lockheed L-1011 Ар-Риёд аэропортидан 80 км узоқликда эди.

Иккинчи учувчи дарҳол Ар-Риёд аэропортидаги диспетчерлар билан боғланади ва вазият ҳақида хабар бериб, қайтишга рухсат сўрайди. Розилик олингач, самолёт ортга бурилади.

Бу пайтда юкхонадан бошланган олов кучайиб бораверади ва салон ичига тутун кира бошлайди. Экипаж аъзолари аввалига юкхонадаги оловни инструкция бўйича ўчиришга уринишади. Бироқ бунинг иложи бўлмайди.

Самолёт пойтахт аэропортига қайтар экан, йўловчиларни эвакуация қилиш ва ёнғинни ўчириш учун қутқарувчилар, ўт ўчирувчилар шай туришади.

Соат 18:27 да экипаж командири олдига борт кузатувчиси келади ва самолёт салонида йўловчилар муштлашаётганини хабар қилади. Самолётнинг дум қисмидан тутун чиқавергач, ўша томонда ўтирган йўловчилар ваҳимага тушиб, олдинроққа силжийди. Оқибатда жанжал келиб чиқади.

Стюардессалар йўловчиларни тинчита олмайди. Шундан сўнг экипаж командири йўловчилардан ўз ўринларида қолишни сўрайди. Бироқ ваҳимага тушган йўловчиларни тинчитиб бўлмасди.

Йўловчилар томонидан уюштирилган тартибсизликлар ортидан соат 18:36 да учувчилар самолётни Ар-Риёд аэропортининг асосий учиш-қўниш йўлагига эмас, қўшимча йўлакка қўндиради. Бу учун қарийб 3 дақиқа ошиқча вақт сарфланади.

18:40 да диспетчерга экипаж командиридан “Эвакуацияни бошлаяпмиз” деган хабар келади. Бироқ бундай эмасди. Экипаж аъзолари ҳарчанд уринмасин биронта ҳам фавқулодда чиқиш эшикларини оча олишмайди. Олов эса баттар кучайиб, самолёт салони ҳам ёна бошлайди.

Қутқарувчилар фавқулодда чиқиш эшикларини ташқаридан очиш учун 23 дақиқа вақт сарфлайди. Бу пайтда олов бутун салон бўйлаб тарқалиб бўлганди. 19:05 да эшиклар ташқаридан очилганда ичкарида димиқиб турган олов баттар кучаяди.

Ўт ўчирувчилар оловни 5 дақиқа ичида ўчириб бўлади. Бироқ бу пайтга келиб самолётда биронта тирик одам қолмаган, 287 нафар йўловчи ва 14 нафар экипаж аъзоларининг барчаси ҳалок бўлганди.

Самолёт, экипаж ва йўловчилар

Ар-Риёдда ҳалокатга учраган Lockheed L-1011 самолёти кенг фюзелажли бўлиб, 1979 йилда ишлаб чиқарилган ва ўша йили уни Саудия авикомпанияси сотиб олган.

Бу турдаги самолётларни Американинг Lockheed Corporation авиасозлик компанияси ишлаб чиқарган ва улар 1970-80 йилларда анча оммабоп саналарди.

Lockheed L-1011 илк бор 1968 йилда тайёрланган ва у Boeing 747 ва McDonnell Douglas DC-10 самолётларидан сўнг ишлаб чиқарилган учинчи кенг фюзелажли самолёт ҳисобланади. Бу турдаги самолётлар 1970-йилларда 20 млн долларга нархланган.

Самолёт ҳалокатгача 1 718 марта учиш-қўнишни амалга оширган ва 2 948 соат парвоз қилганди. Экипаж аъзолари анча тажрибали эди. Масалан, экипаж командирида қарийб 15 йиллик иш малакаси бўлган.

Иккинчи учувчи ва борт муҳандиси ҳам тажрибали ходимлар саналган. Самолётда 11 нафар стюардесса хизмат қилган ва улар Саудия Арабистони, Покистон, Филиппин, АҚШ ва Британия фуқаролари бўлган.

287 нафар йўловчининг 151 нафари Саудия, 82 нафари Покистон, 32 нафари Эрон, қолган йўловчилар яна 17 давлат фуқароси бўлган.

Суриштирувлар

Саудия ҳукумати ҳалокат сабабларини ўрганиш учун Американинг иккита ташкилотидан мутахассислар чақиради. Тез орада океан ортидан келган Транспортда хавфсизлик миллий кенгаши (NTSB) ва Авиация ҳодисаларини ўрганиш бўлими (AAIB) ходимлари иш бошлайди.

Saudi Arabian Airlines масъуллари қутқарувчилар самолётнинг орқа қисмидан бутан гази билан тўлдирилган баллон ва газ плитасини топишганини, ёнғинга шулар сабаб бўлганини айтишади.

Бироқ америкалик мутахассислар бунга ишонишмайди. Улар самолётдаги ёнғинга тез ёнувчан гидравлик суюқлик сабаб бўлганини аниқлашади. Самолётнинг юкхона қисмидаги симлар қизиган ва ўша ердан ўтган гидравлик суюқлик шлангларини куйдирган. Шундан сўнг суюқлик ёнган.

Америкаликлар ўз ҳисоботида одамларнинг ўлимига учувчилар ва аэропорт ходимлари сабаб бўлганини келтирганди. Яъни аэропортдаги қутқарув хизмати бундай ҳодисага умуман тайёр бўлмаган. Шу сабабли самолётдаги фавқулодда чиқиш эшикларини очишга қарийб ярим соат вақт сарфлаган.

Учувчилар эса асосий учиш-қўниш йўлаги қолиб, самолётни қўшимча йўлакка қўндирган ва шу сабабли қимматли вақт йўқотилган.

Яна қутқарув хизмати ва учувчилар инглиз тилини жуда ёмон билган ва оқибатда инструкцияни тушунмай, фавқулодда чиқиш эшикларини ичкаридан оча олишмаган.

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.