МДҲда чиқиндихоналардаги электрон чиқиндилар миқдори 10 йил ичида икки баробарга ошган. Уларнинг аксарияти Россия, Украина, Қозоғистон ва Ўзбекистонда тўпланган.
Бирлашган миллатлар ташкилоти экспертлари томонидан олиб борилган тадқиқот натижаларига кўра, сўнгги ўн йил ичида МДҲ мамлакатлари полигонларида электрон чиқиндилар миқдори деярли бир ярим баравар кўпайган. Бу импорт қилинадиган электроника ҳажми деярли ўзгармаганига қарамай юз берди. Тадқиқотда айтилишича, бу чиқиндиларнинг атиги 3,2 фоизи қайта ишланади.
«Электрон чиқиндиларни йўқ қилиш МДҲ мамлакатлари иқтисодиётига кўп фойда келтириши мумкин. Масалан, 2019 йилнинг ўзида 10 тоннадан ортиқ олтин, ярим тонна ноёб тупроқ металлари, бир миллион тонна темир, 85 минг тонна мис ва 700 тонна кобальт чиқиндихонага ташлаб юборилган. Бу материалларнинг барчаси нархи 2,6 миллиард доллардан ошади», деди тадқиқот муаллифларидан бири, БМТ Университетининг етакчи тадқиқотчиси Кис Балде.
Электрон чиқиндиларга маънан эскирган ёки жисмонан эскиргандан кейин чиқиндихонага ташланган электрон қурилмаларнинг таркибий қисмлари киради. Одатда, бундай чиқиндиларда олтин, литий, кобальт ва захиралари Ерда чекланган бошқа элементларнинг нисбатан катта миқдори сақланиб қолади.
Янги тадқиқотда Балде ва унинг ҳамкасблари МДҲнинг 11 давлати ва Грузиядаги электрон чиқиндилар билан боғлиқ вазиятни кўриб чиқди. Маълум бўлишича, сўнгги ўн йил ичида импорт қилинадиган электроника ҳажми унчалик ўзгармаган, аммо бу мамлакатларда ҳар йили чиқиндихонага тушадиган электрон чиқиндилар миқдори қарийб 1,5 баробарга ошган.
Уларнинг аксарияти Россия, Украина, Қозоғистон ва Ўзбекистонда. Бу чиқиндиларнинг атиги 3,2 фоизи, яъни 79 минг тоннага яқини қайта ишланган.
Электрон чиқиндиларни қайта ишлаш корхоналари бор-йўғи тўртта давлатда – Беларус, Қозоғистон, Россия ва Украинада мавжуд. Уларнинг аксарияти Беларусда бўлиб, у ерда тўпланган электрон чиқиндиларнинг тахминан 33 фоизи қайта ишланади. Бошқа барча давлатларда бу кўрсаткич 5-10 фоиздан ошмайди ёки бутунлай нолга тенг.
Бундай чиқиндиларни қайта ишлаш билан боғлиқ вазият МДҲ барча мамлакатларида бу соҳадаги бизнес учун ҳуқуқий асос ишлаб чиқилмагани сабабли мураккаблашади. Хусусан, Арманистон, Озарбойжон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистонда бундай нормалар йўқ.
Балде ва унинг ҳамкасблари МДҲ давлатлари расмийларини бундай бўшлиқларни бартараф этишга ва электрон чиқиндиларнинг тўпланишини кузатиш ҳамда уларни қайта ишлашни осонлаштирадиган шарт-шароитларни яратишга чақирган. Бунинг эвазига чиқиндилардан барча қимматбаҳо материалларни ажратиб олиш, табиатни электроника ишлаб чиқаришда қўлланиладиган симоб, кадмий ва бошқа заҳарли моддалар тўпланишидан ҳимоя қилиш мумкин бўлади, дея хулоса қилган олимлар.
