Сиёсатшунос: Россиянинг НАТО бизни қабул қилмаган дейиши – манипуляция

Путин “Валдай” клубидаги чиқишида Россия бир пайтлар НАТОга аъзо бўлишни истаганини айтди. Лекин аксар таҳлилчилар фикрича, Совет Иттифоқи ҳам, кейинчалик Россия ҳам НАТОга киришни ҳеч қачон жиддий мақсад қилмаган, бу фақат Ғарбни чалғитиш, иқтисодий ёки сиёсий имтиёз олишга қаратилган стратегик ёлғон бўлган.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Бу ҳақда ўтган ҳафта якунлари бўйича Kun.uz'нинг “Геосиёсат” дастурида сиёсий таҳлилчилар ўз фикрлари билан ўртоқлашди.

— Путин айтганидек, Россия ҳам НАТОга аъзо бўлишга интилганми?

Бектош Бердиев: Россиянинг НАТОга аъзо бўлиш масаласи биринчи марта Совет Иттифоқи даврида, 1954 йилда кўтарилган эди. Ўша пайтда ҳокимият тепасида Сталиндан кейин Никита Хрушчёв даври эди. Совет Иттифоқи НАТОга қўшилиш истагини билдирган, бироқ бу таклиф НАТО томонидан рад этилган. Сабаби, НАТО аслида Европани Совет Иттифоқи ва коммунистик мафкура таъсиридан ҳимоя қилиш мақсадида тузилган эди. Шунинг учун Совет Иттифоқининг ҳарбий алянсга кириши НАТО сиёсатига мутлақо зид эди. Агар Совет Иттифоқи НАТОга аъзо бўлса, бу ташкилот ичида бевосита хавф туғилар, коммунизм ғоялари Европага тарқалиш хавфи кучаярди. Шу боис бу таклиф қатъиян рад этилган. Владимир Путин “Валдай” клубидаги чиқишида айнан шу тарихий воқеани эслатиб ўтган.

Иккинчи марта бу масала Совет Иттифоқи парчалангандан кейин, 1990 йилларда Россия томонидан кўтарилган. Ўша пайтда АҚШ президенти Билл Клинтон “бу масалани кўриб чиқамиз” деб эҳтиёткорона жавоб берган. Лекин кейинчалик НАТО аъзолари билан маслаҳатлашувлардан сўнг, бу таклиф яна рад этилди. Чунки ўша даврга келиб НАТО янги сиёсий концепцияни шакллантирган эди. Россия каби улкан давлатнинг иттифоққа қўшилиши – НАТО хавфсизлик тизимига тўғри келмас эди.

Шундан сўнг Россияга бошқа формат – “НАТО плюс Россия” ҳамкорлик механизми таклиф қилинди. Бу механизм асосида икки томон 2008 йилгача фаол ҳамкорлик қилди. Россиянинг НАТОдаги элчиси орқали музокаралар кучайган, муносабатлар анча илиқлашган эди. Бироқ 2008 йилда Грузия ва Россия ўртасида юз берган уруш бу жараённи издан чиқарди. Шу воқеадан сўнг НАТО давлатлари Россиядан узоқлаша бошлади, ҳатто “НАТО–Россия” ҳамкорлик формати тўхтатилди. 2014 йилда Қрим аннексияси бу ҳамкорликка бутунлай нуқта қўйди.

Камолиддин Раббимов: Юқорида айтилганидек, Россиянинг НАТО билан муносабатлари икки даврда кўриб чиқилади. Биринчиси Совет Иттифоқи даври, яъни НАТО ва социалистик лагер ўртасидаги тўлақонли, тизимли қарама-қаршилик босқичи. Иккинчиси эса Совет Иттифоқи парчаланганидан кейинги, Россия Федерацияси алоҳида давлат сифатида ҳаракат қилган давр.

1999 йил декабрда Владимир Путин ҳокимият тепасига келди. У дастлаб уч ой давомида президент вазифасини бажарувчи бўлиб турди ва 2000 йил март ойидаги сайловларда расман президент этиб сайланди. Орадан кўп ўтмай, 2001 йил 11 сентябрда АҚШда терактлар содир бўлди. Ўша пайтда Жорж Бушга биринчи бўлиб қўнғироқ қилган сиёсатчи Путин эди, у АҚШга ҳамдардлик билдириб, қўллаб-қувватлашини маълум қилган. Шундан сўнг Россия ва АҚШ ўртасида қисқа муддатли ишонч ва яқинлик даври бошланди. Ҳатто Жорж Буш бир интервюсида: “Мен Путин билан кўришдим, унинг кўзларига боқдим ва бу инсон ишончли эканини ҳис қилдим”, деган эди. Кейинчалик Бушнинг ўзи бу сўзлари учун пушаймон бўлганини ҳам тан олган.

