Европа Иттифоқи кенгайишга тайёр: асосий номзод ким?

6 октябр, жума куни Гранадада бўлиб ўтган Европа Иттифоқининг норасмий саммитида ЕИ етакчилари унинг келажагини муҳокама қилди. Учрашув Европа Иттифоқининг кенгайиш стратегияси бўйича кенг ва мураккаб мунозараларнинг бошланиши бўлди. Гап нафақат номзод давлатлар, жумладан, Украина, Молдова ва Гуржистон Европа Иттифоқига қўшилиш учун нима қилиши кераклиги, балки Европа Иттифоқининг ўзи ҳам кенгайишга қандай тайёрланиши ҳақида борди.

Масалан, қандай ислоҳотларни амалга ошириш керак, қандай янги қонунлар қабул қилиш керак, бу кенгайиш қандай молиялаштирилади, каби саволлар кўриб чиқилди. Хусусан, Германия канцлери Олаф Шолц Европа Иттифоқи ташқи ва солиқ сиёсатида якдиллик тамойилидан воз кечиб, келажакда ҳамма нарсани кўпчилик овоз билан ҳал қилиши керак, деб ҳисоблайди. У, шунингдек, Еврокомиссиянинг келажакдаги ҳолати ва Европарламентда ўринларни тақсимлаш тўғрисида қарор қабул қилишни таклиф этяпти, бунда «шунчаки Еврокомиссияни кенгайтириб, янги вазирликлар ихтиро қилиш керак эмаслиги» таъкидланди.

Европа Иттифоқи - «ёпиқ клуб эмас»

Ҳозирча гап кейинги кенгайиш 2030 йилда содир бўлиши кераклиги ҳақида боряпти. Эстония бош вазири Кайя Каллас каби баъзи раҳбарлар буни жуда кеч деб ҳисоблаяпти. «Ўз навбатида, биз 2030 йилгача тайёр бўлишимиз керак. Тезлаштиришимиз керак. Европа Иттифоқига охирги марта янги давлатни қабул қилганимизга кўп йиллар бўлди», - дейди у. Калласнинг сўзларига кўра, Черногория каби кичик давлатлар Европа Иттифоқига деярли сезилмай қўшила олади, йириклари эса кўп меҳнат талаб қилади. Шу тариқа, унинг таклифи кичикроқ мамлакатларни қабул қилишдан бошлаш ва Европа Иттифоқи «ёпиқ клуб эмаслигини» намойиш этишдан иборатдир. Кенгайишнинг сўнгги босқичи Европа Иттифоқида ўн йил олдин, Хорватия унга қабул қилинганда содир бўлган.

Бироқ, Европа Иттифоқига қўшилиш ҳажмга эмас, балки фақат қилинган ишларга кўра баҳоланади, деб таъкидлади Европа кенгаши раиси Шарл Мишел. Муддатлар - зарур шартларни ўз вақтида бажариш учун сабаб, дейди у: «Ҳар ким ўз мажбуриятларини бажариши керак бўлган санани белгилаш тўғри бўлар эди». Шу билан бирга, нафақат номзодлар, балки Европа Иттифоқи ҳам ўз мажбуриятларини бажариши керак, деди у. 

Мишелнинг сўзларига кўра, кенгайишга тайёргарлик кўриш учун Европа Иттифоқи учта саволга жавоб бериши муҳим: «биз биргаликда нима қилишни хоҳлаймиз, яъни устуворликларимиз ва умумий сиёсатимиз нима?», «биз катталашиш учун қандай тўлаймиз, сабаби пул ҳақида гап кетганда, бу ҳар доим қийин савол» ва «қандай қилиб биргаликда қарор қабул қиламиз?». У жорий саммитни бунинг учун бошланғич нуқта деб атади ва жавобларни ишлаб чиқиш учун охирги муддат сифатида 2024 йил ёзини белгилади. 

Европа Иттифоқининг мақсади - мудофаа қобилиятини мустаҳкамлаш

Устуворликлар ва умумий сиёсат нуқтаи назаридан, Россиянинг Украинага қарши уруши фонида Гранадада етакчилар Европа Иттифоқининг «мудофаа тайёргарлигини кучайтириш ва мудофаа қобилиятига сармоя киритиш, технологик ва саноат базасини ривожлантириш»га қарор қилди. «Шунингдек, биз ҳарбий ҳаракатчанлик, космосдаги чидамлилик ҳамда кибер ва гибрид таҳдидларга қарши курашиш, шунингдек, Европа Иттифоқи бўйлаб хорижий ахборот манипуляциясига эътибор қаратамиз», — дейилади саммитнинг якуний декларациясида. Яқин ҳафталарда Европа комиссияси мудофаа саноатини ривожлантириш стратегиясини тақдим этади, деди унинг раҳбари Урсула фон дер Ляйен саммитда.

Шунингдек, Европа Иттифоқининг ягона бозорини ривожлантириш, фуқароларнинг арзон энергиядан фойдаланишини таъминлаш, Европа Иттифоқининг энергия суверенитетини ошириш ва бошқа муҳим соҳаларда ташқи субъектларга қарамликни камайтиришга қарор қилинди. Шу билан бирга, Европа Иттифоқининг кенгайиши тинчлик ва хавфсизликка геостратегик сармоядир, деб ҳисоблайди унинг аъзолари.

