Made in China: Xitoy eng yangi harbiy texnikalarni ishlab chiqmoqda

Ko‘rinmas qiruvchilar, atom suvosti kemalari, josus kemalar va hatto uchar kemalar — bularning barchasi XXR harbiy qudratini namoyish etish maqsadida oshkor qilinmoqda. Albatta, Xitoy ilk atom suvosti kemasining olqishlaydigan hech qanday jihati yo‘q edi. O‘tgan asrning 70-yillarida barpo etilgan kema sershovqin bo‘lib, suv ostida o‘q uza olmasdi, jamoa esa radiatsiya ta'siriga duch kelar edi. Hozirda, uni muzeyda ko‘rish mumkin, xolos, deyiladi Quartz nashrida e'lon qilingan maqolada.  

Ammo, Xitoy o‘tgan davr mobaynida harbiy texnika ishlab chiqarish sohasida ancha ilgarilab ketdi. Mamlakatning zamonaviy suvosti kemalari texnik ko‘rsatkichlari bilan hatto AQShni tashvishlantirmoqda. XXR esa o‘z natijalari bilan cheklanib qolayotgani yo‘q. U suvosti kemalari ishlab chiqarish uchun dunyodagi eng yirik kemasozlik zavodini barpo qilmoqda. 

To‘g‘ri, harbiy sohadagi muvaffaqiyat faqat suvosti kemalari bilan o‘lchanmaydi. Xitoy hamon ko‘plab sohalarda AQShdan sezilarli orqada, uning eksport uchun ishlab chiqarayotgan qurollarining ishonchlilik darajasi savollarni tug‘diradi. Biroq, uning ayrim jangovar texnikalari jiddiy to‘qnashuvda o‘ziga yarasha tahdid solishi bilan ma'lumdir. Aytish mumkinki, XXR raisi Si Jinpingning harbiy sohani modernizatsiya qilish dasturi to‘liq amalga oshirilmoqda.

«Ucha oladigan kema» 

O‘tgan hafta dunyodagi eng yirik samolyot-amfibiyaning parvozdan avvalgi sinovlari o‘tkazildi. Xitoy davlat aviatsiya korporatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan AG600 o‘lchami jihatidan Boeing 737 havo kemasiga mos keladi hamda dengizda uchish va qo‘nishga mo‘ljallangan. Shu bilan birga, u quruqlikdan ham havoga ko‘tarila oladi. Kompaniyaga ko‘ra, bu samolyot dengiz qutqaruv ishlari hamda o‘rmon yong‘inlariga qarshi kurashishda qo‘llaniladi. U 20 daqiqada 12 tonna suvni bortiga tortishi mumkin. Ammo, Pekinning Janubiy Xitoy dengiziga hududiy da'volari e'tiborga olinsa, 50 yo‘lovchi hamda 4,5 ming kmgacha ucha oladigan samolyotning dengiz patrullik ishlarida qo‘l kelishi shubhasiz. Uning quruqlik uzra ilk parvozi shu oyda amalga oshiriladi, dengizdan havoga ko‘tarilishi joriy yilda bo‘lib o‘tadi. 

«Xitoyda ishlab chiqarilgan» aviatashuvchi kema 

Xitoy uzoq yillar mobaynida bittagina aviatashuvchi kemaga ega bo‘lib keldi. Buning izohi esa judda oddiy. Chunki, «Lyaonin CV-16» sovet davri Ukrainasiga tegishli kemaning qayta jihozlangan namunasi edi. Lekin, o‘tgan haftada Xitoy o‘zi ishlab chiqargan ilk aviatashuvchi kemasini namoyish etdi. Da­lyan portida turgan va hozircha nomsiz kema ham Amerika kemalaridan texnik tavsiflari bo‘yicha ortda qoladi. xususan, samolyotlarni tezlashtirish uchun xizmat qiluvchi katapultalar yetishmaydi, yadro yoqilg‘isida emas, oddiy yoqilg‘ida ishlaydi. Shu bilan birga, bu Xitoyning ilk submarinalari kabi buyuk kelajak uchun dastlabki qadamlar bo‘lishi mumkin. 

Ko‘rinmas qiruvchi samolyotlar

Xitoy o‘z qiruvchi samolyotlarini tezkorlik bilan takomillashtirmoqda. Mart oyida jangovar safga qabul qilingan J-20 bu fikr isbotidir. Tovushdan tez uchuvchi samolyot stels texnologiyasi, takomillashgan radiolokatsiya va sensor uskunalari hamda uchuvchiga samolyot ortini ko‘rishiga imkon beradigan ajoyib 360 darajali shlem bilan jihozlangan. U Amerikaning F-22 Raptor samolyotiga o‘xshab ketadi, ammo hozircha stels texnologiyasi to‘lik sinovdan o‘tmagan. Ammo, Xitoy yana bir yangi samolyoti – J-31 qiruvchisini sinovdan o‘tkazishni boshlagan. 

Yangi josus kema 

Xitoy yanvar oyida yana bir yangi harbiy texnikasini foydalanishga qabul qildi. Radiotexnik ayg‘oqchilik bilan shug‘ullanuvchi CNS kemasi «Kayyansin» bir necha inshootlarda barcha mavsumlarda tunu-kun navbatchilik qilishi mumkin. Aytish joizki, Xitoy kema taqdimot marosimida razvedka floti xususida ko‘p ma'lumotlarni oshkor qildi. Ma'lum bo‘lishicha, hozirda, Xitoyda 6ta shu maqsadlarga xizmat qiluvchi kema mavjud ekan. AQShda bu raqam 15tani tashkil etadi. Ehtimol, Pekin boshqa mamlakatlarning Xitoy harbiy qudrati va salohiyati xususida tasavvur hosil qilishini xohlayotgani shunday oshkoralikni talab qilayotgandir. 

Uzoq masofaga ucha oladigan «havo-havo» tasnifidagi raketa

Aslida, bu turdagi har qanday raketa jang maydonida dushman samolyotlarini urib tushirishi kerak, deb taxmin qilinadi. Uning keng hududga ucha olishi esa, qo‘shimcha ustunlikni anglatadi. Yanvar oyida Xitoyning China Daily davlat nashri uzoq masofaga ucha oladigan yangi «havo-havo» tasnifidagi raketa haqida maqola e'lon qildi. U Xitoy harbiy ekspertlariga ko‘ra, 400 km masofagacha ucha oladi. Shu bilan birga, bu raketalar AQShning shu toifadagi raketalarini ortda qoldiradi.