Ekspert: Lukashenko O‘zbekiston bilan munosabatlarni qayta tiklash uchun Toshkentga yo‘l oldi

Lukashenko Karimovdan so‘ng O‘zbekiston prezidenti bo‘lgan Mirziyoyev bilan umumiy til topishishga muvaffaq bo‘ldi.

12-14 sentabr kunlari Aleksandr Lukashenko O‘zbekistonga rasmiy tashrif bilan keladi. Tashrif juda muhim. Sababi O‘zbekistonni Islom Karimov boshqargan 20 yildan ko‘proq vaqt davomida sobiq SSSRning ikki davlati o‘rtasidagi hamkorlik deyarli muzlatib qo‘yildi, deydi ekspert Andrey Fyodorov.

Bugungi kunda Belarus va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlar o‘sib bormoqda, ammo barcha to‘siqlar olib tashlangan, deb aytishga hozircha erta.

Avvaliga hammasi yaxshi ko‘rinish kasb etgandi. 1993 yil yanvar oyida diplomatik aloqalar o‘rnatildi, bir yil o‘tib Belarus elchixonasi Toshkentda ochildi. 1994 yil dekabrda esa, Belarusning yangi saylangan prezidenti u yerga o‘zining ilk xorijiy safarlaridan birini amalga oshirdi, unda do‘stlik va hamkorlikni mustahkamlash to‘g‘risidagi deklaratsiya imzolandi.

Biroq, keyinchalik yaqinlashuv birdaniga to‘xtadi, ehtimol, birinchi shaxslar o‘rtasidagi shaxsiy munosabatlar tufayli.

O‘zbekistonning Minskdagi elchixonasi faqatgina shu yil ochildi, bundan oldin esa Rossiya Federatsiyasidagi elchilar bu yerda ham vakil bo‘lgan.

Karimovning o‘limidan oldin Minskdan Toshkentga yoki aksincha yo‘nalishda nafaqat oliy darajada, balki yuqori darajada ham boshqa bironta tashrif amalga oshirilmadi.

Lukashenkoning o‘zi O‘zbekiston parlamenti yuqori palatasi raisi Nig‘matilla Yo‘ldoshev bilan iyun oyidagi uchrashuvda o‘sha davrda muammolar bo‘lganini qisman tasdiqladi: «O‘tgan bir yil mobaynida, balki, undan biroz ko‘proqdir... biz Belarus-O‘zbekiston munosabatlarida avvalgi 20 yildan ko‘ra ko‘proq narsa qildik».

Lukashenko bilan Karimov o‘rtasida murakkab shaxsiy munosabatlar bo‘lganiga oid versiyani yana shu holat ham tasdiqlaydiki, O‘zbekistonda prezident o‘zgarganidan keyin vaziyat yaxshilana boshlandi.

Karimov 2016 yil sentabrida vafot etdi. Oktyabrda esa, Belarus yetakchisi Pokistondan qaytib kelayotib Samarqandga to‘xtab o‘tdi, u yerda mamlakat prezidenti vazifasini bajaruvchi, ikki oydan so‘ng davlat rahbari etib saylangan bosh vazir Shavkat Mirziyoyev bilan amaliy uchrashuv o‘tkazildi.

O‘shandan beri hamkasblar uncha ko‘p uchrashmagan bo‘lsa-da (2017 yilda MDH davlat rahbarlari kengashi yig‘ilishida va 2018 yil ShHTning Tsindaodagi sammiti vaqtida), ikki tomonlama munosabatlardagi muhit keskin o‘zgardi. Xususan, Belarusda O‘zbekiston elchixonasini ochish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.

Shuning uchun, ehtimol, Belarus yetakchisi Yo‘ldoshevga erishilgan natijalarda asosan O‘zbekistonning amaldagi prezidenti xizmati katta bo‘lgani haqida gapirib, faqat rost so‘zlagan. Lukashenko Mirziyoyev boshlagan islohotlarning muhimligini alohida ta'kidlab o‘tdi: «Siz bu yillar ichida juda yaxshi ishlarni qildingiz. Dunyoga ochilib, olish mumkin bo‘lgan narsadan maksimumni oldingiz. Eng muhimi - iqtisodiyotda».

Haqiqatan ham, siyosiy munosabatlar qanchalik ajoyib bo‘lmasin, Belarus hukumati uchun iqtisodiy hamkorlik har doim birinchi o‘rinda turadi.

Belorusning O‘zbekistonga eksportida neft-kimyo va mashinasozlik mahsulotlari, dorilar katta ulushga ega. O‘zbekistondan asosan paxta tolasi, yangi va quritilgan meva-sabzavotlar import qilinadi.

So‘nggi o‘n yil ichida O‘zbekistonning Belarus tashqi savdosidagi ulushi 0,1% dan 0,3% gacha diapazonda bo‘ldi. Maksimal o‘zaro tovar aylanmasiga - 167 mln dollar - 2008 yilda erishildi, o‘shanda Belarus uchun eng katta ijobiy saldo ham qayd etildi - 107 mln dollar.

Karimov boshqaruvining so‘nggi yillarida bu raqamlar keskin kamayib ketdi: 2015 yilda mos ravishda 64,9 mln va 9,3 mln edi, 2016 yilda - 63,1 million va 7,3 mln dollar.

Shu bilan birga, bu yerda o‘sha paytda Belarus iqtisodiyotining umumiy retsessiyasi tashqi savdo hajmlarining pasayishi barcha yo‘nalishlarda kuzatilgan.

Xuddi shu tarzda, keyinchalik paydo bo‘lgan ijobiy siljishlarni faqatgina Toshkentdagi hokimiyat almashuvi bilan bog‘lash kerak emas. Ehtimol, ikki tomonlama savdoning o‘sishiga Belarus iqtisodiyoti ahvoli ham yordam bergan. Biroq, haqiqat shundan iboratki, ishlar jiddiy ravishda yaxshilanmoqda.

O‘tgan yilda undan avvalgi yil bilan taqqoslaganda tovar ayirboshlash hajmi ikki barobardan ko‘proqqa oshdi, Belarus uchun ijobiy saldo esa 61 mln dollarga yetdi. Shunga o‘xshash tendensiyalar 2018 yilning birinchi yarmida ham kuzatildi, shuning uchun ular davom yetsa, oldingi rekordlar yangilanadi.

O‘sish sur'atlarining saqlanib qolishiga, ehtimol, ikki davlatning «Bir kamar - bir yo‘l» Xitoyning keng ko‘lamdagi tashabbusida ishtirok etishi ham yordam beradi, deya xulosa qiladi ekspert.