Kulgili va noqulay - aviakompaniyaning og‘ir kuniga yaragan uch g‘ildirakli Messerschmitt avtomobili tarixi

Avtomobil sanoati o‘zining bir yarim asrlik tarixida ko‘plab noodatiy mashinalarni ommaga taqdim etgan. Ular qatorida yaqinda hikoya qilganimiz, Phantom Corsair ham bor. Bugungi hikoya esa u haqida emas. Balki, o‘zining kichikligi, xunukligi va o‘ta noqulayligi bilan tarixda qolgan Messerschmitt Kabinenroller haqida gaplashamiz. Ko‘rganda odamning yuzida kulgi uyg‘otadigan ushbu avtomobil nomini birinchi martada to‘g‘ri aytishning o‘zi mushkul. Bir martada to‘g‘ri o‘qiy olmadingizmi? Demak, siz yolg‘iz emassiz.

Messerschmitt Kabinenroller nemis avtomobilsozligining urushdan keyingi eng original ixtirolaridan biri bo‘lgan, uni katta daromadga ega bo‘lmagan xaridorlar uchun yaratishgan. Ushbu transport vositasini mashina va mototsikl o‘rtasida kesishgan deb ta’riflash ham mumkin.

U o‘zining tashqi ko‘rinishi bilan samolyot old qismini eslatib yuboradi. Biroq bu uning samolyot bilan yagona o‘xshashligi emas. Boisi mashinada ham ayrim samolyotlarda bo‘lgani kabi eshik yo‘q edi. Mashinaga shaffof oyna orqali o‘tirib olish mumkin edi, xolos.

O‘zi Messerschmitt’ni to‘liq ma’noda avtomobil deb ham atab bo‘lmaydi. Odamlar unga mikrokar, aniqrog‘i o‘rindiqlarga ega motoroller (kabinenroller) sifatida qaragan. Bu mashinalar uzoq vaqt davomida ishlab chiqarilmagan, biroq nomidagi ikkinchi qismni shu qisqa vaqt ichida 3 marta o‘zgartirishga ulgurgan. Faqatgina Messerschmitt nomi o‘zgarishsiz qolavergan. Qayd etish kerak, bu nomning aviakonstruktor Villi Messershmittga hech qanday aloqasi yo‘q.

Ishlab chiqarish boshlanishi

1946 yildan boshlab uch oyoqli ushbu “maxluq”lar hikoyasi boshlangan. Urushdan keyin nogironga aylanganlar soni Germaniyada ham kam emasdi. Rozenhaymlik muhandis Frits Fend ularga yordam berishni niyat qiladi. Fend uni dastlab oyoq yoki qo‘l bilan boshqariladigan odatiy nogironlik arachasi ko‘rinishida yasaydi. Ixtirochi 1948 yilga kelib, unga o‘zgartirishlar kiritadi: kichik mototsikl dvigatelini o‘rnatadi. Uning quvvati atigi 3 ot kuchiga ega bo‘lgan, biroq bu nogironlik aravachasi uchun yetarli edi.

Fendning ixtirosida atigi 3 ta g‘ildirak bo‘lib, ortki bittasi harakatlantiruvchi edi. Uning og‘irligi 175 kg bo‘lgan, g‘ildiraklar velosipedniki edi. Kuzov esa bir kishilik va usti ochiq edi. Frits Fend ixtirosini juda tez fursatlarda ishlab chiqarishga qo‘yadi. U dizaynidan kelib chiqib, 800—1300 marka atrofida xaridorlarga taklif etilgan. Bu nogironligi bor shaxslar uchun ham o‘sha vaqtda katta mablag‘ edi. Biroq sotuv tom ma’noda uchishni boshlaydi.

1950 yilga kelib Fend modellar qatorini yangilashga qaror qiladi. O‘rindiqlar soni 2 taga yetadi va ular ketma-ketlikda joylashtiriladi. Endi uning tomi ham bo‘lib, u shaffof oynadan edi. Transport vositasining atigi bitta — oldni yoritish chiroqlari bo‘lgan. Ruli esa bir vaqtning o‘zida velosiped ruli va samolyotning shturvaliga o‘xshab ketardi. Yangi model 2000 markaga baholangan bo‘lsa ham, o‘z xaridorlarini topgan.

Fend 250 ta shunday modelni ishlab chiqarganidan so‘ng yana o‘zgarishga qo‘l uradi. Va nihoyat bu safar birinchi haqiqiy “kabinenroller”ni yaratadi. An’anaga ko‘ra, yangi model ham uch g‘ildirakli edi. Biroq unga birmuncha kuchliroq dvigatel — Fichtel & Sachs kompaniyasining 9 ot kuchiga ega motori o‘rnatiladi. Shu bilan birga model avvalgilaridan yengilroq bo‘ladi — 150 kg. Uni xohishga qarab soatiga 80 km tezlikka chiqarish imkoniyati bor edi.

Katta nom

Frits Fendning biznesi gullab-yashnayotgan bir vaqtda aviatsiya giganti — “Messershmitt” kompaniyasi bankrotlikdan jon saqlash uchun kurashayotgandi. Boisi kompaniyaga aviatsiya bilan bog‘liq istalgan mahsulotni ishlab chiqarish taqiqi qo‘yiladi. Kompaniya rahbariyati esa jon saqlab qolish uchun istalgan narsani ishlab chiqarishga tayyor edi. Shunda Fend va kompaniya topishadi. Biroq ularni kim va qachon uchrashtirgani haqida hech qanday ma’lumot yo‘q. Fakt shuki, 1953 yilga kelib uch g‘ildirakli avtomobillar Bavariya shahrida joylashgan Regensburg mashinasozlik zavodida ishlab chiqarila boshlaydi. Bu zavod esa “Messershmitt” kompaniyasiga aloqador edi.

Xuddi shu yili Jyenevadagi avtoko‘rgazmada uch g‘ildirakli avtomobil Messerschmitt KR-175 (to‘liq nomi Messerschmitt Kabinenroller) nomi bilan taqdim etiladi. Nomdagi raqamlar dvigatelning hajmini bildirardi. Ekspertlar mashinani yaxshi kutib oladi.

1955 yilga kelib yangi model — KR-200 chiqadi. Undagi dvigatel 9,7 ot kuchini berardi. Model yangilanishi ortidan uning vazni 240 kilogrammga yetgan. O‘z sinfi uchun aql bovar qilmas tezlikni qayd eta olgan — soatiga 100 km. Yuz kilometr masofa uchun 3-3,5 litr benzin sarf qilgan.

Regensburgdagi zavodda reklama maqsadlarida hatto Messerschmitt’ning sport versiyasini ham yig‘ishadi. U sinovlarda soatiga 140 km tezlikni ko‘rsatadi. Biroq reklamalarsiz ham ushbu modelga talab yuqori bo‘lib ketadi. 1955–1956 yillarda zavod kuniga 50 ta uch g‘ildirakli “tulporlar”ni chiqaradi.

Germaniyada yaxshi sotilib turgan mashinalar chet elga ham eksport qilinadi. Biroq hammasi 1956 yilda baribir yakuniga yetadi. Boisi “Messershmitt” kompaniyasiga samolyot ishlab chiqarishga ruxsat beriladi. Shundan so‘ng kompaniyaning og‘ir damlarida jon saqlashiga yaragan mashinalarni ishlab chiqarishdan voz kechiladi.