Xalqaro maqom san'ati anjumanining ochilish tantanalari ikki zabardast san'atkor rahbarligida tayyorlanmoqda

Tarixda “Qubbatul ilm val adab” nomi bilan mashhur, ne-ne ulamolar, fozillar, shoiru san'atkorlar beshigini tebratgan, Amir Temurdek sohibqiron kamol topgan qadim Shahrisabz yana bir ulkan voqeaning guvohiga aylanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston milliy maqom san'atini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan har ikki yilda bir marta Shahrisabzda Xalqaro maqom san'ati anjumani o‘tkazilishi belgilab qo‘yildi. Ilk xalqaro anjuman shu yilning 6-10 sentabr kunlari bo‘lib o‘tadi. Unda  yetmishga yaqin mamlakatdan san'at namoyandalari qatnashishi kutilmoqda.

Xalqaro anjumanning aynan Shahrisabzda o‘tkazilishi bejiz emas. 2700 yildan ziyod tarixga ega bu yurt qadim san'ati va madaniyati bilan ham betakrordir. Ayniqsa, Amir Temur davrida musiqa san'ati jadal rivojlanib, chinakam uyg‘onish davrini boshdan kechirgan, sozandalik va xonandalik, musiqa ilmi va bastakorlik kamol topgan. Asrlar davomida shakllangan ustoz-shogird an'analari davom etgan. Bunday uyg‘onish nafaqat poytaxt ­Samarqandda, balki boshqa ko‘plab shaharlar qatori Keshda ham ro‘y bergan. Oqsaroyda o‘tgan shoiru ulamolar, fozilu hofizlar ishtirokidagi yig‘inlarda maqom qo‘shiqlari avj pardalarda kuylangan. Ma'lumotlarga ko‘ra, XVII-XVIII asrlarga ­kelib Shahrisabzda buxorolik va samarqandlik san'atkorlar bilan hamkorlikda “Shashmaqom” taronalariga raqsga tushadigan raqqoslar va sozandalar ­guruhlari tuzilgan. XIX asrda yashab o‘tgan ­mohir ijrochi va sozanda, shahrisabzlik Abdurahmonbegining dovrug‘i keng yoyilgan, u o‘zbek milliy ­musiqasi va maqom san'ati rivojiga katta
hissa qo‘shgan.

Aytish mumkinki, 1972 yilga kelib Shahrisabzda maqom san'ati yana bir yuksalish davriga qadam qo‘ydi. Respublikada xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, “El-yurt hurmati” ordeni sohibi Elmurod Boymurodovning sa'y-harakati bilan maqom ansambli tashkil topdi. Prezidentimiz shu yil may oyida AQShga borganlarida “O‘zbekiston xalq artisti” faxriy unvonini topshirgan asli shahrisabzlik Izro Malakov ham Elmurod aka bilan ansambl tashkilotchilaridan biri edi. Asli kasbi shifokor bo‘lgan bu insonning benazir ovozi Shahrisabzda maqom ansamblini tashkil etish uchun yordamga kelgan Orif Alimaxsumov, Salohiddin To‘xtasinov, Siroj Aminovday ustoz san'atkorlarning nazariga tushgan. Shundan so‘ng Izro Malakov ko‘p yillar O‘zbekiston teleradiokompaniyasi qoshidagi Yunus Rajabiy nomidagi maqomchilar ansamblida faoliyat ko‘rsatgan. Yigirmadan ortiq maqom ijrolari uning ovozida yozib olingan va ke­yinchalik “Gul fasli” nomi bilan mualliflik qo‘shiqlari yozilgan o‘n ikkita gramplastinka chiqarilgan.

Ansambl ijrochilaridan yana biri Rushel Rubinovning ovozi ham ko‘pchilikni sehrlagan. U Xorazm maqom ushshog‘i, Buxoro maqom ushshog‘i, Toshkent-Farg‘ona maqom ushshog‘idagi namudlar va suporishlarni birlashtirib, ularning hech biriga o‘xshamagan “Ushshog‘i Shahrisabz”ni yaratgan. Shuningdek, ansambl a'zolaridan Saidjon Nurboboyev, Ampul Davidov, Qurbon Toshev, Azamat Haqberdiyev, Naftali Yusupov, Tamara Xaimova, Azamat Nomozov, Daniel Xaimov, Burxon Xurramov, Homid Qobilov singari san'atkorlarning har biri o‘ziga xos shirali ovoz va soz sohibi bo‘lishgan.

Elmurod Boymurodov asos solgan va badiiy rahbar bo‘lgan mazkur ansambl yillar mobaynida elga O‘zbekiston xalq artisti Maryam Sattorova, O‘zbekiston xalq hofizi O‘ktam Ahmedov, Respublikada xizmat ko‘rsatgan artist, ikkinchi “Sharq taronalari” xalqaro festivali oliy o‘rin (Gran pri) sohibasi Nasiba Sattorova, Respublikada xizmat ko‘rsatgan artist Oygul Xalilova, “Nihol” mukofoti sovrindori Oybek Mirzayev singari taniqli san'atkorlarni berdi.

