Toliblar uch kunda olti shaharni egallashdi. Afg‘oniston yana xalqaro terrorizm bazasiga aylanadimi?

Yakshanba kuni toliblar Kunduz viloyati markazini bosib olishgandi. Bir necha soat vaqt o‘tib Saripul viloyatining shu nomdagi markazi va Tohar viloyati markazi - Talukon boy berildi. Bu shaharlarning barchasi mamlakatning shimoliy qismida joylashgan. Mahalliy aholi vakillarining ma'lumot berishicha, hozirda suvsiz qolgan Qunduzda toliblar hukumat binolarini qamal qilishgan.

Dushanba kuni «Tolibon» o‘t ochishni to‘xtatish haqidagi chaqiriqlarni yana bir bor inkor etib, Samangon viloyatining 9 ming kishi yashovchi markazi Aybak shahri egallangani haqida ma'lum qildi.

Mahalliy aholi vakillaridan biri BBC bilan suhbatda Aybakda hukumat askarlari qismi «Tolibon» tomoniga o‘tib ketgani haqida gapirgan. Mahalliy hukumat shahar vayron bo‘lishi va tinch aholi vakillari orasida qurbonlardan saqlanish uchun jangsiz taslim bo‘lganini aytishgan. Oqsoqollar guruhi «Tolibon» bilan muzokaralar o‘tkazishgan.

«Men shahar egallanishi arafasida uydan chiqdim. Ungacha hukumat vakillari, xavfsizlik kuchlari va boshqalar bizga shunchaki xavotirlanmaslik kerakligini aytishgandi», deydi Aybakda yashovchilardan biri.

«Qo‘mondonlardan biri yoki sobiq senator... U askarlar bilan «Tolibon» tomoniga o‘tdi, uning qo‘shini shahar ichkarisida edi. Ular toliblar tomoniga o‘tib, hukumat harbiylariga qarshi kurasha boshlagach, barchasi o‘zgardi», deydi guvoh.

Toliblarning keyingi maqsadi - shialar uchun muqaddas hisoblangan Ko‘k masjid joylashgan Mozori-Sharif hamda Puli-Humri bo‘ladi. Bu shaharlardan bir-birini inkor etuvchi ma'lumotlar kelmoqda. Dushanba kuni «Tolibon» Mozori-Sharif qamali uchun qo‘shimcha kuchlar yo‘l olgani haqida xabar tarqatdi, ammo mahalliy politsiya buni propaganda deb atagan. Balx viloyatidagi (Mozori-Sharif shu viloyat markazi) tojik diasporasi yetakchisi, sobiq dala qo‘mondoni Atto Muhammadiy Nur hukumat kuchlari «so‘nggi tomchi qoni qolguncha» shaharni himoya qilishi haqida gapirgan.

Dushanba kuni ijtimoiy tarmoqda Mozori-Sharif atrofidagi hududlarda otishma ovozlari eshitilayotgani haqidagi video tarqaldi. Bu videoning haqqoniyligi tasdiqlanmagan.

Uch ssenariy

Britaniya qurolli kuchlari qo‘shma qo‘mondonligining sobiq rahbari, G‘arb harbiylarini Afg‘onistondan olib chiqish qarori tanqidchisi Richard Berrons BBC efirida voqealar rivojining uch ssenariysi haqida gapirdi.

«Kunduzning egallanishi [...] hukumat uchun barchasi tugaganini anglatmaydi», deya qayd etadi u.

«Men o‘ylaymanki, voqealar rivoji bo‘yicha uch variant bo‘lishi mumkin, albatta, hech kim hech qanday ssenariy yozgani yo‘q. Birinchisi - Afg‘oniston parchalanadi. U butunlay boshqa davlatga aylanadi. Ikkinchisi - dahshatli fuqarolar urushi, abadiy tanglik, unda tomonlarning hech biri g‘alaba qozona olmaydi, hech bir tomon kurashni to‘xtatishni istamaydi. Bu o‘n yillar davomida o‘limlar va azob-uqubatlarga sabab bo‘ladi», deydi harbiy.

«Uchinchi variant - biz barchamiz shuning uchun intilishimiz kerak. Harbiy harakatlar kulminatsiyasidan keyin, ya'ni «Tolibon» zo‘ravonlik bilan boshqa hech narsaga erisha olmasligini, hukumat esa yo‘qotganlarini qaytarib ololmasligini tushunib yetganidan keyin siyosiy muzokaralarning navbatdagi bosqichi boshlanishi kerak», degan u.

Bunday muzokaralarda boshqa mamlakatlar - AQSh, Yevropa, Pokiston, Rossiya va Eron faol ishtirok etadi. Bu davlatlarning hech biriga mojaro Afg‘onistondan tashqariga chiqishi kerak emas. Yigirma yil muqaddam, G‘arb kuchlari Afg‘onistonga kirib kelgan mahalda butkul boshqacha davlat bo‘lgan Xitoy endigi muzokaralarda yangi so‘z aytishi mumkin.

General yana bir bor Afg‘onistondan xalqaro koalitsiya harbiylari olib chiqilishi qarorini tanqid qilib, buni strategik xato deb baholadi.

«Biz Afg‘onistonga yana terrorchi tashkilotlar qaytishi xavfi bilan to‘qnashmoqdamiz, bu esa Yevropa va boshqa mamlakatlarga zarar yetkazadi. O‘ylaymanki, bu strategik nuqtayi nazardan juda yomon natija bo‘ladi», degan u.

«Tolibon» ochiqchasiga o‘z maqsadi Afg‘oniston iqtisodiyoti, neft va gaz savdosini nazoratiga olish ekanini aytmoqda.

Afg‘onistonning yirik shaharlari qamalga tayyorlanmoqda - shahar devorlari ortiga minglab qochqinlar to‘plangan. Xorijiy elchixonalar oziq-ovqat va suv jamg‘armoqda, ko‘plab diplomatlar shaharni tark etishmoqda.