Лвивда Олий раданинг собиқ спикери ўлдирилди. Бу ҳақда нималар маълум?

30 август куни тушга яқин фавқулодда хизматларга Лвивнинг Франковский районида отишма содир бўлгани ҳақида хабар келиб тушди. Жабрланувчи – Олий рада собиқ спикери Андрей Парубий шифокорлар етиб келгунига қадар вафот этган. BBC рус хизмати қотиллик тафсилотлари ва Парубининг сиёсий таржимаи ҳоли ҳақида ҳикоя қилади.

«Андрей Парубий ҳалок бўлди. Қариндошлари ва яқинларига ҳамдардлик билдираман», – деб ёзди Украина президенти Володимир Зеленский қотиллик ҳақидаги дастлабки хабарлар пайдо бўлганидан кўп ўтмай.

Бош прокурор идораси хабар беришича, номаълум эркак бир неча марта ўқ узган, натижада 54 ёшли сиёсатчи воқеа жойида ҳалок бўлган. Ҳужум қилган шахс яширинган – уни қидириш учун шаҳарда «Сирена» махсус операцияси бошланган.

Сиёсатчининг ўлдирилиши факти бўйича терговга қадар текширув бошланган, унга Миллий полиция ва Лвив области полицияси бош тергов бошқармаси, Хавфсизлик хизмати ва бошқа органларнинг тезкор гуруҳлари жалб этилган.

Воқеа жойига Андрей Парубий депутат бўлган «Европа бирдамлиги» фракциясининг уч нафар депутати – Олег Синютка, Никола Княжицкий ва Николай Величкович етиб келган.

Парубийнинг ўлдирилиши шаҳар марказига яқин жойда содир бўлган.

Гувоҳларнинг сўзларига кўра, камида уч бор ўқ узилган, баъзилари еттита ўқ овозини эшитган. Бу BBC’нинг ҳуқуқ-тартибот органларидаги манбаларининг жиноят жойида еттита гилза топилгани ҳақидаги маълумотларига мос келади.

Шунингдек, манба қотил ҳақиқатан ҳам Glovo компанияси курери кийимида бўлганини тасдиқлаган. Фирма идораси жиноят жойидан 50 метр масофада жойлашган.

Ижтимоий тармоқларда Андрей Парубий ўлдирилиши акс этган кадрлар тарқалган. Видеокузатув камерасида ёзиб олинган кадрда Glovo етказиб бериш хизмати ходимлариники каби катта сариқ рюкзакли шахс сиёсатчини таъқиб қилгани кўринади. Аввалига у йўл четида туриб, қурбонини кутган. Парубий яқинлашганида эса унинг ортидан юради ва унга тўппончасини ўқталади. Видеода ўқ узилиши кўринмай қолган – кадрнинг бу жойида уларнинг иккиси ҳам дарахтлар ортига ўтганди.

BBC мухбирлари Святослав Хоменко ва Виталий Червоненко Андрей Парубийнинг ўлдирилиши ҳақида:

«У кўпинча ёшлигида ўлишни хоҳлашини айтарди», – дейди Андрей Парубийнинг яқинларидан бири BBC’га.

Ўлдирилган сиёсатчининг сафдошлари Украина бугун Лвив шаҳрининг Ефремов кўчасида рўй берган йўқотиш кўламини ҳали англаб етмаганини айтишмоқда.

Парубий катта сиёсатга киргунга қадар у ўзи туғилиб ўсган Лвивдан ташқарида таниқли эмасди. Маълумоти бўйича археолог, маҳаллий миқёсдаги миллатчилик ҳаракатининг таниқли арбоби, ватанпарвар ёшлар учун лагерлар ташкил этган, Лвив шаҳри ва област кенгашига сайланган.

Парубий 2004 йилда Киев марказидаги президентлик сайловларининг сохталаштирилишига қарши асосий қаршилик марказларидан бири бўлган собиқ Ленин музейи – Украина уйининг коменданти бўлганида, «Апелсин инқилоби» уни катта сиёсатга олиб келди. Вақт шундай эдики, кўпчилик ортиқча кўринмасликни афзал кўрарди. Парубий эса ўшанда биринчи марта бутун мамлакатга ўзини телевидение камералари объективига сиғмайдиган ҳаракат кишиси сифатида кўрсатди.