2000 йилларда Путин норасмий тарзда “керак бўлса, Россия НАТОга аъзо бўлиши ҳам мумкин”, деган фикр билдирган. Бироқ бу ҳеч қандай расмий ташаббус эмас, балки Путиннинг ўртага ташлаган шунчаки сиёсий репликаси эди. Чунки Россия учун НАТОга кириш бу Ғарб, айниқса АҚШ сиёсатига тўлиқ бўйсуниш деган маънони англатади.

Россия бу масалани ҳеч қачон жиддий кўриб чиқмаган. 2001 йил 18 июндаги матбуот анжуманида Путин бу фикрни айтган, аммо бу “Россия НАТОга киради” ёки “ариза беради” дегани эмас эди. Шунчаки, ўша пайтда у Ғарб билан муносабатларни илиқлаштириш учун бундай сўзларни ишлатган. Путиннинг кейинги йиллардаги чиқишларида “биз ҳатто НАТОга яқинлашганмиз”, деган гаплари эса асосан сиёсий манипуляция сифатида баҳоланади. Чунки амалда Россия ҳеч қачон НАТОга тўлақонли аъзо бўлишни режалаштирмаган.

Шуҳрат Расул: Ҳар иккала ҳолатда ҳам Россия томонидан блеф, яъни сиёсий алдов ёки тактика қўлланган. Бу ҳодисани яхшироқ тушуниш учун тарихга назар ташлаш зарур. 1919 йилда, Биринчи жаҳон уруши якунида Версал конференцияси ўтказилаётган пайтда Совет Россияси (ўша пайтда Ленин, Сталин ва Троцкий ҳокимиятда эди) Ғарб давлатлари томонидан контрибуция, яъни катта миқдорда товон тўлашга мажбур қилиниши керак эди. Ленин бунга қатъиян қарши чиқиб, “бир тийин ҳам тўламаймиз!” деган. Аммо ташқи ишлар халқ комиссари Георгий Чичерин Сиёсий бюрода бошқача таклиф билдиради: “Биз ўзимизни маданий кўрсатишимиз керак. Тўловларни тўлаймиз деб ваъда берайлик. Аммо бу амалда ҳам тўлаш дегани эмас”. Унинг фикрича, бу йўл билан Ғарб давлатларида “болшевиклар энди халқаро қонунларга ҳурмат билан қараяпти” деган таассурот уйғонади, уларнинг ички бирликлари эса заифлашади. Чичерин ҳазил аралаш айтган: “уйланишга ваъда бериш бу ҳали уйланиш дегани эмас” дегандек.

Натижада айнан шу сиёсий ҳийла орқали СССР кейинчалик Ғарб билан яқинлашди ва 1934 йилда Миллатлар Лигасига қабул қилинди, АҚШ ва Германиядан технологиялар ола бошлади. Шу жараёнларда СССР буғдойни бартер асосида сотиб, эвазига саноат техникасини олиб кирган, бу эса Украина ва Қозоғистонда очарчиликка, миллионлаб одамларнинг ўлимига сабаб бўлган.

Худди шундай блеф 1954 йилда ҳам кузатилди. Сталин вафотидан кейин ҳукуматни бошқарган Маленков “Совет Иттифоқи НАТОга кириши мумкин” деган ғояни илгари сурди. Бунинг асл мақсади “Маршалл режаси” доирасида Ғарбдан молиявий ёрдам олиш эди. Чунки ўша режада Германия каби собиқ душманларга ёрдам берилаётган бўлса-да, иттифоқчи СССР четда қолган эди. Шунинг учун “НАТОга кириш” таклифи аслида Ғарбдан иқтисодий фойда олиш учун ишлатилган сиёсий финт эди.

Яна бир шунга ўхшаш ҳолат 2000-йилларнинг бошида, Владимир Путин ҳокимиятга келган даврда такрорланди. Ўша пайтда Россия матбуотида “Лиссабондан Владивостоккача ягона хавфсизлик тизими” ҳақидаги ғоя фаол тарғиб қилинди. Яъни Россия НАТО билан биргаликда ягона Евросиё хавфсизлик маконини яратиши мумкин деган нарратив пайдо бўлди. Бироқ бу ҳам сиёсий ниқоб эди. Собиқ ташқи ишлар вазири Евгений Примаков АҚШ давлат котиби Мадлен Олбрайт билан учрашувда: “Биз НАТО билан рақобатни тўхтатамиз, фақат сизлар МДҲ ҳудудини Россиянинг таъсир доираси сифатида тан олинглар”, деган. Яъни Россия Ғарб билан музокара қиларкан, собиқ совет ҳудудини ўз назоратида сақлаб қолишни мақсад қилган.

Умуман, Путин ҳокимиятга келганининг илк даврларидан бошлаб СССРни тиклаш ғояси Россия сиёсати марказида бўлиб келмоқда. Шу боис ҳам Совет Иттифоқи давридаги каби, замонавий Россия ҳам НАТО билан муносабатларда блефни сиёсий қурол сифатида ишлатади, яъни ҳамкорлик таклифлари аслида Ғарбни чалғитиш ва ўз манфаатларини илгари суриш воситаси бўлиб келади.

Суҳбатни тўлиқ YouTube'да томоша қилишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.