Islohot kutilyapti: O‘zbekistonda pensiyalarni oshirish va ularni tayinlash mexanizmini o‘zgartirish rejalashtirilmoqda

Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida prezidentning “Fuqarolarning davlat pensiya ta'minoti tizimini yanada takomillashtirish choralari to‘g‘risida”gi qarori loyihasi e'lon qilindi.

Hujjatda ta'kidlanishicha, tahlillar fuqarolarning uzoq vaqt va uzluksiz ijtimoiy sug‘urta sohasida ishtirok etishini rag‘batlantirish mexanizmlarida tizimli muammolar borligini ko‘rsatmoqda.

Pensiya ta'minoti tizimining barcha uchun tenglashtirilganligi va birxillashtirilganligi oqibatida aholining mehnatga layoqatli qismining ko‘pchiligi davlat ijtimoiy sug‘urtalash tizimi bilan qamrab olinmagan.

Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, o‘rta va uzoq muddatli kelajakda pensiya tizimining balansini ta'minlashga quyidagi omillar salbiy ta'sir etishi mumkin:

birinchidan, sug‘urta to‘lovchilar darajasining pensiya oluvchilarga nisbatan keskin kamligi pensiya ta'minoti tizimini stabillik mezoniga ta'sir etadi. Buning oqibatida mehnatga layoqatli aholining 60 foizdan ko‘prog‘i ijtimoiy sug‘urtalash tizimi bilan qamrab olinmagan, bu esa xalqaro standartlarga ko‘ra nostabil pensiya tizimi deb baholanadi;

ikkinchidan, rag‘batlantirish va shaffof mexanizmlarning yo‘qligi natijasida pensiya miqdori va to‘lanayotgan ijtimoiy sug‘urtalar o‘rtasidagi bog‘liqlikning kuchsizlanishiga olib keldi, buning oqibatida esa oxirgi yillarda to‘liqsiz ish staji bilan tayinlangan pensiyalar soni 10 barobarga ortdi;

uchinchidan, respublika aholisi o‘rtasida pensiya yoshidagilar ulushi ortib borayotganligi kuzatilmoqda, oxirgi davrlarda bir yilda yoshga doir tayinlangan pensiyalar soni 200 mingtadan ortdi, bu esa 2011 yildagi ko‘rsatkichga nisbatan 2,5 marotaba yuqoridir;

to‘rtinchidan, sobiq ittifoq davrida belgilangan pensiyaga chiqish huquqini beruvchi yosh, jamiyatdagi stabillik va uzoq umr ko‘rish yoshini ortishi natijasida boshqa davlatlarga nisbatan eng past bo‘lib qolmoqda.

Hujjat bilan quyidagilarni nazarda tutuvchi fuqarolarning davlat pensiya ta'minoti tizimini isloh etish konsepsiyasi ma'qullanishi mumkin:

birinchidan, quyidagi yo‘llar bilan fuqarolarning ijtimoiy sug‘urtalash tizimida ishtirok etishini rag‘batlantirish mexanizmlarini tatbiq etish:

o‘rtacha oylik ish haqining miqdorini oshirish, pensiya tayinlash uchun eng kam ish haqining 8 barobaridan 10 barobarigacha oshirish, bu tartibni avval tayinlangan pensiyalarga ham tatbiq etishni ko‘zda tutish;

erkaklar uchun 35 yil, ayollar uchun 30 yil mehnat stajidan keyin ishlagan har bir yili uchun eng kam ish haqining 10% miqdorida pensiyalariga ustamalar to‘lash orqali ularning pensiyalari miqdorlarini oshirish;

54 yoshidan pensiyaga chiqish huquqi bo‘lgan ayollar umumiy belgilangan yoshda pensiya rasmiylashtirgan taqdirda ularning pensiyalariga eng kam ish haqining 10% miqdorida ustama belgilashni joriy etish;

ikkinchidan, ijtimoiy adolatni ta'minlash maqsadida barcha ishlayotgan pensionerlarga pensiya to‘lovlarini to‘liq olish huquqini berish;

zarur mehnat stajiga ega bo‘lmagan keksalar va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga to‘lanayotgan nafaqa singari, III guruh nogironlari uchun ham nafaqa tayinlash mexanizmini joriy etish;

keksalar uyi (pansionat)da yashovchi yolg‘iz pensionerlar tayinlangan pensiya miqdorining 50% to‘lash huquqini belgilash;

uchinchidan, pensiya ta'minoti tizimini, shu jumladan jamg‘arib boriladigan pensiya ta'minoti tizimida ixtiyoriy ishtirok etish tadbirlarini rag‘batlantirish;

zarur mehnat stajiga ega bo‘lmagan fuqarolarga davlat pensiyalarini hisoblashda stajning har bir yetishmayotgan oyi uchun Pensiya jamg‘armasiga sug‘urta badallari summasini bir martalik tartibda to‘lash huquqini berish;

ishlovchi er (xotin)ning mehnatga haq to‘lash ko‘rinishidagi daromadlari hisobidan ishlamayotgan oila a'zolari uchun ixtiyoriy ravishda har bir oy uchun eng kam oylik ish haqi miqdorida sug‘urta badallari to‘lash huquqini berish;

jismoniy shaxslarning jamg‘arib boriladigan hisob raqamlariga o‘tkazib boriladigan mablag‘lar hisobidan jozibador oraliq bonusli pullik to‘lovlar sxemalarini qo‘llash;

to‘rtinchidan, zamonaviy va xalqaro talablarga javob beradigan pensiya ta'minoti tizimi shakllantirish, bunda:

pensiya tayinlash uchun talab etiladigan minimal staj davomiyligini har yili 2020 yildan boshlab bir yildan oshirib, talab etilgan eng kam ish stajini 10 yilga yetkazish;

xalqaro hamda MDH mamlakatlari tajribasini chuqur o‘rgangan holda bosqichma-bosqich pensiya yoshini oshirish.