Farg‘onada fermerning qoramollari harom o‘lmoqda
“Go‘sht yana qimmatlabdimi?”, “Nega, sut mahsulotlarining narxi kundan-kunga oshib bormoqda?”, degan savollarni ko‘p eshitamiz. Bu esa o‘z-o‘zidan paydo bo‘lgan savollar emas. Ma'lumki, mazkur mahsulotlarni yetishtirish qishloq xo‘jaligining alohida sohasi gardanida. Savollarga javobni tahliliy tarzda berish mumkin. “Chunki, chorvachilik deya atalmish sohani uzoq yillar davomida e'tiborsiz qoldirdik, hisob. Shuning uchun go‘sht va sut mahsulotlari narxi kundan-kun qimmatlashib bordi”.
Video: Mover (Tas-IX)
Video: Youtube.com
Chorvachilik - juda katta ilm. Uning uzluksiz rivojlanishi uchun bir qator omillar ishga tushishi lozim. Birinchi navbatda sohaga e'tibor. Yem-ozuqa bazasi. Naslchilik. Kadrlar yetishtirish...
Shukrki, so‘nggi yillarda chorvachilikni izchillik bilan rivojlantirish borasida bir qator hujjatlar imzolanib, soha vakillariga e'tibor kuchaydi.
Bugungi tahliliy material tuyoq yetishtirishdagi muammolar haqida.
Qoramol boqish haqidagi maqolaga jimjimador so‘zlar umuman yarashmaydi. Bu so‘zlar ma'nosini esa xonadonida hech bo‘lmasa bir dona qo‘y boqib ko‘rgan odamdan so‘rang...
Markaziy Farg‘ona cho‘lidagi zo‘r chorvadorning yutuq va muammolari
Markaziy Farg‘ona cho‘lida fermerlik qilish oson emas. Dasht sharoitida tinimsiz tabiat qiyinchiligi bilan kurashib, unumdor bo‘lmagan yerda ikki hissa mehnat qilishga to‘g‘ri keladi. Bu hududlarda chorvadorlik bilan shug‘ullanish esa undan-da sermashaqqat.
Maqolamiz qahramoni Abdumannob Qosimov, Farg‘ona viloyati Qo‘shtepa tumanidagi “Olimboy hoji” fermer xo‘jaligini 2001 yildan beri boshqarib keladi.
Abdumannob Qosimovning saytimizga yo‘llagan murojaatidan so‘ng uning xo‘jaligida bo‘ldik.
Xo‘jalikdagi chorvachilik fermasi bilan tanishish asnosida shunga amin bo‘ldikki, Abdumannob akani el ichida bekorga “Zabardast fermer” demas ekanlar. Uning boshchiligidagi yuzdan ziyod qoramol, qo‘y, ot, tuya, qo‘yingki, chorva tuyog‘ining barchasi boqilayotgan fermaga faqat havas qilish mumkin.
Ayni paytda usta chorvadorning shashti past. Sababi, uning qoramollari azoblanmoqda. Muammolar yechimi esa, Qo‘shtepa tuman hokimiyati mutasaddilarga bog‘liq.
Fermer o‘tgan yil yozda Germaniya davlatiga borib, 99 bosh Golshteyn naslli qoramol olib keladi. Har biri 2070 yevroga tushgan qoramollarning kelishi, Farg‘onada yaxshigina voqea bo‘lgan. Viloyat televideniyesi, gazeta va jurnallar mazkur chorva mollarini kelishi haqida chiroyli ko‘rsatuvlar tayyorlagandi.
Abdumannob Qosimov bu haqda shunday deydi: “2018-yil 20 avgust kunida qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Farg‘ona viloyatning Qo‘shtepa tumanida sanoat, xizmatlar sohasi va qishloq xo‘jaligini rivojlantirish orqali aholi bandligini ta'minlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori yuzasidan tuzilgan Manzilli ro‘yxatga “Olimboy hoji” fermer xo‘jaligiga Germaniyadan Jahon banki va Xalq banki krediti asosida naslli qoramol olib kelish vazifasi ham kiritilgan. Men ishga bel bog‘lab kirishib ketdim. Shunday qilib, 2018 yilning 3 sentabr kuni qoramollar yetib keldi. Ma'lumki, chorva uchun joy va qarov bilan bir vaqtda eng zarur narsa bu - ozuqa. 99 bosh naslli chorvaga me'yordagi yem-xashak, ozuqa bazasi zarur. Hujjatlarga asosan har bir naslli qoramol uchun 50 sotix yer maydoni ajratiladi.
Muammolar mana shu yerda boshlandi. Tuman hokimligiga, “Olimboy hoji” xo‘jaligiga qarashli 58 gektar g‘alla ekiladigan yer maydonini chorvachilikka aylantirib berishni so‘rab ariza yozdim. Arizam qanoatlantirilmadi.
