Qibla toza bog‘ - Xiva xonlarining unutilgan, lekin bugungacha saqlanib qolgan saroyi

Ichanqal’adan bir necha km uzoqlikda Xiva xonlarining ko‘pchilik sayyohlar, hatto o‘zbekistonliklar uchun noma’lum bo‘lgan yozgi saroyi joylashgan. Uni ham tashlandiq, ham obod bir maskan, deyish mumkin. Sababi Qibla toza bog‘ nomli eski saroyning bog‘lari haligacha parvarish qilinadi, turli mevalar beradi. Ammo hovli shu paytgacha sayyohlar uchun yopiq bo‘lgan va turistik yo‘nalishga kiritilmagan, binolari esa yaqin yillardagina ta’mirlana boshlagan.  

Xorazm viloyati Madaniy meros boshqarmasi mutaxassisi Ikrom Rahimovning aytishicha, yozgi saroyning umumiy maydoni 11 gektarni tashkil qilsa, shundan 7 gektari bog‘, 4 gektari bino-inshoot qilib qurilgan. 

“U ham qarorgoh, ham hovli vazifasini bajargan. Bog‘dan tashqari saroydan xon oilasi dam oladigan hovli, xizmatchilar yashaydigan hovli, yozgi va qishki masjidlar, otxona va gullar ekiladigan gulxonalar o‘rin olgan. Qibla toza bog‘ning haram qismida xon va uning oilasi faqat yoz oylarida kelib dam olishgan. Saroyning old qismidagi naqshdor xonalarida esa Xiva xoni mehmonlarni qabul qilgan. 

Qibla toza bog‘ning qurilishi Muhammad Rahimxon II davrida 1893 yillardan boshlangan va 1903-1910 yillarda saroy old qismida yevropacha va sharqona uslublar uyg‘unligidagi qarorgoh binosi qurilgan”, deydi mutaxassis.

Qariyb 130 yillik tarixga ega bu muhtasham saroy haqida ma’lumotlar unchalik ko‘p emas. Sovetlar davridan boshlab yaqin yaqingacha Qibla toza bog‘ binolaridan turli maqsadlarda foydalanib kelingan. 

“Sobiq Ittifoq davrida saroydan harbiy gornizon sifatida foydalanilgan. Keyinchalik esa qishloq hunarmandchilik o‘quv maktabi, 1992 yillarda Xorazm viloyati madaniy meros yodgorliklarini ta’mirlash maxsus uctaxonasi bo‘lgan. 1994 yilda esa Xorazm viloyati yo‘l idorasiga 20 yilga nol qiymatda mehmonxona sifatida ishlatish uchun berilgan va o‘zini oqlolmagach, 2010 yilda davlatga qaytarilgan.

So‘nggi uch yillikda yozgi saroy binolari sekin-sekin ta’mirlanib tiklanyapti. Lekin hali oxiriga yetkazilmagan”, deydi Ikrom Rahimov.

Madaniyatimizning yana bir yaqqol ifodasi sifatida qiziq va qaynoq sayyohlik nuqtalaridan biriga aylanishi mumkin bo‘lgan Qibla toza bog‘ allaqachonlar mahalliy va xorijiy sayyohlar uchun ochilishi kerak edi. Saroydan qariyb bir asr davomida boshqa maqsadlarda foydalanilgani oqibatida bog‘lari hali ham meva berayotgan shunday madaniy meros obekti qiziquvchilarni o‘ziga maftun etishga ancha kech qoldi. O‘ylaymizki, tez orada Qibla toza bog‘ ham sayyohlar uchun ochiq maskanga aylanadi.

Sardorbek Usmoniy