21 dekabr kuni Rossiya prezidenti Vladimir Putin NATOning Rossiya chegarasida qilayotgan harakatlarini yana bir bor agressiv deb atab, bunga qarshi harbiy choralar ko‘rishga haqli ekanini ta’kidladi. Uning bu gapini ultimatum va Ukrainaga bostirib kirishga ishora deb qabul qilganlar ham bo‘ldi. G‘arbda ekspertlar bu haqda qanday fikrda? Ular Kremlning asl rejasini qanday taxmin qilmoqda?
Putinning bu bayonoti Rossiya tashqi ishlar vazirligi uch tomonlama (Rossiya, AQSh va Yevropa Ittifoqi o‘rtasida) kelishuv loyihasini e’lon qilganidan keyin aytildi. Bu qadamlar ekspertlar hayratiga sabab bo‘ldi. Chunki atrofida muzokaralar ketayotgan mavzuda butun boshli bayonotlar berish diplomatiyaga ziddir.
Keyinroq Putin Rossiya mudofaa vazirligi an’anaviy yillik kollegiyasida NATO sharqqa qarab kengaymasligi bo‘yicha huquqiy kafolat talab qilishini yana bir bor ta’kidlar ekan, baribir g‘arbliklarga ishonib bo‘lmasligini aytdi. Shuningdek, u AQSh bilan kelishuv loyihasini ultimatum deb qabul qilmaslik kerakligini ta’kidladi.
Xo‘sh, Rossiyada NATO kengaymasligi bo‘yicha huquqiy kafolat deganda nimani tushunishadi? Ularning fikricha, sobiq SSSR tarkibiga kirgan hech bir mamlakat alyansga a’zo bo‘lmasligi, bu mamlakatlar hududida harbiy harakatlar olib borilmasligi kerak. Xususan, yuqorida aytilgan kelishuv loyihasida (u shunchaki loyiha, kuchga kirmagan va kuchga kirmasligi deyarli aniq) Ukraina bo‘yicha alohida band bor.
AQSh Davlat departamenti vakili va NATO bosh kotibi bu bo‘ladigan ish emasligi, Ukraina taqdirini mamlakatning o‘zi hal qilishi kerakligini ta’kidlashdi. AQSh davlat kotibi Entoni Blinken Rossiya bilan muzokaralar bir necha kanallar orqali davom etayotgani, Putin va Bayden o‘rtasidagi navbatdagi uchrashuv hozircha rejalashtirilmaganini aytdi.
«Bu bajarilmasligi aniq bo‘lgan talab»
«Bu harbiy kuch ishlatilishi bilan tahdid qilingan ultimatum», deydi AQSh harbiy-dengiz tahlil markazi rus bo‘limi rahbari Maykl Kofman VVS bilan suhbatda. Uning fikricha, Putinning gaplari, Rossiya TIV bayonoti Ukrainaga qarshi harbiy operatsiya o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘rilayotganidan dalolat.
Janob Kofmanning aytishicha, Rossiya bajarilmasligi aniq bo‘lgan talabni ilgari surmoqda. Uning fikricha, yopiq eshiklarda jiddiy muzokaralar ketayotgan bir vaqtda qo‘yilgan bunday talab rad etilishi aniq.
Tramp va Obama vaqtida AQShning Gruziyadagi elchisi bo‘lib ishlagan Ien Kelli ham shunday xavotirda ekanini aytdi: «Davlatlar qandaydir hujjatni chindan muhokama qilishni istasa, uni ochiq manbalarda e’lon qilmaydi. E’lon qilinganining o‘zi hujjatni muzokaraga chaqiruv emas, talabga aylantiradi», deydi sobiq elchi.
GETTY IMAGES
Janob Kellining fikricha, Rossiya e’lon qilgan kelishuv rejasi bir tomonlama tuzilgan. «Rossiya biz Yevropa xavfsizlik masalasini Yevropadagi ittifoqchilarimizsiz muhokama qilmasligimizni biladi. Shunga qaramay ilgari surilayotgan bu talab harbiy harakat boshlashga bahona bo‘lib xizmat qilishidan qo‘rqaman», dedi diplomat.
Sobiq elchining so‘zlariga ko‘ra, Putin NATOga qarshi 2008 yildan buyon gapirayotgan bo‘lsa, uning alyans sharqqa qarab kengayishiga qarshi fikrlari yaqinda yangray boshladi.
Haqiqiy reja qanday?
