Toliblar vaqtincha hukumat tarkibini e'lon qilishdi, mamlakat shariat asosida boshqariladi. Afg‘onistondan so‘nggi xabarlar

Harakat yetakchisi, bir necha marta OAVda o‘limi haqida xabarlar tarqalgan Mavlaviy Haybatulloh Oxundzoda Afg‘oniston Islom Amirligining Oliy yetakchisi va davlat rahbari bo‘ldi.

Mamlakat bosh vazirligi Muhammad Hasan Oxundga yuklangan, u bunga qadar Pokistondagi «Kvetta kengashi» rahbari edi. U nafaqat Afg‘onistondagi urush faxriysi, balki BMTning terrorchilar ro‘yxatida bo‘lgan, unga personal sanksiyalar qo‘llangan.

Dohadagi vakolatxonaga rahbarlik qilib kelgan, AQSh va boshqa mamlakatlar bilan tinchlik muzokaralari o‘tkazgan mulla Abdulg‘ani Birodar uning o‘rinbosari bo‘ladi.

Hukumat rahbarining ikkinchi o‘rinbosari lavozimini Abdulsalom Hanafiy egallagan, Amir Xon Muttaqiy Tashqi ishlar vaziri vazifasini bajaradi, vazir bo‘lishi kutilgan Sher Muhammad-og‘a Stanikzay esa uning o‘rinbosari lavozimini egallaydi.

Mulla Ahmad-jon Ahmadiy administratsiya rahbarligiga tayinlangan.

Kutilganidek, harakat asoschisi Mulla Umarning o‘g‘li Mulla Yoqub Mudofaa vaziri, Muhammad Fadl Oxund uning o‘rinbosari bo‘ldi.

«Haqqoniy tarmog‘i» yetakchisi Sirojiddin Haqqoniy Ichki ishlar vaziri bo‘lgan, Mavlaviy Jalol uning birinchi o‘rinbosari, mulla Abdul Haq esa giyohvand moddalarga qarshi kurash bo‘yicha o‘rinbosari bo‘lgan. Sirojiddin Haqqoniy tarmoq asoschisi Jaloliddin Haqqoniyning o‘g‘li bo‘lib, NATO va Amerika harbiylariga nisbatan qator teraktlarni rejalashtirish va tashkillashtirishda ishtirok etgan, 2008 yilda o‘sha vaqtdagi prezident Hamid Karzayga suiqasd uyushtirgan, amerikaliklar uning boshi uchun 5 mln dollar mukofot e'lon qilgan.

Vashington, Moskva va Anqara toliblarning hukumatini tan olishga shoshilmasligini va voqealar rivojini kuzatishlarini ma'lum qildi. AQSh toliblar mamlakatda qolgan amerikaliklar va boshqa G‘arb davlatlari fuqarolarining, ketishni istayotgan afg‘onlarning erkin chiqib ketishi ta'minlanishini ham kutmoqda.

Qolgan lavozimlar:

• Madaniyat va axborot vazirligi rahbari - mulla Xayrulla Xayrxoh, uning o‘rinbosari - Zabihulla Mujohid;
• Razvedka boshqarmasi rahbari - mulla Abdulhak Vosiq, uning o‘rinbosari - mulla Toj Mir Javod, ma'muriy masalalar bo‘yicha o‘rinbosar - mulla Rahmatulla Najib;
• Moliya vazirligi rahbari - mulla Hidoyatulloh Badriy;
• Ta'lim vazirligi rahbari - Shayx Mavlaviy Nurulla Munir;
• Oliy ta'lim vazirligi rahbari - Mavlaviy Abdulboqi Haqqoniy;
• Iqtisodiyot vazirligi rahbari - Muhammad Hanif;
• Markaziy bank rahbari - mulla Muhammad Idris;
• Chegara va qabilalar vazirligi rahbari - Nurulla Nuriy;
• Tabiiy resurslar vazirligi rahbari - mulla Muhammad Iso Oxund;
• Suv va energiya ta'minoti vazirligi rahbari - mulla Abdullatif Mansur;
• Jamoat ishlari vazirligi rahbari - mulla Abdulmannon Umariy;
• Qishloq xo‘jaligi ishlari vazirligi rahbari - mulla Muhammad Yunus Oxundzoda
• Haj va vaqf ishlari vazirligi rahbari - Shayx Mavlaviy Nur Muhammad Saqib;
• Migratsiya masalalari bo‘yicha vazirlik rahbari - Hoji Xalil ar-Rahmon Haqqoniy;
• Islom ishlari vazirligi rahbari - Shayx Muhammad Xolid;
• Aviatsiya va transport ishlari vazirligi rahbari - mulla Hamidulla Oxundzoda;
• Aloqa va informatsion texnologiyalar vazirligi rahbari - Mavlaviy Najibulla Haqqoniy;
• Bosh shtab boshlig‘i - Qori Fasihuddin.

Boshqa barcha faoliyat sohalari oliy rahbar Haybatulloh Oxundzoda tomonidan nazorat qilinadi.

Nega inklyuziv hukumat emas?