Viloyat hokimimiz Sh. G‘aniyev qabuliga bordim. Viloyat hokimi Qo‘shtepa tumani hokimi I. Novikovga rahbarligimdagi xo‘jalik yer maydonini chorvachilikka o‘tkazib berishini ta'kidlab, topshiriq berdi. Lekin natijadan darak yo‘q.
Oradan 2 oy o‘tib, mening chorva fermamdan 12 kilometr uzoqlikdagi umuman hech qanday dehqonchilik qilib bo‘lmaydigan suvsiz joydan 59,8 gektar yer maydoni ajratilganini bildim. Tuman hokimligidagi mutasaddilarga, “Axir bu yer, qip-qizil qum-ku? Suv yo‘q, sho‘r bo‘lsa. O‘simlik o‘smaydigan joydan qanday yem-ozuqa olaman. Bankrot bo‘lishim kerakmi?”, deya qilgan murojaatlarim javobsiz qoldi. Uzoq masofada joylashgan, giyoh o‘smaydigan qumlik joyni menga keragi yo‘q”, dedim.
Tuman hokimi menga “ Xohlasangiz shu, bo‘lmasa qoramollarni olib, yerni topshirib keting” dedi.
Qo‘shtepa tumanida chorvachilikni rivojlantirib, aholini ish bilan ta'minlashga qilayotgan harakatlarimga bo‘lgan munosabatdan boshim qotdi.
Sutni qayta ishlash va kolbasa ishlab chiqarish texnologiyalarini olib kelib, korxona qurish uchun harakatni boshlagan edim. Nahotki, chorvachilik tumanga begona bo‘lsa?”.
Eng yomoni, ayni paytda yem-ozuqaning me'yorida berib ratsion asosida boqa olmayotganim uchun naslli qoramollarim nobud bo‘lmoqda. Tasavvur qiling, 35 bosh qoramol harom o‘ldi”.
Qoramollar nimadan nobud bo‘lmoqda?
Chorvachilik fermasidagi jarayonni kuzatdik. O‘tgan yili Germaniyadan keltirilgan naslli qoramollar bo‘g‘oz ekan. Qish ichi bolalabdi. Ularning buzoqlari ham ko‘zga ko‘rinib qolgan. 70 bosh naslli buzoqcha durkun katta bo‘lyapti. Qarangki, o‘tgan yili Germaniyadan keltirilgan nasldan yuzga yaqin zot olinibdi. Bu ham tuman chorvachiligiga qo‘shilgan hissa.
Fermadagi mollarni parvarishlash, yem berish jarayonlarini kuzatdik. Yangi qurilgan molxona ham chorva boqish uchun juda qulay bunyod etilibdi.
Biroq, fermada faoliyat olib boruvchi veterinar holsizlanib qolayotgan, kasal mollarni davolash bilan band bo‘lib, tomiridan ukol qilayotgan edi. Yana biri molxona o‘rtasida cho‘zilib yotibdi.
Chorvador ichkari xonadan shoda qilib ipga o‘tkazilgan qoramol quloqlarini olib chiqdi. Bilasiz, har bir shartli qoramolning raqami uning qulog‘idagi tamg‘achada aks etadi.
“Ko‘rib turganingiz, o‘tgan yili Germaniyadan 2070 yevroga keltirilgan qoramollarning quloqlari. 35 bosh naslli qoramol yem-ozuqa yetishmasligi oqibatida immunitet taqchilligi bilan kasallanib nobud bo‘ldi. Men ulardagi kasallik alomatlarini ko‘rib, viloyatdagi barcha veterinarlarni chaqirib tekshirtirdim. Axir, kasallik yuqumli bo‘lsa atrofdagi butun chorvaga xavf solish mumkin. O‘lgan mollarni tekshirgan mutaxassislar bu holatga ozuqa birligi yetishmasligi sabab ekanligini aytishdi. Shundan so‘ng o‘zim minib yurgan, “Kobalt”, “Captiva” avtomashinalarimni sotib, yem keltirib, hayvonlarni ushlab turibmiz. O‘tgan yilning o‘zida 800 million so‘m zarar ko‘rdik. Jahon bankidan olingan kreditni to‘lash vaqti kelgan. Xo‘jaligimdagi 55 gektar yer maydonini chorvachilikka o‘tkazib berishsa, arpa, suli, makkajo‘xori va lavlagini birin-ketin ekib borib, yem-ozuqa bazasini yaratish mumkin edi. Afsuski, bu yil ham majbur g‘allaga shartnoma imzolatishdi ”, deydi fermer.
Aktlar bilan tanishamiz. Unda bor faktlar yozilgan.
