“Men yoshligimdan turli hayvonlarni ovlab kelganman. Fashistlar esa hayvonlardan ham battardir, faqat ular odam qiyofasida. Ularni otib tashlashda o‘ylanib o‘tirish kerak emas”, – degandi tunguskalik ovchi, Ikkinchi jahon urushi snayperi Semyon Danilovich Nomokonov. Uning shaxsiy natijalari hayratlanarli – 368 nemis askari merganning o‘qidan yer tishlagan. U shu qadar mashhur bo‘lganki, nemislarning o‘zi Nomokonovga “Taygalik shomon” laqabini berishgan va yo‘q qilish uchun juda katta kuchlar tashlashgan. Ammo snayper baribir qo‘lga tushmagan.
Bugungi kunda Ikkinchi jahon urushi ayrim davlatlarda faqat bir millat vakillarning g‘alabasi bilan yakunlanganiga oid fikrlar o‘rtaga chiqmoqda. Turli davlat, turli millat va elatlar hamjihatlikda fashizmni jilovlaganlarini unutib bo‘lmaydi. Shulardan biri, taygalik oddiy ovchi Semyon Nomokonov Germaniyaning eng yetakchi snayperlari guruh bo‘lib yoki yakkama-yakka bahslarda jangga kirishib, biror marta mag‘lubiyatga uchramagan. Yakuniy natija – oddiy askarlardan generalgacha bo‘lgan 368 frits snayper o‘qi bilan yo‘q qilingan.
Ovchining yoshligi
Semyon Danilovich Nomokonov 1900 yilning 12 avgustida Baykalorti o‘lkasining Delyun qishlog‘ida dunyoga kelgan. Evenk-xamnigan elatiga mansub bolakay cho‘qintirilganidan keyin Semyon deb nom oladi. U mansub bo‘lgan elat – xamnigan “O‘rmon odami” degan ma’noni berardi. Bolaligidan otasi va akalari bilan ovga chiqishga ishqiboz bo‘lgan Semyon 7 yoshida qo‘liga miltiq oladi va 10 yoshidayoq mohir ovchi deya baholanadi hamda unga “O‘tkir ko‘z” laqabi beriladi.
19 yoshida uylangan Semyon Nomokonovning oilasida birin-ketin 5 o‘g‘il va 1 qiz dunyoga keladi. Ammo uni jiddiy sinovlar kutardi. Uzoq davom etgan ovdan qaytgan ovchini qishloqda dahshatli xabar qarshi oladi – uning xotini, to‘rt o‘g‘li va qizi o‘tkir isitma bilan kechuvchi skarlatina kasalligidan nobud bo‘lishadi. Faqat birgina kichik o‘g‘li Volodya qarindoshlari qo‘lida omon qoladi.
Tushkun yillarida o‘ziga kelish uchun 28 yoshida kolxozga duradgor bo‘lib ishga kirgan Semyon 32 yoshida o‘g‘li bilan birga savod chiqarishni boshlaydi. Yangi oila qurish, hayotni izga tushirish haqida o‘ylayotgan ovchining tinchini Ikkinchi jahon urushi buzadi.
Snayperlikkacha bo‘lgan yo‘l
Urushning ilk kunlarida, 1941 yilning 29 iyulida Nomokonov frontga jo‘naydi. Dastlabki davrda Gitler Germaniyasining yurishlari juda zafarli kechadi, shahar va qishloqlar vayron qilinadi, odamlar ayovsiz qiriladi. Bularni o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan ovchida fashistlarga nisbatan butun umrlik nafrat paydo bo‘ladi.
Oddiy askar Nomokonov ko‘p o‘tmay bombardimon paytida jiddiy jarohatlanadi va gospitalga tushadi. Davolanishdan so‘ng u shifoxonada sanitar sifatida olib qolinadi. 1941 yilning kuzida jang maydonidan yarador askarni olib chiqayotgan Semyon ularni nishonga olayotgan dushmanni ko‘rib qoladi. Bir lahzaning ichida u miltiqni qo‘liga oladi va uzoq masofadagi fritsning peshonasidan darcha ochib qo‘yadi. Shundan keyin u xotirjamlik bilan yaradorni gospitalga olib boradi. Shu kuniyoq ovchining kuchli merganligi haqidagi gaplar bolalaydi va ofitserlar Semyonning qobiliyatini sinab ko‘rishadi. Natija qoyil qolarli edi – Nomokonov oddiy miltiq va snayperlik tajribasisiz ancha-muncha ustalarni ortda qoldiradi.
Merganlikning shonli yo‘li
Nishonga aniq olishi bilan birga Semyon safdoshlarini yana hayratda qoldiradi. Shuncha undashlariga qaramay u optik nishonli zamonaviy miltiqni emas, oddiygina “Mosin” miltig‘ini tanlaydi. Lekin shu oddiy miltiq bilan ham fritslarni birma-bir tinchita boshlaydi.
Faqat 1942 yilga kelibgina Semyon optik nishonli miltiqdan foydalanishga kirishadi. Uning uslublari ko‘pchilikni qiziqtirardi. Nomokonov doim o‘zi bilan turli arqonlar, oyna bo‘laklari ko‘tarib yurardi. Oyoqlariga esa ot dumida tayyorlangan maxsus moslama kiyar, bu uning iz qoldirmaslik bilan birga sassiz harakatlanishiga yordam berardi. Eski ovchi bu harakatlari va tutqich bermasligi ortidan “Tayga shomoni” laqabini oldi.
Semyon Nomokonov Kareliya, Ukraina, Litva va Sharqiy Prussiyadagi janglarda qatnashdi. Jami 5 front, 2 diviziya va 6 polkda xizmat qildi. U urush davrida dushmanning turli rutbadagi 367 askar va ofitserlari va 1 general-mayorini yo‘q qilgan.
