Yaqinda Toshkentda siam egizaklarini tibbiy yo‘l bilan ajratib olishganini ko‘pchilik qiziqish bilan qarshi oldi. Bu noyob tibbiy amaliyot o‘zbek shifokorlari tomonidan ilk marta amalga oshirilib, qirg‘izistonlik egizaklar ajratib olindi.
Bundan 36 yil oldin, 1987 yil 6 sentabrda shifokorlar birinchi marta siam egizaklarini ajratishga muvaffaq bo‘lishgandi. Germaniyada boshlari birlashgan holda tug‘ilgan ikki yetti oylik o‘g‘il bola ajratib olindi.
Keyin amerikalik neyroxirurg Benjamin Solomon Karson boshchiligidagi bir necha o‘nlab jarrohlar guruhi deyarli bir kun davom etgan ko‘p soatlik operatsiya davomida ilgari imkonsiz bo‘lib tuyulgan narsaning mumkin ekanini isbotladi.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining statistik ma’lumotlariga ko‘ra, Yevropada 80 ming tug‘ilishdan bittasi siam egizaklarining tug‘ilishi bilan tugaydi, dunyoda esa 60 mingdan biri. Bunday egizaklarning katta qismi qizlar bo‘ladi.
Bunday chaqaloqlarning deyarli yarmi o‘lik tug‘iladi. Siam egizaklarining taxminan 70 foizi birinchi oylarda vafot etadi. Biroq tarix siam egizaklari bir necha o‘n yillar davomida yashagan holatlarini biladi. Ularning ba’zilari bilan quyida tanishamiz.
Chang va Eng Bunker
1811 yilda Siamda (hozirgi Tailand) tug‘ilgan va sirk artistlari sifatida butun dunyoga mashhur bo‘lgan Chang va Ang Bunkerlar tufayli birlashgan egizaklar siam egizaklari deb ataldi.
Aka-uka Bunkerlar bir-birining ko‘kragi bilan birlashdilar. Ular juda uzoq va muvaffaqiyatli hayot kechirishdi, hatto oila qurib o‘zlaridan avlod qoldirishdi. Changning o‘nta, Engning o‘n bitta farzandi bor edi.
Ular 63 yoshida, bir kunda vafot etdilar: Chang pnevmoniyaga chalingan va to‘satdan vafot etgan (boshqa versiyaga ko‘ra, u insultdan vafot etgan). Tirik qolgan ukasining hayotini saqlab qolish uchun ajratish operatsiyasini o‘tkazishga va’da bergan jarroh yo‘lda kechikib qolgan. Eng o‘lgan egizagidan bir necha soatga uzoqroq yashagan xolos.
Milli va Kristina Makkoy
Siam egizaklari Milliye va Kristina Makkoylar 1851 yilda Qo‘shma Shtatlardagi qullar oilasida tug‘ilgan. Qizlar sotilgan va bir egasidan ikkinchisiga meros bo‘lib o‘tgan.
Voyaga yetganida ular shouda qo‘shiq aytishni va raqsga tushishni boshladilar. Ular “Ikki boshli bulbul” taxallusi ostida sahnaga chiqib, bitta qizni ifodalardi – lekin ikkita bosh, to‘rtta qo‘l va oyoqli. Opa-singil Makkoylar, aka-uka Bunkerlar singari, juda uzoq umr ko‘rishdi. 1912 yilda 61 yoshida bir necha soatlik farq bilan vafot etdilar.
Rose va Jozef Blazek
Bohemiyada (hozirgi Chexiya) siam egizaklari Roza va Jozef Blazek 1878 yilda tos bo‘shlig‘ida birlashgan holda tug‘ilgan. Ular ham ijodiy kasbni tanladilar, lekin ko‘p pul ishlashga muvaffaq bo‘lishmadi.
1910 yilda ulardan biri o‘g‘il tug‘di. Shifokorlar tug‘ish ikkala egizak uchun ham halokatli bo‘lishi mumkinligini aytishadi, ammo hammasi yaxshi bo‘ladi. Opa-singil Blazek 1922 yilda deyarli bir vaqtning o‘zida vafot etdi.