Biz qoramollardan xabar olgani kelgan tuman veterinariya bo‘limi boshlig‘i Ubaydullo Tursunovdan qoramollarning o‘lib qolayotganini sabab nimada ekanligini so‘raganimizda, mutaxassis quyidagicha javob berdi:
“ Mana fermadagi sharoitni ko‘rib turibmiz. Parvarish uchun qulay muhit bor. Ayni paytda mollarning holati – epizodik barqaror. Chorvachilikda qishga yem-ozuqa bazasi tayyorlanadi. Biz tumanga naslli qoramollar kelganida juda xursand bo‘lganmiz. Chorva hayvonlari nobud bo‘la boshlagach, viloyatda laboratoriya tahlillarini o‘tkazdik.
Qayerga olib borsak ham bir xil tashxis – alimentar distrofiya. Bu – ozuqa yetishmasligini bildiradi.
“Qoramollar nega nobud bo‘layapti?” degan savolga mutaxassislar bu holat yem-ozuqaning yetishmasligi oqibatida yuz berayotganini aytishmoqda”.
Tuman hokimligida
Qo‘shtepa tuman hokimligida bo‘ldik. Chunki, mutasaddilardan yer maydonini biriktirib berishmayotgani haqidagi masalaga oydinlik kiritish zarur edi.
Tuman hokimi I. Novikov kundalik ishlar bilan uzoqda ekan. Navbatchilar tuman hokimining qishloq xo‘jaligi bo‘yicha o‘rinbosari Erkayor G‘ofurov, tuman fermerlar uyushmasi rahbari Muzaffarbek Yuldashevlarga aloqaga chiqishdi. Ular yetib kelgach, soha rahbarlari bilan “Olimboy hoji” chorvachilik xo‘jaligi muammolari xususida suhbatlashdik.
Hokim o‘rinbosari E. G‘ofurovdan chorvachilik xo‘jaligiga yem-ozuqa uchun yer berilmayotgani haqidagi savolimizga baribir jo‘yali javob olishning iloji bo‘lmadi.
Mutasaddi, chorvachilik xo‘jaligiga Dastur asosida yer berilganligini aytib, o‘sha yerda dehqonchilik qilsa bo‘lishini ta'kidladi. Bu yil “Olimboy hoji” xo‘jaligiga biriktirilgan 55 gektar yerga don kombinati bilan g‘alla yetishtirish uchun shartnoma imzolab bo‘lingani, mavsum tugagach, chorvachilik uchun berishga harakat qilinishi bo‘yicha izoh berdi. Biz hokim o‘rinbosariga, “Yil oxirigacha qoramollar qirilib ketsa-chi?”, degan savolni berdik. Bu savol ham ochiq qoldi.
Aholisi 200 ming nafardan ziyod bo‘lgan Qo‘shtepa tumanida 17ta chorvachilik fermer xo‘jaligi faoliyat yuritadi. Mazkur xo‘jaliklar ham tuman hokimligi umuman e'tibor bermayotganini bildirishdi.
Agar, Qo‘shtepa tumani hokimligi “Olimboy ota” chorva xo‘jaligiga e'tibor qaratmasa, yana ko‘plab naslli qoramol uvol bo‘ladi. Xo‘jalik bankrotga uchraydi. O‘sha yerda ishlayotgan 20 nafar kishi ishsiz qoladi. Xo‘jalikdan kuniga sog‘ilayotgan tonnalab sut mahsuloti yo‘q bo‘ladi. Rejalashtirilgan sut mahsulotlari va kolbasa sexi ishga tushmaydi. Yana 50 nafar aholi uchun ish joyi ham yaratilishi so‘roq ostida qoladi.
Maqola boshida keltirgan savollarimizni eslaymiz. Agar “kattakon”lar chorvachilikka ayri ko‘z bilan qarayversa, sharoit yaratib bermasa go‘sht va sut mahsulotlari hali-beri arzon bo‘lishi qiyin.
Qo‘shtepa hokimligidan biror savolga javob topa olmay qaytar ekanmiz, maqola e'lon qilingach tuman rahbarlari cho‘l hududi o‘rtasida - naslli qoramol, yilqi, tuya, qo‘ychilik bilan shug‘ullanayotgan ayni paytda ko‘makka muhtoj chorvador holidan bir bor xabar olarmikan, deb o‘yladik.
Ko‘z o‘ngimizda esa nobud bo‘lgan qoramol quloqlari shodasiga tikilib, suvsiz qumloq joyda qanday qilib ekin ekishni o‘ylayotgan chorvador turardi....
Elmurod Ermatov,
KUN.UZ muxbiri.
Farg‘ona-Qo‘shtepa-Farg‘ona
Tasvirchi Ahrorbek Yoqubjonov
