«Zapravka»lardagi vaziyat qachon yaxshilanadi?
Dekabr oyi oxirida Farg‘ona vodiysi va ayrim hududlarida metan gaz «zapravka»lari ostonasida yuzaga kelgan turnaqator tirbandliklar saqlanib qolmoqda. Vaziyat shunchalar chigallashib ketganki, muammo nimadan boshlangani, uni qanday bartaraf etishni aniq aytish mushkul vazifa.
Tirbandliklar qanday oqibatlarga ega?
Ayni holatda, «zapravka»lardagi vaziyat tufayli yo‘l kiralar narxi ham oshgan. Navbat kutib turganlarning aksariyati yo‘nalishdagi taksilar, tumanlararo qatnovchi kirakashlar bo‘lib, ular «zapravka» qilish mobaynida yo‘qotilgan vaqt uchun kompensatsiyani kira haqiga qo‘shishmoqda. Odatda, kirakash o‘zi uchun bir kunlik norma, ro‘zg‘or uchun yetarli daromad miqdorini belgilab oladi. Yarim kun ishlamasa ham, u «kira byudjyeti»ni boshqa usullar bilan to‘ldirishi lozim bo‘ladi. «Gaz»da ham 5 soat turib chiqyapmiz, aka» degan vaj bilan transportdan foydalanish xizmati keskin oshib ketyapti.
Nega tirbandlik hosil bo‘lyapti? Nega haydovchi vaqtini yo‘qotmoqda?
Bu ham yaxshi savol. Agar juda sodda javobni istasangiz, u quyidagicha: gaz «zapravka» ertalabki soat 6.00dan kechki 20.00ga qadar ishlayapti. Barcha haydovchilar chegaralangan vaqtda hojatini chiqarib olishi lozim. Bu tirbandlikka sabab bo‘ladi.
«O‘ztransgaz»ning Gazeta.uz'ga ma'lum qilishicha, iste'molning eng ko‘p hajmi Andijon (270,9 million kubometr), Namangan (321,5 million kubometr) va Farg‘ona (292,7 million kubometr) viloyatlari hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Qolaversa, tirbandlikka sabab bo‘layotgan boshqa bir omil - «taksi effekti». Ya'ni, hamma «pik vaqt»da «zapravka»ga otlanmoqda.
«Zapravka» kechasi ishlamayapti, chunki gaz aholiga ham kerak
Holatga rasman izoh berayotgan mas'ullarga ko‘ra, sovuqda aholini gaz bilan ta'minlash ustuvor vazifa sanaladi. Shuning uchun «zapravka» ishlamayapti. «Zapravka»da realizatsiya qilinishi nazarda tutilgan gaz esa aholi iste'moli uchun yo‘naltirilmoqda.
Barcha-barcha gaz bilan 100 foiz ta'minlandi, mana shuning uchun «zapravka»da holat shunaqa, demoqchi emasmiz. Qolaversa, Iqtisodiyot vazirligi qazib chiqarilgan gazdan samarali foydalanish uchun yoqilg‘ini taqsimlab qo‘ygandi. Kim qancha ishlatishi kerakligi yil boshidan ma'lum edi. Shunchaki, tanganing boshqa tomonida manzara o‘zgacha: sovuq kunlar tufayli gaz bosimi tushib ketgan. «Zapravka»dagi tirbandlik evaziga bo‘lsa-da, gaz quvuri ishlab turgan, ko‘p qavatli uylardagi aholi uchun g‘amxo‘rlik qilish muhim.
Bundan tashqari, sovuq kunlar tufayli gaz yo‘q xonadonlarda elektr energiyaga bo‘lgan talab ham oshadi. Hech kimga sir emaski, tokdan gaz o‘rnida barcha yumushda foydalanish odatiy holga aylandi. Masalan, ovqat tayyorlash, choy qaynatish, uyni issiq saqlash, qo‘yingki, turmushdagi barcha sharoit elektr energiyasi orqali hozir qilinyapti. Bunaqa kunlarda energetiklarimizga qiyin, ular energiyaga bo‘lgan talabning yuqorilab ketishiga dosh berishi zarur. Aslida, hammasidan ham gazchilarimizga qiyin. Negaki, gaz energiya ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan eng asosiy xom ashyo turi hisoblanadi. Shunday qilib, energetika masalasi ham qisman yoqilg‘ining uzluksiz yetkazib berilishiga bog‘liq.
Nega gaz yo‘q?
«Zapravka»da gaz yo‘q, xonadonda ham gaz yo‘q. Soha mutaxassislari bu so‘zlarni tasdiqlashi mumkinki, tabiiy gazni aholiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yetkazib berish, undan birlamchi manfaatda foydalanish, yoqilg‘idan energiya ishlab chiqarib, uni aholiga sotishdan ko‘ra, ancha arzon bo‘ladi. Vaholanki, yetarli energiya ishlab chiqarish uchun yetarli gaz ham yo‘q.
Kezi kelganda ta'kidlash joizki, O‘zbekiston gaz zaxiralarini qazib chiqarish bo‘yicha dunyoning kuchli 15taligida e'tirof etiladi, mamlakat 2016 yilda 56 milliard kubometrdan ko‘p gaz qazib chiqargan. Bu esa o‘sha paytda kishi boshiga 2023 kubometr gaz qazib olinganini anglatadi. O‘zbekiston 46 milliard kubometrga yaqin qazib chiqarilgan gazni mamlakat iqtisodiyoti uchun sarflaydi, ya'ni kishi boshiga 1565 kubometrdan to‘g‘ri kelayotgan gaz O‘zbekistonning o‘zida sarflanadi. Shuningdek, O‘zbekiston gazni eksport ham qiladi. 2016 yili 13 milliard kubometrdan ortiq yoki qazib chiqarilgan gazning 23 foizi xorijga sotilgan.