Violetta va Daisy Xilton
Siam egizaklari Daisy va Violetta Xilton 1930 yillarda Yevropa va Qo‘shma Shtatlar bo‘ylab uyushtirgan gastroli bilan katta muvaffaqiyat qozondi.
Qizlar 1908 yilda tug‘ilgan, ular tos bo‘shlig‘ida birlashgan, ammo ularning umumiy hayotiy organlari yo‘q edi. Bufetchi bo‘lgan onasi qizlarini sirk egasiga sotib yuboradi. Opa-singil Hilton o‘zlarining birinchi spektakllarini o‘ynashganda uch yoshda bo‘lishgan.
1931 yilda ular “egalari”ni sudga berishni boshladi va oxir-oqibat uzoq kutilgan erkinlik va munosib miqdorda tovon puli olishdi. Shundan so‘ng ular o‘zlarining teatr tomoshalarini tashkil qilishdi.
Daisy va Violetta Hilton 1969 yilda vafot etgan. Daisy gripp asoratidan, egizagi undan bir necha kun keyin vafot etdi. Amerika matbuotining yozishicha, u shifokorlardan yordam so‘rashni istamagan.
Masha va Dasha Krivoshlyapova
Sovet Ittifoqining eng mashhur siam egizaklari — Masha va Dasha Krivoshlyapovalarning taqdiri ancha fojiali. Ular 1950 yilda Moskvada tug‘ilgan. Ularning onasiga dastlab yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni ko‘rsatishni xohlashmagan va bola vafot etganini xabar qilishgan. Hamshiralardan biri egizaklarni onasiga ko‘rsatgan. Oqibatda ayol aqldan ozib, uzoq vaqt davomida psixiatriya klinikasida davolanadi.
Egizak Krivoshlyapovalar onasi bilan faqat o‘ttizdan oshganlarida uchrashishdi. Ota, shifokorlarning bosimi ostida, qizlari uchun o‘lim haqidagi guvohnomaga imzo chekadi, Masha va Dasha shundan so‘ng otasini hech qachon ko‘rmagan.
Umrlarining ko‘p qismini nogironlar uchun maxsus muassasada o‘tkazgan Krivoshlyapovlar ko‘p yillar davomida SSSR Tibbiyot fanlari akademiyasining Pediatriya institutida, keyin ilmiy-tadqiqot institutlaridan birida “o‘qigan”. Qizlarga tayoqchada harakatlanishni o‘rgatishgan va ularga minimal ta’lim berishgan — aslida ular faqat hisoblash, o‘qish va yozishni o‘rganishgan.
Ular voyaga yetganlarida spirtli ichimliklarga qaramlikdan aziyat chekishganini yozishgan. Krivoshlyapovalar 2003 yilning bahorida vafot etdilar. Mariya yurak xurujidan, bir kundan kamroq vaqt o‘tgach, Daria mastlikdan vafot etdi.
Ronni va Donni Galion
Ronni va Donni Galion bugungi kunda eng keksa siam egizaklari hisoblanadilar (ularning rekordi Ginnesning rekordlar kitobiga rasman kiritilgan). Ular 1951 yilda Amerikaning Deyton shahrida tug‘ilgan. Egizaklar dastlabki ikki yilni kasalxonada o‘tkazdilar. Bu vaqt davomida shifokorlar chaqaloqlarni beldan pastroqdan ajratish yo‘lini izlashdi. Ularning ota-onalari xavflarni baholab, oxir-oqibat hamma narsani avvalgidek qoldirishga qaror qilishdi.
Ronni va Donni Galion to‘rt yoshdan boshlab sirkda chiqish qilib, pul ishlay boshladi. Bolalikda ular ko‘p tortishib qolishardi, hatto o‘zlarini ajratishni talab qilishgan. Yillar davomida murosaga kelishni o‘rgandilar va ular bitta tana va ikkita jonga ega ekanligiga ko‘nikib qolishdi. Ular o‘zgalar yordamisiz juda yaxshi ishlaydilar va o‘z uylarida yashaydilar.