2002 yili Shahrisabz madaniyat bo‘limi qoshida Elmurod aka tashabbusi bilan “Baxtli bolalik” bolalar maqom ansambli tashkil etilishi asriy an'analarga ega Shahrisabz maqom san'atini yashartirdi. Madaniyat vazirligi tomonidan “Namunali bolalar ansambli” deya e'tirof etilgan mazkur ansambl ayni paytda 300dan ortiq maqom, mumtoz ashulalar, folklor qo‘shiqlari, laparlar jamlangan repertuarga ega.

— Maqom shunday san'atki, undagi nolalarni notalar ifoda etolmaydi, ichida ming bitta jilva, jilo bor, uni faqat ijro etilayotganda soz va ovoz yuzaga chiqaradi, — deydi Elmurod aka. — Maqom aytuvchi bir paytning o‘zida biror musiqiy asbobni chalsa, qo‘shiq yanayam dilga yaqin bo‘ladi, ovoz nolasi soz nolasi bilan uyg‘unlashib, yuraklarni junbishga keltiradi va xuddi shu joyda asl san'at namoyon bo‘ladi.

Shu yil yanvar oyida Prezidentimizning Qashqadaryoga tashriflari doirasida o‘tgan san'atkorlar bilan uchrashuvda maqom san'atini rivojlantirish haqida yo‘l-yo‘riqlarini E.Boymurodov minnatdor bo‘lib tilga oldi.

Darvoqe, Prezidentimizning milliy maqom san'atini yanada rivojlantirish to‘g‘risidagi qarori bugun viloyatda o‘z ijrosini topmoqda. Ayni payt­da vohada  o‘zbek milliy maqom san'ati markazining filiali ish boshladi. Shahrisabz bilan tutashib ketgan qo‘shni Kitob tuman madaniyat bo‘limi qoshida taniqli hofiz Hasan Qurbonov boshchiligida yigirma besh nafar ijrochidan iborat “Moziy sadolari” maqom ansambli tuzildi. Ansamblga yakka tartibda va jamoa bo‘lib ishlash uchun barcha sharoitlar yaratildi. “Shashmaqom” tarixi” burchagi tashkil etilib, devorlarga Xorazm, Buxoro, Toshkent-Farg‘ona maqom darg‘alari suratlari, qadimiy kashtalar ustiga maqom cholg‘u asboblari ilib qo‘yildi. Kitob javonlarida “Shashmaqom“ning to‘liq jildlari, “Uyg‘ur o‘n ikki maqomi”, “O‘zbek xalq musiqasi”ning barcha jildlari, shuningdek, Hofiz Sheroziy, Navoiy, Fuzuliy, Lutfiy va boshqa mumtoz shoirlarimizning aruz vaznida bitilgan g‘azallar to‘plamlari jamlandi.

— Endilikda maqom yo‘nalishida ijro etilgan qo‘shiqlar va kuylarni qayta tiklash va saqlash uchun “Maqom ansambli fonotekasi”ni tashkil etmoqchimiz. Shu maqsadda xonalardan birini ovoz yozish studiyasiga mosladik. Yaqin kunlarda tuman ahliga ilk jonli chiqishimiz namoyish etiladi, – deydi ansambl rahbari H.Qurbonov.

Ko‘rinib turibdiki, milliy maqom san'atini sevgan har bir kishi ko‘tarinki kayfiyatda ishga kirishib ketgan.  Ayniqsa, qadim Shahrisabzda ish avjida, xalqaro anjumanga qizg‘in tayyorgarlik ko‘rilmoqda. Shahar Madaniyat saroyi mukammal ta'mirlanmoqda. Saroyning ikkinchi qavatida maqom san'ati muzeyi tashkil etiladi, buning uchun muzeyning konsepsiyasi va loyiha-smeta hujjatlari allaqachon tayyorlandi. Shahrisabz shahrida “Ipak yo‘li” ko‘chasida joylashgan “Navro‘z” madaniyat va istirohat bog‘i hamda “Doruttilovat” majmuasi hududi “Ko‘k gumbaz” masjidi yonidagi xiyobonga moslashtirib “onlayn” tizimida katta ekran orqali monitor o‘rnatiladi.

Xalqaro anjuman tadbirlari doirasida Oqsaroy maydonida qadim musiqa asboblari, tasviriy va xalq amaliy san'ati namunalari, fotosuratlar, hunarmandlik mahsulotlari, o‘zbek, fors, arab, ingliz va rus tillarida nashr etilgan ilmiy-ma'rifiy adabiyotlar namoyishi va sotuvini tashkil etish mo‘ljallangan. Shu bilan birga, maqom san'ati, uning jahon tamaddunida tutgan o‘rni mavzusida ilmiy-amaliy konferensiya, jahon va O‘zbekiston maqomot san'ati ustalarining yakka konsertlari, ko‘rik-tanlovlar, sayllar, mamlakatimizning dunyoga mashhur shaxslari hayoti, ijodiy faoliyatiga oid olamshumul voqeliklarga asoslangan dasturlar namoyishi rejalashtirilgan.