Endi solishtirish uchun aytaylik, bitta mashina «zapravka» bo‘lishi uchun 24 kubometr gaz talab qilinadi. Agar tushungan bo‘lsangiz, asl muammo oshib-toshib ketayotgan gazni eksportga yo‘naltirishda emas, balki o‘sha gazning yo‘qligida. U yo‘q. Qazib chiqarish quvvati hamma, hamma sanoatni, iste'mol talabini qondirolmayapti.
Yana boshqa masala bor
Yanada aniqroq izohni esa Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 12 yanvardagi 22-son qarorida bayon qilingan matnlardan topishga harakat qilamiz.
Unda yozilishicha, «O‘zbekneftgaz» AJ har yili 1 avgustgacha bo‘lgan muddatda kelgusi yil uchun tabiiy gazni qazib olish, qayta ishlash, uzatish, saqlash va taqsimlashda o‘zining gazga bo‘lgan ehtiyojlari va texnologik yo‘qotishlarni aniqlaydi. «O‘zbekneftgaz» taqdim etilgan buyurtmalar asosida resurs va gaz uzatish imkoniyatlari, shuningdek, ichki tarmoq ehtiyoji va tabiiy gaz eksporti hajmlarini hisobga olib, tabiiy gazga bo‘lgan ehtiyojni choraklar bo‘yicha taqsimlagan holda, respublika bo‘yicha kelgusi yil uchun tabiiy gaz resurslarining va gazni taqsimlash balansini tuzadi.
Davlat uchun quyidagilarga tabiiy gazni yetkazib berish ustuvor vazifa sifatida belgilaydi:
- maishiy iste'molchilar, shu jumladan oilaviy korxonalarga;
- qonun hujjatlarida belgilangan strategik va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan iste'molchilarga.
Maishiy iste'molchilar aynan maishiy ehtiyoj (ovqat tayyorlash, issiq suv va isitish) uchun tabiiy gazdan foydalanuvchi aholi sanaladi. Ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan iste'molchilar — tabiiy gaz yetkazib berish shartlari va ro‘yxati mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan aniqlanadigan ijtimoiy soha muassasalari va byudjyet tashkilotlari. Strategik ahamiyatga ega bo‘lgan iste'molchilar esa uzluksiz faoliyat ko‘rsatuvchi ishlab chiqarish-texnologik obektlarga ega bo‘lgan hamda tabiiy gaz yetkazib berish shartlari va ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan iste'molchilardir.
Iste'molchilarni ob-havo sovib ketishi davrida tabiiy gaz bilan uzluksiz ta'minlash maqsadida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimliklari, «O‘zdavneftgazinspeksiya», tabiiy gaz ishlab chiqarish, gaz ta'minoti (gaz uzatish) tashkilotlari va iste'molchilar (maishiy va kommunal xo‘jalik iste'molchilari hamda oilaviy korxonalardan tashqari) bilan kelishilgan holda korxonalarni zaxira yoqilg‘iga o‘tkazish jadvallarini tuzib, ushbu jadvallar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
«Quvvatni oshirish uchun zaxira bor, biroq Farg‘ona vodiysi qolgan shaharlardan uzoqda joylashgan. Hozir Qarshidan yetkazib berilayotgan gaz Buxoro, Jizzax, Sirdaryo, Toshkentdan o‘tib, so‘ng Farg‘ona vodiysiga yetib boradi», - deydi «O‘ztransgaz» vakili Erkaboy Aliyev.
Quvvatni oshiruvchi zaxiraning ishga tushirilmay qolishiga to‘g‘anoq bo‘lib turgan g‘ov ham, Erkaboyev aytganidek, vodiyga qadar boshqa viloyatlarni ham to‘yintirish. Gapning mag‘zi, qorni ham yonishga majbur etuvchi kalavaning uchi shu yerda: tabiiy gazni aholi uchun yetkazib berish, umuman, sanoat va tarmoqlar uchun yetkazib berish ishlari yaxshi tashkil etilmagan. Yil boshida prognozlashtirilgan raqamlar mana shunday sovuq kunlarda o‘zini oqlamaydi.
2018 yilning 9 oyi yakunida e'lon qilingan ma'lumotlarga ko‘ra, 2 milliard dollarlik tabiiy gazni eksport qilgan O‘zbekiston neft, gaz va energetika sektori hisobidan (645,8 mln. doll.) tashqi qarzining sezilarli hajmini so‘ndirdi. Neft, gaz va energetika sektori korxonalari tomonidan 187,4 mln. dollar miqdordagi foizlar to‘langan. Har qalay, yoqilg‘i sanoati ishlayapti, u biz kutgan natijani bermayapti. Prezident parlamentga yo‘llagan murojaatnomasida aytganidek, neft-gaz, yoqilg‘i-energetika sohalarida davlat ishtirok yuqori darajada saqlanib qolayotgani nafaqat bozor mexanizmalari asosida rivojlanishga, balki xalq manfaatlariga ham putur yetkazmoqda.
«Zapravka» masalasiga qaytsak, bu vaziyatda faqat bitta yechimni ko‘zlash mumkin. Masalan, kunlar sal bo‘lsa ham ilib qolishi va bosim ko‘tarilishiga umid qilish...
Alisher Ro‘zioxunov
Mavzuga oid
09:51 / 25.01.2025
2,8 mlrd so‘mlik gazdan noqonuniy foydalangan zapravka aniqlandi
09:56 / 23.01.2025
Farg‘ona viloyati IIB farzandini enaga kaltaklagan onaga munosib ish topib berishni va’da qildi
12:32 / 18.01.2025
Farg‘ona viloyati hokimiga yangi o‘rinbosar tayinlandi
17:09 / 15.01.2025