Кўз остидаги кўкаришлар: гўзаллик инқирозими ёки соғлиқ муаммоси?

Уйқусизлик ва чарчоқ

Кўз ости қорайишининг энг кенг тарқалган сабаби уйқусизлик ва сурункали чарчоқдир. Инсон танаси тўлиқ дам олмаганда организмнинг барча тизимлари, хусусан, қон айланиш ва лимфа тизими фаолияти сустлашади. Натижада, кўз атрофидаги нозик тери остида жойлашган майда қон томирлар орқали қон оқими секинлашади. Шу сабабли бу томирлар тери орасидан янада тўқ рангда кўринади, кўз остида эса кўкариш ёки қорайиш пайдо бўлади.

Кўз атрофидаги тери бошқа жойлардагига нисбатан анча юпқа ва сезгир ҳисобланади. Шунинг учун ҳатто энг кичик ўзгаришлар: кислород етишмаслиги, уйқусизлик ёки стресс мазкур жойда тез сезилади. Ухлаш жараёни бузилганда организм тўлиқ регенерация (тикланиш) жараёнидан ўта олмайди, бу эса тери рангининг оқариши, кўз тагининг шишиши ва қорайишига олиб келади.

Уйқусизлик билан бирга кечадиган руҳий ва жисмоний чарчоқ ҳам муҳим рол ўйнайди. Доимий стресс гормони – кортизол даражаси ошганда қон томирлари кенгаяди ва улар кўз остидаги нозик тери орқали кўпроқ кўринади. Бундан ташқари, кечаси кеч ухлаш ёки аниқ бўлмаган уйқу ритми (масалан, уйқуни қисқа муддатли бўлакларга бўлиш) организмнинг табиий сиркадиял ритмларини бузади, бу эса кўз ости қорайишини кучайтиради.

Шунингдек, етарлича ухламаслик сув мувозанатини ҳам издан чиқаради: тана суюқликни тўлиқ ажрата олмайди, натижада кўз атрофи шишади ва тери таранглигини йўқотади. Шунинг учун уйқусизлик нафақат кўз остидаги қорайишларга, балки юзнинг умумий чарчаган, рангсиз кўринишига ҳам сабаб бўлади.

Ирсий омиллар ва тери тузилмаси

Баъзи ҳолларда кўз ости қорайишлари туғма ёки генетик хусусият билан боғлиқ бўлади. Агар ота-она ёки яқин қариндошларда кўз атрофи доимий қорайиб юрадиган бўлса, бу ҳолат наслдан наслга ўтиши мумкин. Мазкур жараёнда муаммо нафақат тери остидаги қон томирларнинг жойлашуви билан, балки тери пигментацияси, яъни меланин миқдори билан ҳам боғлиқ бўлади.

Тери остидаги меланин миқдори юқори бўлган одамларда кўз ости қисми табиатан бироз тўқроқ бўлади. Бундан ташқари, айрим инсонларда кўз соҳасидаги ёғ қатламининг ингичкалиги ёки тери ости тузилмаси нозиклиги сабабли қон томирлар янада яққол кўринади. Бу ҳолатни косметик воситалар билан бутунлай йўқотиш қийин, аммо парвариш, қуёшдан ҳимояловчи кремлар ва соғлом турмуш тарзи ёрдамида камайтириш мумкин.

Аллергия ва яллиғланишлар

Инсон чанг, гул чанги, ҳайвон жуни ёки косметик воситалар нисбатан сезувчан бўлса, бу моддалар танада аллергик реакция уйғотади. Натижада кўз қичишади, ачишади ва одам уни тез-тез ишқалаб юборади. Шунинг оқибатида кўз атрофи териси остидаги нозик капиллярлар шикастланади, қон айланиш бузилади ва тери остида майда қон томчилари тўпланади. Оқибатда кўз таги аста-секин кўкариб ёки қорайиб кўрина бошлайди.

Бундан ташқари, аллергик ҳолатларда бурун тиқилиши ёки нафас олишдаги қийинчилик сабаб юз соҳасидаги қон айланиши секинлашади. Айниқса, бурун ва кўз атрофидаги томирлар кенгайиб, уларнинг ранги юпқа тери орқали кўриниб туради. Бу ҳолат тиббиётда “аллергик қорайиш” деб аталади. Кўз атрофи териси жуда сезгир бўлгани учун ундаги ҳар қандай яллиғланиш ёки ишқаланиш тезда ўз изини қолдиради. Агар одам аллергия сабабли кўзини тез-тез ишқалайверса, бу нафақат қорайиш, балки терининг қуруқлашишига, майда ажинлар пайдо бўлишига ҳам олиб келади. Шу боис бундай ҳолатда кўзни ишқалашдан сақланиш, совуқ компресс қўйиш, аллергияни келтириб чиқарувчи омиллардан узоқроқ юриш муҳимдир.

Агар аллергик белгилар тез-тез такрорланса ёки кўз остидаги қорайиш узоқ вақт давом этса, шифокор-аллергологга мурожаат қилиш тавсия этилади. Мутахассис аллергияни аниқлаш учун тестлар ўтказади ва унга қарши дори воситаларини буюради. Тўғри парвариш ва даволаш ёрдамида кўз ости қорайиши аста-секин камаяди, тери эса ўзининг соғлом кўринишини тиклайди.