Парубийнинг ОАВнинг биринчи саҳифаларига кейинги чиқиши «иккинчи Майдон» пайтида бўлади, ўшанда у ўзини Евромайдоннинг дала қўмондонларидан бири, унинг «ўзини ўзи мудофаа қилиш» кучлари куратори сифатида намоён қилади. «Беркут» билан қаттиқ тўқнашувлар пайтида у бир неча марта яраланади – кунлардан бирида Грушевский кўчасидаги баррикадаларда хавфсизлик кучлари томонидан «такомиллаштирилган» шовқинли граната портлаши оқибатида Парубийнинг қўлига саккизта осколка келиб санчилади. Виктор Янукович ва унинг жамоаси Украинадан қочиб кетганидан сўнг, янги ҳокимият тузилмалари деярли тиз чўкиб турган пайтда, Парубий Хавфсизлик кенгаши котиби бўлади – ўша пайтда Украина сиёсатида сезиларли куч бўлган радикал майданчилар вакили сифатида.

Хавфсизлик кенгаши йиғилишини айнан Парубий ўтказган, унда Қрим қўшиб олинишига Киевнинг муносабати муҳокама қилинган. Айнан унинг даврида Миллий хавфсизлик кенгаши Россиянинг Қрим ва Донбассни босиб олишга уринишларига жавобан Украина кучишлатар тузилмалари амалиётини (АТО) бошлаш тўғрисида қарор қабул қилади.

Петро Порошенко президент этиб сайланганидан сўнг, Парубий Хавфсизлик кенгаши котиби лавозимидан истеъфога чиқади ва Арсений Яценюкнинг сиёсий жамоасига ўтади. У Олий Рада спикерининг биринчи ўринбосари, кейин эса спикери бўлган. 2019 йилда, Володимир Зеленский президентлиги даврида, Парубий парламентга Порошенконинг «Европа бирдамлиги» партиясидан (собиқ президентнинг ўзидан кейин рўйхатнинг иккинчи рақами сифатида) сайланган.

Парубийнинг сафдошлари айтишича, бу лавозимлар рўйхатида асосий нарса кўринмайди: сиёсат шов-шувга айланган ва умуман сиёсий қарашларга эга бўлиш урфдан қолган ҳозирги даврда – бугун ўлдирилган сиёсатчи ўз тамойилларини изчил ҳимоя қилган, мамлакатдаги «украинлар Украинаси»нинг кам сонли визионерларидан бири бўлган.

Парламент спикери лавозимида у коалиция аъзоларининг бир қисми томонидан юмшоқ саботажга қарамай, украин тилининг қўлланиш доирасини кенгайтириш тўғрисидаги қонунларни илгари сурди. У Украинада коррупцияга қарши инфратузилмани ишга туширишнинг энг кучли тарафдорларидан бири бўлган ва уни яратиш масаласини америкалик сиёсатчилар билан тўғридан тўғри муҳокама қилган. Агар спикер Парубий овозга қўйган саволлар биринчи мартадаёқ ўтмаса, у уларни қайта-қайта кўтариб чиқарди. Яна ва яна. Унинг ўша пайтдаги ёрдамчиларидан бирининг эслашича, бир марта натижавий овоз беришдан олдин эллик мартадан ортиқ «бўш» овоз бериш ўтказилган.

Кимдир лвивлик Парубийни сиёсий жиҳатдан Бандера даврида ақлий жиҳатдан қотиб қолган ретроград деб аташи мумкин эди. Аммо тарих бунинг аксини кўрсатади. «Радикал» ва «бандерачи» Парубий ўнлаб йиллар давомида сиёсатда ўз позициясида қолди – бу дастлаб Петро Порошенко, кейин эса Володимир Зеленский ўзининг сиёсий риторикасида унга тобора кўпроқ яқинлашди.

