Yo‘l harakati qoidalariga tuzatishlar: kim, qachon va qaysi «chiroqdan» foydalanishi kerak?

Avtomobilchilarga kunduzi yaqinni yorituvchi chiroqlarni yoki kunduzgi signal chiroqlarini yoqib harakatlanish majburiyatini yuklayotgan YHQdagi yangilikni Norma tahlil qildi.

Nima yuz berdi?

Hukumat Yo‘l harakati qoidalariga kiritilgan tuzatishlar paketini tasdiqladi. Ular sirasiga «kunduzi chiroq yoqish» ham kiradi. Avvaliga yangiliklardan kelib chiqib, kim, qachon va qaysi «chiroqdan» foydalanishi kerakligini bilib olamiz (quyidagi jadvalga qarang).

 Tuzatishlar kuchga kirgan bo‘lsa ham, poytaxtning ayrim tumanlari yo‘llaridagi vaziyatning yuzaki tahlili avtomobil egalarining taxminan 1–2%i yangi talabga rioya etayotganini ko‘rsatmoqda. Buning bir nechta sabablari bor, xususan:

• o‘zgartirishlarga tayyorgarlik ko‘rilmagan – 2018 yil 13 apreldagi PQ–3666-son qarorning 4-bandida talab qilinganidek, loyiha dastlab jamoatchilik muhokamasidan o‘tkazilmagan edi. Bundan tashqari, hujjatda avtohavaskorlar bilan axborot-tushuntirish ishlarini olib borish uchun bir muddatga «kechiktirish» (birmuncha kechroq kuchga kiritish) nazarda tutilmagan;

• afsuski, har qanday jamiyatda muayyan darajada huquqiy nigilizm va infantilizm mavjud. Ko‘pincha bu qabul qilinayotgan huquqiy normalarning ma'nosini, shuningdek ularga rioya etmaslikning yuridik va amaldagi oqibatlarini tushunmaslik oqibatida yuz beradi.

Buning nima keragi bor o‘zi?

O‘zbekiston YHQga ushbu talabni kiritgan ilk davlat emasligi barchaga ayon. Masalan, Skandinaviyada kunduzi yoqilgan chiroq bilan harakatlanish sharti joriy etilganiga 20 yildan oshdi. Aksariyat Yevropa mamlakatlarida ushbu qoida 2000-yillar boshidan amal qiladi. Sobiq sovet makoni ham bundan mustasno emas: Rossiyada 2005 yildan buyon aholi punktlaridan tashqarida, 2010 yildan buyon esa hamma joyda yaqinni yorituvchi chiroqlar bilan harakatlanadilar.

Qonun ijodkorlarining asosiy maqsadi – xavfsizlik. Olimlarning fikricha, hatto kunduzgi paytda ham chiroqlari yoqilgan avtomobilni inson miyasi butkul o‘zgacha qabul qilar ekan. Yo‘lni kesib o‘tayotganda aksariyat mashinalarga ko‘z qiri tushadigan piyoda ham sifat jihatdan yaxshiroq munosabat bildiradilar. Haydovchilarning o‘zlari ham yo‘nalishni osonroq aniqlaydilar – chiroq yorug‘ligi yon ko‘zgular va orqa tomonni ko‘rish ko‘zgusida aks etadi.   

Rasmiy ma'lumotlarga qaraganda, ushbu qoidani o‘zida joriy etgan mamlakatlarda YTH ko‘rsatkichlari o‘rta hisobda 10–15%ga pasaygan. O‘zbekiston Hukumati ham so‘nggi yillardagi ayanchli yo‘l hodisalari statistikasini inobatga olgan holda bu ishga qo‘l urgan ko‘rinadi.

Inson hayotini saqlab qolish yoqilg‘i sarfi oshishiga olib keladi (yangilikka qarshi chiqayotganlar shunday dalilni ro‘kach qilib keltiradi), darvoqe, texnik mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko‘ra, u normadan 1–2% ortadi xolos, bu holatni sharhlab o‘tirmaymiz.

Yoqmasam – nima bo‘ladi?

Bir nechta avtohavaskorlar bilan «issig‘ida» suhbatlashib, aksariyat kishilar yangi qoida amal qila boshlagan bo‘lsa ham, buning uchun jarima sola olmaydilar, deya xato o‘ylayotganining guvohi bo‘lindi. Hozircha Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga o‘zgartirishlar kiritilmagan emish.

Ularni kiritishning hojati yo‘q. MJTKning 128-moddasi birinchi qismida tashqi yoritish asboblaridan foydalanish qoidalarini buzganlik uchun jazo nazarda tutilgan. Ushbu qismdagi dispozitsiya blanket tusda bo‘lib, yuqoridagi jadvalda bayon etilgan chiroqlardan foydalanish to‘g‘risidagi YHQ talablariga havola qiladi.

Tegishincha, 10 apreldan kunning yorug‘ vaqtida yaqinni yorituvchi chiroqlarni yoki kunduzgi signal chiroqlarini yoqib harakatlanish to‘g‘risidagi qoidani buzganlik ham ushbu modda ta'siri ostiga tushadi. Birinchi bor qoidabuzarlikka yo‘l qo‘yganlik uchun – EKIHning 1/2 qismi. Takror sodir etish sanksiya miqdoriga ta'sir ko‘rsatadi – o‘ta «ashaddiy» qoidabuzarlarga EKIHning 4 baravari miqdorida jarima solinadi yoki haydovchilik guvohnomasidan yarim yilga mahrum etiladi.

Kim qanday kuzatadi?

Javobgarlikning belgilanishi o‘z-o‘zidan qoidalarga rioya etilishini kafolatlamaydi. Qoidabuzarliklar qay yo‘sinda kuzatuv ostiga olinishi muhim. Ayni paytda YHQni buzish hollari quyidagicha qayd etilmoqda:  

• «an'anaviy» usulda – DYHXX xodimlari tomonidan postlarda yoki reydlar davomida;

• maxsus avtomatlashtirilgan foto va video qayd etish texnik vositalari yordamida – ularning funksionali muntazam ravishda kengaytirilmoqda, bu yanada ko‘p qoidabuzarliklarni qamrab olish imkonini bermoqda. Demak, kameralarning obektivlari yaqin orada chirog‘i o‘chirilgan avtomobillarni ham tuta boshlaydi;

• 1 iyuldan arz qiluvchini rag‘batlantirgan holda, fuqarolar va tashkilotlarga tegishli avtomobillarning videoregistratorlari orqali huquqbuzarliklar qayd etilgan yozuvlarni qabul qila boshlaydilar.

Yangilik haqida xato o‘ylash yaramaydi: norma 10 apreldan kuchga kirgan va shu sanadan e'tiboran unga barcha rioya etmog‘i lozim. Yangi qoidani buzganlik uchun qonunchilikda javobgarlik nazarda tutilgan va uni qo‘llash mexanizmlari belgilangan.