Темир танқислиги ва анемия

Организмда темир етишмаса, қизил қон ҳужайраларидаги гемоглобин камаяди ва тўқималарга кислород етказилиши ёмонлашади. Натижада тери оқариб, лимфа ва веноз қон оқими сезиларли ўзгаради, айниқса юпқа тери остидаги томирлар кўз тагида янада кўриниб қолади ва соҳа қорайгандек туюлиши мумкин.

Кўз остидаги қорайиш темир танқислигига боғлиқ бўлиши ҳам мумкин: тери умумий равишда бироз оқаради ва шу оқ ранг томирларни янада очиб кўрсатади, мазкур “кўриниш” қорайиш сифатида талқин қилинади. Аёлларда (айниқса оғир ҳайз кўрувчилар ва ҳомиладорликда) темир етишмовчилиги кўпроқ учрайди, шунинг учун бу гуруҳларда анемия текшируви зарур. Ушбу ҳолатларда шифокор, одатда, умумий қон таҳлили (CБC) ва ферритин каби темир захирасини текширувчи тестларни буюради. Агар анемия аниқ бўлса, шифокор темир ёзиб беради. Организмни темир билан озиқ-овқат орқали ҳам таъминлаш мумкин: қизил гўшт, ловия, исмалоқ, донли маҳсулотлар ва витамин C (масалан лимон, апелсин) истеъмол қилиш фойдали бўлади.

Суюқлик етишмовчилиги ва нотўғри овқатланиш

Тана етарлича сув қабул қилмаса, тери таранглиги (тургор) пасаяди ва юз, шу жумладан кўз атрофи соҳасидаги тери шилимшиқ ва чўккан кўринишга келади. Бу ҳол кўз остининг сояланишини кучайтиради ва “қорайиш” сифатида сезилади. Шунингдек, организм сувсизланганда тери қурийди ва юпқалашади, бу ҳам томирларни яққол кўрсатади.

Нотўғри овқатланиш, айниқса тузга бой, қайта ишланган ва ёғли таомларни кўп истеъмол қилиш танада суюқликни ушлаб қолишга олиб келади. Кўз остида суюқлик тўпланса (периорбитал шиш), бу жой атрофидаги соялар қалинлашади ва қорайгандек кўринади. Шу сабабли юқори туз истеъмоли билан боғлиқ шишлар кўз ости “сумкача”лари ва қорайишларни кучайтириши мумкин.

Шунингдек, C ва E витаминлари каби бир қатор микроэлементлар тери саломатлигида муҳим рол ўйнайди, уларнинг етишмаслиги тери рангининг ёмонлашиши, эластиклигининг пасайиши ва шикастланишга мойилликни оширади. Бу омиллар биргаликда кўз остининг рангсиз ёки қорайиброқ кўринишига ҳисса қўшади.

Ёш ва тери эластиклигининг камайиши

Ёш ўтган сари инсон танасида табиий ўзгаришлар юз беради. Улардан бири тери эластиклиги ва қалинлигининг камайишидир. Ёшликда тери таркибида етарли миқдорда коллаген ва эластин бўлади, улар терининг таранглиги, силлиқлиги ва соғлом кўринишини таъминлайди. Аммо йиллар ўтиши билан бу моддалар ишлаб чиқилиши секинлашади, тери юпқалашади ва остидаги қон томирлар янада яққолроқ кўрина бошлайди. Натижада кўз остидаги соҳада кўкариш ёки қорайишлар пайдо бўлади. Бундан ташқари, қариш жараёнида ёғ қавати ҳам камаяди, бу эса терининг ҳимоя функциясини сусайтиради. Шу сабабли кўз таги териси ёши катта инсонларда нозиклашган, рангсиз ва тез чарчайдиган ҳолатга келади.

Тиббий сабаблар: жигар, буйрак ёки қалқонсимон без билан боғлиқ касалликлар

Организм ички аъзолари, айниқса жигар, буйрак ва қалқонсимон без фаолиятидаги бузилишлар тери рангига бевосита таъсир қилади. Масалан, жигар тўлиқ ишламаса организмдан токсинлар тўлиқ чиқарилмайди, бу эса терида сарғайиш ёки қорайиш шаклида акс этади. Буйрак муаммолари суюқлик алмашинувини бузади, оқибатда юзда, айниқса, кўз остида шиш пайдо бўлади. Қалқонсимон бездаги гормонал ўзгаришлар эса қон айланишига таъсир қилиб, терининг ранги ва мустаҳкамлигини ўзгартиради.

Нима қилиш керак?

Кўз тагидаги кўкаришларни фақат косметик муаммо сифатида кўрмаслик керак. Қуйидаги амаллар фойдали бўлиши мумкин:

• Етарлича ухланг (камида 7–8 соат);
• Соғлом овқатланинг, темир ва витаминларга бой маҳсулотларни танланг;
• Сув истеъмолини оширинг;
• Аллергия чақирувчи омиллардан сақланинг;
• Стрессни камайтиринг;

Агар кўз остидаги қорайишлар узоқ давом этса ва бошқа белгилар: чарчоқ, тери сарғайиши, шиш ёки вазн ўзгаришлари билан бирга кузатилса, шифокорга мурожаат қилиш тавсия этилади.

Ташқи гўзалликни сақлашнинг энг муҳим шарти ички соғломликни таъминлашдир. Шунинг учун бу ҳолатни бепарво қолдирмаслик, сабабини аниқлаш энг тўғри ёндашув бўлади.

Диёрахон Набижонова