O‘tgan oyda Kobulga kirib, hokimiyatni egallagan «Tolibon» vakillari inklyuziv hukumat tuzilishi va uning tarkibidan Afg‘onistondagi barcha etnik ozchiliklarning vakillari o‘rin olishi, ayollar rahbarlik lavozimlarini egallashi mumkinligi, lekin hukumatda vazir lavozimlari bundan mustasno bo‘lishini va'da qilishgandi.

Bugungi matbuot anjumanida Zabihulloh Mujohiddan hukumatda etnik ozchilik vakillari yo‘qligiga izoh so‘ralganda, u hozirgi hukumat tarkibi «vaqtincha» ekani, boshqa millatlar vakillari «kelajakdagi» hukumatga kiritilishini ma'lum qilgan.

«Keyingi (doimiy) hukumat tarkibida afg‘on jamiyatining barcha qatlamlarini taqdim etishga harakat qilamiz.

Biz dunyo Afg‘oniston bilan dushmanlikni yig‘ishtirishini kutmoqdamiz. Barcha mamlakatlar bilan (Isroildan tashqari) diplomatik munosabatlar o‘rnatishni istaymiz», degan u.

U mamlakatda ro‘y berayotgan namoyishlar ortida xorij kuchlari turgani va mamlakatda xaos yuzaga kelishiga yo‘l qo‘yilmasligini bildirgan.

Shuningdek, Pokiston Afg‘onistonning siyosiy ishlarida hech qanday rol o‘ynamayotgani ma'lum qilingan.

«Biz buni qat'iyan rad etamiz. Mamlakatdagi birorta siyosiy masalada xorijiy davlatlar, shu jumladan Pokistonning hech qanday ishtiroki yo‘q. Biz bunday bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaymiz», degan u.

Vazir o‘rinbosari «Tolibon» dunyoning 40 davlatiga qarshi kurashib kelgani va mustaqillikni himoya qilgani, bunday holatda Pokistonni o‘z homiysi sifatida qabul qilishi mutlaqo mumkin emasligini eslatib o‘tgan. Shuningdek, harakat o‘ziga zarar yetkazgan holda Pokistonga foyda keltirishini hech kim isbotlab bera olmasligini qo‘shimcha qilgan.

Afg‘oniston shariat qonunlari asosida boshqariladi

Haybatulloh Oxundzoda bundan keyin Afg‘onistonda shariat qonunlari amal qilishini ma'lum qildi.

«Kelgusida Afg‘onistonda boshqaruv va turmush tarzidagi barcha masalalar muqaddas shariat qonunlariga muvofiq tartibga solinadi», deyiladi uning bayonotida.

Bayonotda aytilishicha, harakat qo‘shni va boshqa mamlakatlar bilan o‘zaro hurmatga asoslangan kuchli va sog‘lom munosabatlarni yo‘lga qo‘yish niyatida.

«Bu mamlakatlar bilan munosabatlarimiz Afg‘oniston manfaatlariga asoslanadi. Biz islom qonunlari va milliy qadriyatlarimizga zid bo‘lmagan barcha xalqaro qonunlar va kelishuvlar, rezolyutsiya va majburiyatlarga rioya qilamiz», - deyiladi bayonotda.

U Islom amirligi «muqaddas islom dini doirasida inson huquqlari, ozchilik va kam daromadli guruhlarning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha jiddiy va samarali choralarni amalga oshirishi»ni ta'kidlagan.

Kobuldagi namoyishlar
Seshanba kuni toliblar Kobuldagi yirik mitingni kuch bilan tarqatishdi. Voqea joyida olingan videoyozuvlarda har qayoqqa qochib ketayotgan odamlar, orqa planda kuchli o‘q ovozlari eshitilayotganini ko‘rish mumkin.

Shu kuni yuzlab namoyishchilar «Tolibon» boshqaruviga qarshi namoyishga chiqib, ayollar huquqiga rioya etilishi kafolatlanishini talab qilishdi.

Miting ishtirokchilari Pokistonga qarshi shiorlar aytishdi. Pokiston avvalboshdan «Tolibon» bilan yaqin aloqalar o‘rnatgan va harakatni qo‘llab-quvvatlab kelgan. Pokiston razvedkasi (ISI) rahbari Fayz Hamid yaqinda Kobulga uchib kelgan va toliblar rahbarlari bilan uchrashgandi.

BBC muxbiri Sekunder Kirmoniy Kobuldan xabar qilishicha, namoyishchilarning noroziligi faqatgina Pokistonning afg‘on ishlariga aralashayotganiga qarshi yo‘naltirilgan emas.

Bu namoyishlar - «Tolibon» avtoriteti uchun so‘nggi vaqtlardagi eng jiddiy chaqiriq bo‘lmoqda. «Biz so‘z erkinligi, demokratiya talab qilamiz… Men o‘limdan qo‘rqmayman», deydi namoyishda ishtirok etgan yoshlardan biri.