Россиянинг Украинага қарши кенг кўламли тажовузи бошланганидан сўнг, Андрей Парубий, унинг сафдошлари айтишича, жамоатчилик фаоллигини сезиларли даражада пасайтирган. Россияликлар ҳужумидан кейинги дастлабки ойларда у Киевни ҳимоя қилиш учун мудофаа кучлари сафига қўшилади, кейинроқ эса бутун эътиборини парламентнинг миллий хавфсизлик ва мудофаа масалалари қўмитасида ишлашга қаратади.

Ҳамкасбларидан бири у ҳозирги шароитда фаолроқ, кўзга кўринарлироқ, ўткирроқ бўлиш мумкин бўлганини тахмин қилади. Бироқ, у ҳар доим шундай жавоб берган: бугунги кунда Украинада фақат иккита партия бўлиши мумкин – Украина тарафдори ва Украинага қарши партия, ва у вазиятни ўзгартирмаслик ва айнан Украина тарафдори партияга тегишли бўлиш учун ҳамма нарсани қилади. Шунинг учун Парубийнинг сафдошлари унинг ўлдирилиши илдизларини Россиядан излаш кераклигига амин: бугунги Украинада у йўлини кесиб ўтиши мумкин бўлган одамлар йўқ.

Россия учун эса, ички сиёсий бозорда кўзга ташланмаган бўлса-да, Парубий ўзига хос шахс эди. Иккала Майдан етакчиларидан бири (улар орасида у ҳатто 2011 йилда Москванинг Болотная майдонида бўлиб ўтган Россия норозилик намойишларида ҳам иштирок этишга улгурган). 2010 йилдаёқ у Россия Қора денгиз флоти Қримда қолишини назарда тутувчи «Харкив келишувлари»ни бузишга уринган (ҳатто Рада мажлислар залида тутунли шашка улоқтирган, бунинг натижасида у кейинчалик жиноий иш фигурантига айланган).

Украинада рус тилидан фойдаланишни чеклашнинг асосий тарафдорларидан бири. Амалда у 2014 йилда Донбассда «рус баҳори»га қаршилик кўрсатишни бошлаган ва сўнгги кунгача Путинга қарши қатъий позицияни эгаллаган. У Украинанинг православ черкови томонидан автокефалия тўғрисида томос олишда сезиларли ҳисса қўшади.

Шунинг учун, дейди Парубийнинг сафдошлари, агар Москва Украина ва Россия ўртасидаги ҳарбий қарама-қаршиликнинг ҳал қилувчи босқичи арафасида Украина жамиятини руҳий тушкунликка туширишни мақсад қилиб қўйган бўлса, бу ўзининг дипломатик давомига эга бўлса, бу рамзий шахснинг Лвив кўчасида ўлдирилиши Кремл нуқтайи назаридан ўзини оқлайдиган қадам бўлиб кўринади.

Бу вазиятда қотилни қўлга олиш – Парубийни курер қиёфасидаги эркак унинг уйидан спорт залигача бўлган одатий йўналишда кутиб тургани аллақачон маълум – Украина ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари учун шараф ишига айланади. Ва бутун Лвив бўйлаб бошланган кенг кўламли қидирув тадбирларига кўра, полиция ва махсус хизматлар бунга тўлиқ куч билан киришган.

Бироқ, Андрей Парубийнинг ўлдирилишидан келиб чиқадиган асосий хулоса, эҳтимол, максимал даражада сийқаси чиққан бўлади. Украинада уруш давом этмоқда, бу ерда «тил» тушунчаси ниҳоятда нисбий (қотилликка қўшимча рамзийлик шундаки, унинг жойи ўтган йилнинг сентябр ойида Россия ракетаси томонидан вайрон қилинган уйдан юз метр узоқликда жойлашган, ўшанда зарба натижасида аёл ва унинг уч қизи ҳалок бўлган) ва Украина ҳудудида ҳеч ким ва ҳеч қаерда ўзини хавфсиз ҳис қила олмайди.