Кенгайишни ҳамма қўллаб-қувватлаяпти

Европа учун кенгайиш ажойиб нарса бўлади, дейди Ирландия бош вазири Лео Варадкар. Унга кўра, бу, биринчи навбатда, Европа Иттифоқи асос солган қадриятларни мустаҳкамлаш учун керак: «У демократияни мустаҳкамлаш, инсон ҳуқуқларини кафолатлаш ва Европа иқтисодиётининг ўсишига ҳисса қўшишга ёрдам беради. Мен Европа Иттифоқининг нафақат Украина, балки Болқон давлатлари ҳисобига ҳам кенгайишини олқишлайман». 

Қўшма баёнотда Европа Иттифоқига янги давлатларнинг қабул қилиниши «Европа фуқаролари ҳаётининг иқтисодий ва ижтимоий шароитларини яхшилаш ва иқтисодий ривожланиш даражаси ўртасидаги тафовутни пасайтириш учун ҳаракатлантирувчи куч» деб аталди. 

«Имкониятлар ойнаси тезда ёпилади»

«Биз ҳозирда молиявий жиҳатдан қўллаб-қувватлаётган мамлакатлар Европа Иттифоқига қўшилганда, конвергенция бўлади ва бу мамлакатларнинг фаровонлиги ошади, шунинг учун улар кейин кўп ёрдамга муҳтож бўлмайди», дейди Кайя Каллас. У Эстониянинг Европа Иттифоқига аъзолиги туфайли мамлакат ва унинг аҳолиси фаровонлиги қандай ошганини ижобий мисол деб атади: 2004 йилда Европа Иттифоқига қўшилиш пайтида Эстония ЯИМ ЕИ мамлакатлари учун ўртача ялпи ички маҳсулотнинг 48 фоизини ташкил этган, ҳозир эса у 80 фоизга етди.

«Биз жуда қийин ислоҳотларни амалга оширишимиз керак эди, бунга дош бериш учун жуда катта ирода талаб этилди, лекин биз буни қилдик ва бу борада ҳеч кимга имтиёзлар берилмайди», - дея огоҳлантирди бош вазир. У ўз тажрибасига асосланиб, имкониятлар ойнаси «жамият бу ислоҳотлар азобига дош беришга тайёр бўлганида» тезда ёпилишини таъкидлади. «Агар биз ундан фойдаланмасак, бу мамлакатлар коррупциядан халос бўлмаса, қийин бўлиши мумкин», деди у. Шундай экан, ЕИнинг бўлажак аъзолари, хусусан, қонун устуворлиги соҳасида, Европа Иттифоқига кириш тамойилига мувофиқ, ислоҳотларни амалга ошириш бўйича саъй-ҳаракатларини кучайтириши керак, дея хулоса қилди унинг етакчилари Гранадада. 

Орбан Украинанинг Европа интеграцияси мақсадга мувофиқлигига шубҳа билдирди
 
Венгрия бош вазири Виктор Орбан танқидий фикрлар билан чиқиш қилди. Бир томондан, у ўзини Гуржистон Европа Иттифоқига қўшилишининг катта тарафдори деб эълон қилди, аммо унинг Европа Иттифоқига кириш йўлидаги тараққиётини оралиқ баҳолаш кўплаб фундаментал муҳим мезонлар бўйича Молдова ва Украинаникидан пастроқ. Бошқа томондан, у Украина Европа интеграциясининг мақсадга мувофиқлигига шубҳа билан қаради. «Биз нима учун Украинани интеграция қилиш Европа Иттифоқи учун фойдали бўлишини билишимиз керак. Бу қишлоқ хўжалиги, хавфсизлик, консолидация фондлари учун қандай оқибатларга олиб келишини тушуниш лозим. Украинанинг қўшилиши натижасида қишлоқ хўжалиги бутунлай ўзгаради, биз бунга тайёрмизми?» – деб сўради у журналистлардан. 

Орбаннинг таъкидлашича, Европа Иттифоқи ҳеч қачон уришаётган давлат билан кенгаймаган, шунинг учун бу борада «кўп шубҳалар» бор. «Биз ҳақиқий чегаралар қаердалигини, у ерда қанча одам яшашини билмаймиз, шунинг учун бу қийин. Саволлар жуда кўп, биз буни жиддий муҳокама қилиб, кейин қарор қабул қилишимиз керак», - деди Венгрия бош вазири. 

Кўпчилик Украина қабул қилинишига ижобий қараяпти
 
Ўз навбатида, Ирландия бош вазири Варадкар «Украина ва Молдовани Европа Иттифоқига кириш йўлида жуда қўллаб-қувватлашини», мамлакати Европа комиссияси томонидан ижобий баҳоланган ҳолатда, декабр ойида уларнинг қўшилиши бўйича музокаралар бошланишига ҳисса қўшишини айтди. ЕК раиси Урсула фон дер Ляйен Гранадада номзодларнинг аъзоликка тайёрлиги тўғрисидаги ҳисобот ноябр ойининг бошигача декабр ойида ЕИ кенгашида муҳокама қилиш учун тақдим этилишига ваъда берди.

Худди шу матбуот анжуманида, Европа Иттифоқи кенгашига раислиги қилаётган Испания бош вазири в.б. Педро Санчес ва Европа кенгаши раҳбари Шарл Мишел Европа Иттифоқига янги аъзолар, айниқса, Ғарбий Болқон мамлакатлари қабул қилиниши ҳақида ҳаяжон билан гапирди. Санчеснинг сўзларига кўра, ҳозирда Украинанинг аъзо бўлишини «сезиларли кўпчилик» қўллаб-қувватламоқда.