Toliblar avvaliga namoyishchilarga qarshilik ko‘rsatmagan, ularga politsiya avtomobillarida hamrohlik qilishgan, ammo keyin havoga qarata o‘t ochishgan va s'yomka qilishni taqiqlashgan. Afg‘onistondagi Tolo News nashri namoyishlar chog‘ida o‘z operatori boshqa mahalliy va xorijiy nashrlar xodimlari bilan birgalikda qo‘lga olingani haqida ma'lum qildi.

BBC ixtiyoriga kelib tushgan videoda «Tolibon» jangarilari havoga tartibsiz ravishda o‘t ochayotgani aks etgan, holbuki harakat rahbariyati o‘tgan haftada bunday amaliyotni taqiqlagandi: o‘shanda toliblar muvaffaqiyatni nishonlash chog‘ida havoga o‘q uzishi oqibatida bir necha kishi halok bo‘lgandi.

O‘tgan hafta davomida butun mamlakat bo‘ylab ayollar huquqi himoyasi uchun namoyishlar bo‘lib o‘tgandi. Seshanba kungi namoyishlarda esa erkaklar ko‘pchilikni tashkil etdi - avvalgi namoyishlar asosan ayollar ishtirokida kechayotgandi.

Shuningdek, mamlakatdagi yana bir yirik shahar Hirotdagi namoyishlarni bostirish vaqtida ikki kishi halok bo‘lgani, sakkiz kishi yaralangani haqida xabarlar kelgan. Hirotdagi markaziy shifoxona vakili o‘z shaxsi sir qolishini so‘ragan holda bu yerga keltirilganlarning barchasi o‘q yeb yaralanganini aytgan.

Ularni kim o‘qqa tutgani hozircha ma'lum emas.

Evakuatsiya va Kobul aeroporti xavfsizligi
AQSh Davlat kotibi Entoni Blinken seshanba kuni Qo‘shma Shtatlar haligacha Afg‘onistonda qolayotgan 100 nafarga yaqin amerikalik bilan aloqada bo‘lib turgani va ularni bu mamlakatdan evakuatsiya qilish rejasi ustida ish olib borilayotganini ma'lum qildi.

Dohaga tashrifi chog‘ida jurnalistlar qarshisida chiqish qilgan Blinken «Tolibon» rasmiylari AQShga barcha zarur hujjatlarga ega xorijliklarning barchasi chiqib ketishi uchun sharoit yaratib berishni va'da qilganini aytdi.

Xuddi shu matbuot anjumanida Qatar tashqi ishlar vaziri, shayx Muhammad bin Abdulrahmon As-Soniy Kobul aeroporti yaqin kunlar ichida qayta ochilishiga umid bildirdi. Ammo hozircha aeroport faoliyatini kim va qanday boshqarishi bo‘yicha kelishuvga erishilmagan. Bungacha aeroport xavfsizligini turk harbiylari ta'minlab kelishgan va turk amaldorlarining so‘zlariga ko‘ra, ayni vaqtda aeroport xavfsizligi borasida muzokaralar olib borilmoqda.

Mingga yaqin kishi, shu jumladan amerikaliklar ham Afg‘oniston shimolidagi Mozori Sharif shahrida xususiy reyslarga ruxsat berilishini kutib turishibdi. Bu haqda Reuters bilan suhbatda charter reys tashkilotchilaridan biri aytib bergan, u reys tashkil etilishi kechikishida AQSh Davlat departamentini ayblagan.

Gumanitar inqiroz
Seshanba kuni Xalqaro Qizil Xoch va Qizil Yarimoy jamiyatlari qurolli mojarolar, qurg‘oqchilik va koronavirus epidemiyasi tufayli 18 million afg‘on insonparvarlik yordamiga muhtoj ekanini ma'lum qildi.

BMTning gumanitar masalalarni muvofiqlashtirish bo‘yicha boshqarmasi mamlakatda oziq-ovqat zaxiralari tugab bitayotganini bildirgan.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti vakili so‘zlariga ko‘ra, G‘arbdagi donorlar toliblar bilan ishlashi taqiqlangani tufayli mamlakatda yuzlab tibbiy muassasalar yopilishi mumkin.

JSSTning favqulodda vaziyatlar bo‘yicha mintaqaviy direktori Rik Brennanning so‘zlariga ko‘ra, tashkilot 500ga yaqin sog‘liqni saqlash markazlarini moliyalashtirib turishga harakat qilmoqda. Tashkilot Qatar bilan muzokaralar o‘tkazmoqda, ushbu davlatdan barcha zarur jihozlar va dori-darmonlar olinishi mo‘ljallangan.

Migratsiya bo‘yicha xalqaro tashkilot ma'lumotlariga ko‘ra, qurg‘oqchilik va urush oqibatida 5,5 million afg‘on o‘z uyini tark etishga majbur bo‘lgan, shundan bir yarim milliondan ortig‘i joriy yilga to‘g‘ri keladi.

G‘arb davlatlari Afg‘onistonga shoshilinch insonparvarlik yordamlari ko‘rsatishga tayyor. Ammo keng miqyosdagi iqtisodiy hamkorlik yo‘lga qo‘yilishi toliblar mamlakat boshqaruvida o‘zini qanday tutishiga bog‘liq bo‘ladi.