Britaniyaning Rossiyadagi sobiq elchisi ser Roderik Laynning fikricha, Rossiyaning bu bayonoti G‘arbni muzokaraga undashga harakat bo‘lishi ham mumkin. «Buni G‘arbni muzokaraga undash uchun ilk taklif deb qabul qilsa bo‘ladi. O‘z navbatida, urush boshlash uchun foydalanilayotgan ultimatum bo‘lishi ham mumkin», deydi xalqaro munosabatlar bo‘yicha «Chatem-haus» qirollik instituti rasmiy saytidagi chiqishida.
Yana bir britaniyalik ekspert, London qirollik kolleji qoshidagi Rossiya instituti direktori Sem Grin Putinning gaplariga jiddiy e’tibor bermaslikka chaqirdi: «Moskvadan yuborilayotgan signallarga quloq tutayotgan hammaga shunday degan bo‘lardim: urush boshlamoqchi bo‘lgan Putin ham, qo‘rqitmoqchi bo‘lgan Putin ham bir xil gapiradi. U har ikki holatda ham rejasiz gapirmaydi. Savollarga javobni Putinning chiqishlaridan topa olmaysiz, axir ular Rossiya siyosatining nozik tomonlarini ochib qo‘yadi-ku».
AQShning Rossiyadagi sobiq elchisi Maykl Makfol ham xulosa qilishda shoshmaslikka chaqirdi. «Putin Ukrainaga bostirib kirishga tayyorgarlik ko‘ryaptimi yo‘qmi bilmayman. Buni siz ham bilmaysiz», deydi sobiq elchi.
Ekspertlar urush boshlangan taqdirda Bayden administratsiyasi nimalar qilishi mumkinligini ham muhokama qilmoqda. Washington Post kolumnisti Devid Ignatius Bayden administratsiyasidagi manbasiga asoslanib yozishicha, AQSh Rossiya bostirib kirgan taqdirda Ukrainadagi partizanlar harakatini qo‘llab-quvvatlashni rejalashtirmoqda. Kolumnist AQSh Afg‘onistondagi urush vaqtida mujohidlarni qo‘llaganini misol qilib keltirgan.
Makfol esa bunday xulosalarga kelish uchun ancha erta ekani, hammasi Rossiyaning harakatlariga bog‘liqligini aytdi. Uning fikricha, hozir faqat siyosiy va iqtisodiy sanksiyalar haqidagina gaplashish mumkin. Sobiq elchining fikricha, AQSh 1997 yilda imzolangan Rossiya – NATO kelishuvidan chiqishi Ukrainada urush boshlanishi uchun ilk qadamga aylanishi mumkin. Bu kelishuvga ko‘ra, NATO va AQSh Boltiqbo‘yi davlatlarida harbiy harakatlar amalga oshirmaydi. Vashington bu majburiyatdan voz kechishi mumkin.
Janob Makfolga ko‘ra, AQSh tashqi siyosatdagi maqsadlarini ham qayta ko‘rib chiqishi mumkin. Bayden administratsiyasi tashqi siyosatdagi asosiy e’tiborni Xitoy bilan hamkorlik qilish niqobidagi raqobatga qaratgan. Ammo Ukrainaga bostirib kirishi bu borada Rossiyaga ko‘proq e’tibor berishga olib kelishi mumkin.
Muloqot uchun imkon bor
AQShning Yevropa xavfsizlik va hamkorlik tashkilotidagi sobiq vakili Ien Kellining aytishicha, bu keskinlikdan chiqib ketishning yagona yo‘li Vashingtonning konkret noroziligi va muzokaraga tayyorligini bildirish bo‘ladi.
«AQSh xavfsizlik bo‘yicha muzokaralarga doim tayyor. Muzokara o‘tkazish mumkin bo‘lgan doiralar ko‘p, masalan, YeXHT. Ammo AQSh Yevropadagi ittifoqchilari bilan imzolab bo‘lgan shartnomalarini ham rad eta olmaydi», deydi sobiq elchi keskinlikni yumshatishda diplomatiya uchun hamon imkon borligiga ishonishini ta’kidlar ekan.
Moskva NATOga 1997 yildan keyin qo‘shilgan davlatlarda qo‘shinlar soni oshirilmasligini istamoqda. Bu Rossiya eng ko‘p talab qilayotgan talablardan biri. Bu ro‘yxatda Markaziy va Sharqiy Yevropadagi 14 davlat, xususan, Rossiya bilan chegaradosh Boltiqbo‘yi davlatlari ham bor.
