Odam shakarsiz yashay oladimi?

Ko‘plab kasalliklarga olib kelishi aytiladigan shakar aynan qaysi jihati bilan zararli? Uning foydasi ko‘proqmi yoki zarari? Kun.uzʼning yangi «Argument» loyihasi ilk sonida mutaxassislar shakar va shirinliklar atrofida aylanuvchi qator savollarga javob berdi.

«Argument» loyihasining ilk mavzusi shakarga bag‘ishlandi. Unda oliy toifali endokrinolog Aziza Yunusova va diyetolog shifokor Feruz Yigitaliyev shakar atrofidagi bahs-munozaralar haqida fikr yuritdi.

Odam nega shakarga bog‘lanib qoladi?

Aziza Yunusova: — Shakar insonlarni o‘ziga tobe qilib qo‘yadi. Shakarsiz mahsulot yeganda til orqali retseptorlar o‘zgacha qabul qiladi. Shu sababli oziq-ovqat mahsulotlarining deyarli barchasida shakar bor.

Inson asosan uch xil mahsulotni qabul qilishi kerak, bular organizmda qurilish mahsulotlar: uglevod, oqsil, yog‘. Uglevod esa shakarda bo‘ladi, uglevod energiya paydo bo‘lishi, bosh miya fikrlashi, ishlashi, charchoq yo‘qolishi, yurak ishlashi uchun kerak bo‘ladi. Lekin me’yor bo‘lishi lozim. Me’yordan ortiqcha uglevod jigar orqali yig‘ilib, yog‘ga aylanadi. Qancha ko‘p shakar yeyilsa, shuncha semirish, yog‘ yig‘ilishi paydo bo‘ladi.

Shakarning kunlik iste’mol miqdori

Feruz Yigitaliyev: — Bir paytlar JSST shakar kunlik shakar miqdori 30 gr bo‘lishi kerak degandi. Lekin tana vaznlari, yosh farqi bor, nega bir xil degan e’tiroz bo‘lgach, qayta ishlanib, shakar miqdori odamga kerakli kunlik kaloriyaning 10 foizidan olmasligi kerak deyildi. 10 foiz – 160 kkal bo‘ladi, bu esa 40 gramm shakarga to‘g‘ri keladi, ya’ni bu o‘rta yoshli o‘rtacha vaznli odam uchun. Kerakli kaloriya ham yosh va vaznga ko‘ra o‘zgaradi, shunga qarab kaloriyaning 10 foizini shakar qilish mumkin.

Aziza Yunusova: — Menimcha, umuman shakar mahsulotini qabul qilish kerak emas. Novvot, shakar, asal kabilar biz aniq biladigan uglevodlar, lekin mevalarda, ovqatda, ichimliklarda uglevodlar bor. Shakarsiz mahsulotni topish qiyin o‘zi. Ko‘pchilik olayotgan mahsulotining tarkibini ko‘rmaydi ham.

Ilgari odamlar shakar iste’mol qilgan va bu zarar qilmagan, chunki ular faol jismoniy mehnat qilgan, ya’ni sarflayotgan energiyasiga yarasha bo‘lgan bu. Lekin hozir bunday emas. Biz qancha ko‘p ortiqcha energiya iste’mol qilsak, shuncha ko‘p kasallik paydo bo‘ladi.

Semirmaslikda shakarning o‘rni

Aziza Yunusova: — Yuqorida aytganimdek, hamma mahsulotda shakar bor. Faqatgina uzoq vaqtga mo‘ljallanmagan mahsulotlarga shakar qo‘shilmaydi, ya’ni poliz mahsulotlari, dukkakli mahsulotlar, ayrim sut mahsulotlari va boshqa muzlatkichda saqlanuvchi mahsulotlar.

Inson organizmi shakarni talab qilaveradi, shuning uchun bunday mahsulotlarni yaxshi ko‘ramiz. Mahsulot tez sotilishi uchun mazali bo‘lishi kerak, buning uchun esa shakar qo‘shiladi. Shuning uchun faqatgina aynan shakarning o‘zini to‘xtatish yetarli bo‘lmaydi.

Shakarli mahsulotlar iste’molini to‘xatish

Feruz Yigitaliyev: — Birinchi navbatda oliy navli unni to‘xtatish kerak, chunki bunday unning kepagi butunlay tozalanadi. Ketchup va mayonezlardan ham voz kechish kerak. Masalan, ketchupda juda ko‘p shakar bor. Keyingisi esa gazli ichimliklar, bunday ichimliklar tarkibida ko‘p uglevod bor. Asosiylari mana shu uchalasi.

Aziza Yunusova: — Energetik ichimliklar, ularning bittasida 10 qoshiqqa teng shakar bor. Ikkinchisi — shokolad, konfetlar; uchinchisi — yuqorida aytilgan oliy navli un; to‘rtinchisi — kolbasa va sosiska mahsulotlari; beshinchisi — tez tayyor bo‘luvchi makaron mahsulotlari.

Uyda tayyorlanadigan konservalar iste’moli

Feruz Yigitaliyev: — Shakar kuchli konservant, ya’ni saqlovchi, saqlanuvchi vosita. Konservantlash uchun boshqa yo‘llar ham bor, lekin bizda shakardan foydalanishadi odatda. Oz-ozdan murabbo yeyish zarar qilmaydi, me’yordan oshmasa zararli emas.

Doimiy shakar iste’moli sabab paydo bo‘ladigan kasalliklar

Aziza Yunusova: — Birinchi navbatda yurak-qon tomir kasalliklari paydo bo‘ladi. Shakar yumshoq to‘qimalarda yig‘ilib qoladi, bunday to‘qimalar yurak, buyrak, miya, oyoqdagi nerv to‘qimalar, ko‘z to‘qimalari. Oshqozonosti bezi ham shakarga nisbatan tez reaksiya bildiradi, ko‘p shakar iste’mol qilish oqibatida qandli diabet kelib chiqadi.

Bundan tashqari, asab kasalliklari ham kelib chiqadi, suyak to‘qimalaridagi o‘zgarishlar (kalsiy so‘rilmasligi), allergik reaksiyalar, immunitet tushib ketishi va oqibatida turli virusli kasalliklar og‘ir kechadi. Koronavirus pandemiyasi paytida ham o‘lim holatlari asosan qandli diabeti bor odamlarda kuzatildi. Qandli diabet va semizlikka qarshi kurashish kerak, buning ortida esa sog‘lom turmush tarzi yotadi.