Lori va Dori Chappelle
Lori va Dori (Jorj) Chappelle 1961 yilda AQShda tug‘ilgan, boshlari birlashgan. Bundan tashqari, ular turli jinsda edilar: Dori qiz edi va tug‘ilganda Reba ismini oldi.
Chappelle egizaklari siam egizaklarining birinchi juftligi hisoblanadi. Ota-onalari ularni tug‘ilgandan ko‘p o‘tmay tashlab ketishdi. Egizaklar hayotlarining dastlabki 20 yilini aqli zaiflar uchun maktab-internatda o‘tkazdilar. Ammo barcha shifokorlar ularning aqli va aqliy qobiliyatlari yaxshi ekanini ta’kidlashgan.
Chappelle egizaklarining hayoti juda yaxshi o‘tdi. Jorj juda mashhur qishloq rassomiga aylandi, Lori esa uning menejyeri bo‘ldi.
Zita va Gita Rezaxanov
2003 yilda Moskva shifokorlari tomonidan muvaffaqiyatli va juda og‘ir ajratish operatsiyasini boshdan kechirgan Qirg‘izistonning kichik Zita va Gita qishlog‘idagi siam egizaklari haqidagi hikoya butun Rossiya bo‘ylab mashhur bo‘ldi.
Egizak Rezaxanovalarning ishi o‘ziga xos edi, chunki ularning uchta oyog‘i va umumiy tos suyagi bor edi. Ayniqsa, ularni ajratish qiyin edi. Shundan so‘ng shifokorlar yo‘q oyoqning o‘rniga protez oyoq qo‘yishdi.
Zita va Gitaning taqdirini ko‘p yillar davomida butun mamlakat kuzatib bordi. 2015 yilning kuzida sog‘lig‘i yomonlashgan Zita tug‘ilgan kunidan 10 kun o‘tib 24 yoshida vafot etdi.
Abigayl va Brittani Xensel
Egizak Xensel 1990 yil 7 martda AQShning Minnesota shtatida tug‘ilgan. Abigayl va Brittani disefalik egizaklardir, ularning bir tanasi, ikkita boshi, ikkita qo‘li va ikki oyog‘i bor. Qizlar harakatlarni shu qadar yaxshi o‘rgandilarki, ular yurish, chopish, suzish, velosiped haydash va qo‘shnilarning so‘zlariga ko‘ra, hatto mashina haydashga ham muvaffaq bo‘lishdi.
Shahar aholisi bu g‘ayrioddiy opa-singillariga o‘rganib qolgan. Ular butunlay boshqacha xarakter va sevimli mashg‘ulotlariga ega, lekin ayni paytda ular bir-birlari bilan juda yaxshi munosabatda bo‘lishadi. Qizlar oddiy yoshlar do‘konida kiyim sotib olishadi va keyin ularni o‘ziga moslab o‘zgartirishadi.
Shivanat va Shivram Saxu
2001 yilda Hindistonning kichik bir qishlog‘ida tug‘ilgan siam egizaklari Shivanat va Shivram Saxu qishloq aholisi orasida katta shov-shuvga sabab bo‘ldi. Ko‘pgina mahalliy aholi o‘g‘il bolalar Buddaning timsoli ekaniga hali ham ishonishadi.
Bir necha yil oldin shifokorlar aka-ukalarni beldan ajratishni taklif qilishganda, ota-onalar rad etishdi — asosan xurofiy sabablarga ko‘ra. Saxu egizaklarning ikki oyog‘i, to‘rt qo‘li va bir oshqozoni bor. Hayotlarining 15 yilida ular o‘z tanalarini mukammal boshqarishni, yuvinishni, ovqatlanishni, tengdoshlarining o‘yinlarida qatnashishni o‘rgandilar.