Bir so‘z bilan aytganda, “YuNeSKO” tomonidan insoniyatning nomoddiy madaniy merosi sifatida e'tirof etilgan milliy maqom san'atimiz yangi yuksalish davriga qadam qo‘ydi.

Lola O‘ROQOVA

Xalqaro maqom san'ati anjumanining ochilish tantanalari xalqimizning ikki zabardast san'atkori — O‘zbekiston xalq artistlari Bahodir Yo‘ldoshev bilan Abduhoshim Ismoilov hamkorligi va rahbarligida tayyorlanmoqda. Quyida ularning bu boradagi fikrlari bilan tanishasiz.

Bahodir YO‘LDOSheV: — O‘zbekiston maqom san'atining haqiqiy vatani hisoblanadi. Shahrisabz anjumani mamlakatimizda ilk marotaba o‘tkazilayotgan maqom forumi. Demak, tadbir ham maqom san'ati namunalaridan ilhomlangan holda ilk marotaba sahnalashtirilmoqda. Aynan bizning yurtimizda maqom san'ati an'analari qay darajada saqlanib qolganini namoyish etmoqchimiz.

Anjumanning ochilish marosimi ssenariysini O‘zbekiston xalq artisti Abduhoshim Ismoilov bilan birgalikda sahnalashtiryapmiz. Zero, u katta ustozlar maktabini ko‘rgan, ijodida avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan maqom san'ati an'analari saqlanib qolgan. Abduhoshim Ismoilov anjumanga tayyorgarlik ishlari bilan birga yosh ijrochi va hofizlarni o‘qitish bilan ham band.

Anjuman dasturini tayyorlashda biz imkon qadar jo‘rovozlikda ishlayapmiz. Maqom san'atida “jo‘rovozlik” degan tushuncha bor.  Gapimiz bir joydan chiqishiga, o‘ylaganimiz bir xilda bo‘lishiga intilamiz. Chunki maqom yangraganda eng muhimi uni eshitish emas, maqom holatiga tushishdir. Maqomda holat bor. Mana, masalan, bir-birimiz bilan hol-ahvol so‘rashganimizda, ahvoling qalay, deymiz. Abduhoshim Ismoilov ijrosini tinglagan tomoshabin uning holatiga tushishi kerak. Masalaning qiyinchiligi shunda. Ularning yurak urish ritmi bizning yurak urish ritmimizga jo‘r bo‘lishi kerak. Ana o‘shanda maqsadimizga yetamiz.

Abduhoshim ISMOILOV: — Maqom millatimizga ato etilgan san'at turi. O‘zbekistonda bu san'at avloddan avlodga sof tarzda yetkazib kelinmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan maqom san'atini yanada rivojlantirish to‘g‘risida qaror qabul qilinganini eshitganimda, quvonganimdan ko‘zimdan yosh chiqib ketdi. Axir, ulug‘ ustozlarimiz uni rivojlantirishni, har bir xonadonga kirib borishini orzu qilib o‘tib ketdi, Xudo rahmat qilsin ularni. Chunki maqom ko‘ngilni g‘ubordan ­tozalaydi, yurakka ezgu maqsadlar joylaydi. Shahrisabzda o‘tadigan Xalqaro anjuman bugun maqomga davlat ­miqyosida ahamiyat berilayotganining dalilidir.

Hozir Xalqaro anjumanga tayyorgarlik ishlari qizg‘in. Maqom san'atining tarixi va bugungi yutuqlarini o‘zida mujassam etgan “Maqom nima?” nomli kitob o‘zbek, rus va ingliz tillarida nashrga tayyorlanmoqda. Respublika bo‘yicha yuzlab mutaxassis va mutasaddilar tashkiliy ishlarga jalb qilingan. Ular milliylikni o‘zida aks ettiruvchi liboslar, aktyorlar chiqishlari, Oqsaroy hududidagi maydonlarni hududlar kesimida taqsimlash, viloyatlarga xos milliy urf-odat, an'ana va qadriyatlar aks etgan ssenariy va dasturlar loyihalarini ishlab chiqish, musiqiy ketma-ketlik va videoroliklarni belgilangan muddatlarda tayyorlash ustida qizg‘in ish olib borishmoqda. Anjuman doirasida Shahrisabzda “Maqom” muzeyi ochilishi ham ko‘zda tutilgan.

Bahodir bilan ishlash juda maroqli. “Mana shu maqom qochirimini sen qilib bergin, sening aqling yetyapti, qilayotgan ishingdan mazza qilayapman”, degan gaplari men uchun yetarli. Bu maqtovlardan ilhomlanaman. Birgalikda amalga oshirayotgan sahna asarimizdan ­tomoshabinlar ham, xorijlik qatnashchilar ham mazza qiladi, degan umiddamiz.

Rashidaxon Hasanova tayyorladi.
"O‘zbekiston adabiyoti va san'ati" gazetasidan olindi