Uning yo‘q qilingan fritslarni qayd etish uslubi ham o‘ziga xos edi. Odatda merganlar o‘z miltiqlariga belgilar qo‘yish orqali natijalarini qayd etib boradilar. Semyon esa miltiqqa emas, o‘zi chekib yuradigan trubkaga belgilar qo‘yardi. Bu odatini u shunday izohlagan: “Miltiq davlatniki, uni istagan paytda qaytarib olishlari mumkin. Trubka esa doim o‘zim bilan qoladi”. Nuqtalar oddiy askarlarni, xoch belgilari zobitlarni aks etgan bu trubkani Nomokonov hech qachon qo‘lidan qo‘ymagan.
Nemislar Nomokonovga qarshi eng sara snayperlarini yo‘llashadi va juda ko‘p yakkama-yakka bahslar bo‘lib o‘tadi. Raqiblar sutkalab bir-birlari yashiringan joyni izlashar va yagona imkoniyatdayoq yer tishlatish payida bo‘lishardi. Ammo o‘rmonni hammadan yaxshiroq his qiladigan Nomokonovni na soxta kaskalar, na oynalar, na bir nechta nuqtaga snayperlar joylash bilan aldab bo‘lardi. U qancha kerak bo‘lsa shuncha kutar, hammasini to‘liq baholab bo‘lgandan keyin yagona o‘q bilan ishini bajarar va xotirjam keyingi pozitsiyani egallardi.
Snayper erkaklarning muvaffaqiyatsizliklaridan keyin unga qarshi snayper ayollar yo‘llanadi. Nomokonov ularni ham tinchitadi. Faqat dushman o‘lganidan keyin kelib uning ayol kishi ekanligini biladi va hayron qoladi.
Bittagina snayper minglab askarlarni dahshatga solayotganini yaxshi anglagan nemis generallari endi u joylashgan manzil atrofida aylanib, baland ovozda Germaniya tomoniga o‘tishni so‘rashadi, istagancha pul, tilla, uy-joy, go‘zal ayollar va’da qilishadi. Ammo uzoqdan barini kuzatayotgan Nomokonov miyig‘ida kulib qo‘yadi va juda joniga tegishganda bitta o‘q bilan ularning ovozini o‘chiradi.
Janglardan birida nemislar harakatlarini kuzatayotgan Nomokonov ular nimagadir tayyorlanayotgani, kimnidir kutayotganini anglaydi. Uning sezgisi aldamagandi. Tez orada yarqiroq avtomobilda general rutbasidagi shaxs ko‘rinadi. Nomokonov yagona imkoniyatda uning boshiga o‘q uzadi.
Bu generalning shaxsiga aniqlik kiritib bo‘lmaydi. Faqat razvedka shaxsan Gitlerning topshirig‘i bilan hududdagi vaziyatni o‘rganish uchun jo‘natilgani to‘g‘risida ma’lumot yetkazadi. Semyon Nomokonov armiya orasida shon-shuhratga ko‘miladi.
Nomokonov faqat o‘zi merganlik qilish bilan cheklanib qolmaydi. 150 askarga snayperlik ilmini o‘rgatadi va uning shogirdlari orasidan ham yuzlik marrani oshirgan merganlar yetishib chiqadi.
8 marta yaralangan, 2 marta kontuziya olgan Nomokonov Kenigsberg ostonasigacha boradi. Germaniya kapitulyatsiyasidan keyin uni Baykalorti frontiga jo‘natishadi. Bu yerda u Kvantun armiyasining 15 askarini yo‘q qiladi. 1945 yilning 26 sentabrida qahramon Semyon Nomokonov o‘z nomiga sovg‘a qilingan № 24638 raqamli snayperlik miltig‘i, durbin va ot bilan urushdan qaytadi.
Darvoqe, uning omon qolgan o‘g‘li Vladimir ham 1944 yilda urushga jo‘naydi va otasi singari snayperlik qilib, 56 dushmanni yo‘q qiladi.
Urushdan keyingi hayot
Frontdan qaytgan Nomokonov yana kolxozga ishga kiradi va duradgorlik qila boshlaydi. Uylanadi, yana 8 farzand ko‘radi. 6 o‘g‘li harbiy xizmatga borib qaytadi. U haqda she’rlar yoziladi, yuzlab ocherklar bitiladi, filmlar olinadi. Hududiy muzeyda Semyon Nomokonovga oid maxsus burchak tashkil qilinadi, nomi bilan merganlik musobaqalari o‘tkaziladi. Harbiy muxbir Yevgeniy Vorobyov Nomokonov haqida “Ajal trubkasi” asarini yozadi.
Oddiy hayot kechirsa-da, u juda mashhur edi va har kuni dunyoning turli burchaklaridan xatlar olardi. Kunlarning birida Gamburgda yashovchi ayol unga shunday mazmundagi noma yo‘llaydi: “Balki merganning trubkasida mening o‘g‘lim, Gustav Erlix qayd qilingandir? Umuman, siz qurbonlaringiz uchun duo qilganmisiz?” Xatni tarjima qilib berganlarida Nomokonov xotirjamlik bilan o‘z o‘g‘liga shunday javob yozishlarini tayinlaydi: “O‘g‘lingiz haqidagi belgi trubkamdan bo‘lishi mumkin, men dushmanlarimning qiyofasini yoki nomma-nom eslab qolmaganman. Duo qilishimga kelsak, siz nemis askarlarining Leningraddagi qilmishlarini ko‘rganingizda edi, o‘z o‘g‘lingiz bo‘lsa ham la’natlar edingiz”.
Semyon Nomokonov 1973 yilning 15 iyulida vafot etadi.
Abror Zohidov
