Сўнгги икки йилда коронавирус атамаси шунчалар кўп ишлатилдики, гўёки ҳаммамиз азалдан бу касаллик билан курашиб келгандек тасаввур уйғонди. Аслида бу бало эндигина 1,5 йиллик ўтмишга эга холос. Хўш, дунё ва Ўзбекистон бўйича ўтган ҳамда жорий йил таққосланса, қандай ўхшашлик ва тафовутлар кўринади?
Дастлабки воқеалар
Гарчи 2019 йилнинг сўнгги кунларида тарқалишни бошлаган бўлса-да, коронавируснинг ҳақиқий қулоч ёзиши 2020 йилнинг биринчи ярмига тўғри келади. Айнан мана шу даврда инсоният янги тарихидаги илк пандемия қайд этилди – коронавирус забт этмаган бирор ҳудуд қолмади.
Ўзбекистонда бу касаллик расман 2020 йилнинг 15 мартида қайд қилинди. Дастлабки кунлари беморлар бармоқ билан санарли эди. Уларга жуда катта эътибор берилди, энг малакали шифокорлар назорати остида даволандилар, тузалиб чиққанларида вазир ва бутун жамоатчилик гуллар билан кузатиб қўйди.
Бемор қайд этилган уйлар ёнига қўриқчилар қўйилди, у ишлаган бутун жамоа карантинга олинди. Четдан кирувчиларнинг ҳаммаси 14 кунлик назорат остида бўлишди. 2020 йилда содир бўлган бу воқеалар бугунги кун нуқтайи назарида бироз ғалати туюлади ҳатто.
Тарқалиш тезлиги
2020 йилнинг июн-июл ойлари бутун тизимни коллапс ҳолига туширган, ўлимлар сони жуда кўпайиб кетган бўлса-да, коронавируснинг тарқалиш тезлиги бўйича 2021 йилнинг июл ойига келиб олдинги рекордлар (ёки антирекордлар) янгиланди.
Ўтган йилгидан фарқли равишда, статистика юритишда коронавирус қайд этилганлар ҳамда пневмония аниқланганлар жамлаб кўрсатилиши натижасида 2021 йилнинг 22 июлидаги умумий кўрсаткич 1200 кишидан ортиб кетди ва кўпайишда давом этмоқда.
Қарши чоралар
Гарчи бу йил касаллик тарқалиши ўтган йилгидан тезроқ кечаётган бўлса-да, карантин чораларининг қатъийлиги бўйича 2020 йил кўпроқ эсда қолган. Юқорида айтилганидек, коронавирус аниқланмаган бўлса-да, ўн минглаб одамлар камида 14 кунлик карантинга олинди. Бунинг учун махсус зоналар бунёд этилди, улардан қочганлар жиддий жавобгарликка тортилди.
Ўтган йил давомида бир неча марта қатъий локдаун киритилди. Автомобиллар ҳаракатига қўйилган ва бир ойдан ортиқ давом этган чеклов натижасида кўчалар ҳувиллаб қолди. Поезд, самолёт, жамоат транспорти, ҳаттоки ишга тушганидан бери бирор марта тўхтамаган метро тўхтаб қолди. Бутун бир шаҳарлар кимсасиз масканларга айланди. Бу табиийки ўз “мева”сини бермай қолмади – иқтисод мисли кўрилмаган зарар кўрди.
Тиббиётдаги ҳолат
2020 йилда, касаллик тарқалиши чўққига чиққан кунларида тиббиёт мавжуд вазиятни эплай олмай қолди. Айниқса, тез тиббий ёрдам тизими катта юклама остига тушди. Қатор шифохоналар айнан шу касалликка қарши курашга мослаштирилди, тақсимлаш марказлари очилди, бир нечта янги муассасалар тезкор қуриб битказилди.
2020 йилнинг охирига келиб эса вақтинча марказларнинг аксарияти ёпилиб кетди. Мазкур касалликка қарши курашга ихтисослаштирилган Зангиотадаги шифохоналар деярли ярмига бўшаб қолди. Ҳамма касаллик жиловланди, деган фикрга бора бошлади. Аммо роппа-роса бир йил ўтиб, 2021 йилнинг июн-июл ойларида ҳаммаси қайталанмоқда.
Касалликни қайд этиш, шифохоналарнинг тўлиб бориши, ўлим кўрсаткичлари яна кескин юқорилай бошлади. Вақтинча марказлар фаолияти қайта йўлга қўйилмоқда.
Аммо ўтган йилгидан фарқли равишда қатъий локдаун ҳолатига ўтилмади. Тўйлар, умумий овқатланиш масканлари фаолияти, оммавий тадбирлар чекланган бўлса-да, транспорт тизими ҳаракатланмоқда, бозорлар ишлаб турибди. Буни ҳам тўғри тушуниш мумкин – тўрт девор ўртасига қамалиб олиш вирусни йўқотиб юбормайди. Энди фақат бу касаллик билан курашибгина яшашда давом этиш мумкин.
Одамлардаги кайфият
2020 йилда аксарият аҳоли катта ҳадикда яшаган бўлса, 2021 йилда жуда кўпчилик бу касалликка оддий қабул қилиб қолди. Кўпчилик ё ўзи, ё бирор яқин инсони коронавирусга чалингани учун бу касаллик шубҳасиз бошдан кечирилувчи синов, дея қарай бошлади. Элементар ҳимояланиш ҳам, давлат назорати ҳам сусайиб кетди.
Айниқса оммавий тадбирларга, турли фестивалларга йўл берилгани ортидан жилов буткул йўқотиб қўйилди, вазият буткул издан чиқди.
Натижа кўп куттирмади – антирекордлар кун сайин янгиланмоқда. Айни кунларда ҳукумат вазиятни назорат қилиш учун чекловларни қайта қўлга қўйяпти ва бундай чекловлар кўлами яна оширилиши мумкин.
Энг катта фарқ
2020 йил ва 2021 йил солиштирилса, коронавирусга қарши кураш кечган бу икки йилдаги энг катта фарқ бу шубҳасиз вакциналарнинг кенг оммага қўлланила бошлангани бўлди.
Лекин бу ерда ҳам ғалати парадокс юзага келди – 2020 йилда қачон яратилиши интизорлик билан кутилган вакциналар 2021 йилда, яъни етиб келишлари биланоқ ишончсизлик нишонига айланишди.
Кечагина мавжуд вазиятдан чиқишнинг асосий ёки ягона йўли сифатида қаралган эмлаш жараёни бугун вакциналар бепул берилса ҳам, шунча тарғибот ишлари олиб борилса ҳам жуда суст кетмоқда. Вазият шу даражага бориб етдики, эмланганлар дарҳол ўлиб қолаётгани ёки узоғи билан икки йил умр кўриши, турли асоратлар туфайли майиб-мажруҳларга айланиши ҳақидаги асоссиз гап-сўзлар пайдо бўлди.
Энг қизиғи – бу касалликнинг тарқатилиши ва вакцинация жараёни ер аҳолисини 7 млрд кишидан 1 млрд кишига тушириш истагидаги қандайдир кучларнинг иши ҳақидаги қарашларга жиддий ишонувчилар ҳам пайдо бўлди. Албатта, буларнинг барчаси – таги пуч миш-миш холос.
2021 ҳали якунига етгани йўқ, касалликка қарши кураш сарҳисоби ҳам бир неча марта қайта кўриб чиқилади. Аммо шуниси аниқки, аҳоли ҳам, назорат органлари ҳам 2020 йил хатоларидан керакли хулосалар чиқара олмаган.
Аброр Зоҳидов
